Các điểm chính
DEX cho phép người dùng giao dịch tiền mã hóa ngay từ ví mà vẫn nắm toàn quyền kiểm soát tài sản của mình.
Các AMM, chẳng hạn như Uniswap, thay thế sổ lệnh truyền thống bằng bể thanh khoản. Hệ thống này cho phép người dùng giao dịch ngay tức thì mà không cần khớp người mua với người bán, giúp giao dịch phi tập trung trở nên hiệu quả và dễ tiếp cận hơn.
Sàn giao dịch phi tập trung có thể hơi khó làm quen, đặc biệt là với người mới bắt đầu. Bạn cần quản lý ví của mình, giữ cụm từ ghi nhớ an toàn và hiểu cơ chế hoạt động của phí gas cũng như blockchain.
Giới thiệu
Từ những ngày đầu Bitcoin ra đời, sàn giao dịch đã đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối người mua với người bán tiền mã hóa. Nếu không có những nền tảng này thu hút lượng người dùng toàn cầu, thanh khoản sẽ kém hơn nhiều và không có cách nào để thống nhất về giá tài sản.
Trước đây, sàn giao dịch tập trung là bá chủ lĩnh vực này. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ hiện có, ngày càng có nhiều công cụ giao dịch phi tập trung xuất hiện.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu về các sàn giao dịch phi tập trung (DEX), nơi giao dịch không cần bất cứ bên trung gian nào.
DEX là gì?
Sàn giao dịch phi tập trung (DEX) là nền tảng giao dịch tiền mã hóa cho phép bạn giao dịch tài sản kỹ thuật số trực tiếp với người khác mà không cần qua trung gian. Về mặt lý thuyết, bất kỳ hoạt động hoán đổi peer-to-peer nào cũng có thể cấu thành một giao dịch phi tập trung. Nhưng trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào nền tảng mô phỏng các chức năng cốt lõi của sàn giao dịch tập trung.
Không giống như sàn giao dịch tập trung, DEX cho phép bạn nắm toàn quyền kiểm soát tiền của mình. Tất cả được hỗ trợ bởi hợp đồng thông minh, tự động thực hiện giao dịch dựa trên các điều kiện nhất định.
Khi bạn sử dụng một sàn giao dịch tập trung, bạn tin tưởng công ty sẽ xử lý tiền mã hoá của bạn giống như cách ngân hàng xử lý tiền của bạn. Với DEX, không ai nắm giữ tài sản thay bạn. Thay vào đó, bạn tương tác trực tiếp với các nhà giao dịch khác thông qua mạng lưới blockchain.
So sánh CEX với DEX
Cơ chế hoạt động của sàn giao dịch tập trung (CEX)
Trên sàn giao dịch tập trung thông thường, bạn nạp tiền – có thể là tiền pháp định (qua kênh chuyển khoản ngân hàng hoặc thẻ tín dụng/thẻ ghi nợ) hoặc tiền mã hóa. Sau khi nạp tiền mã hóa, có thể xem như bạn đã mất quyền kiểm soát khoản tiền đó. Việc mất quyền kiểm soát này không nằm ở khía cạnh khả năng sử dụng vì bạn vẫn có thể giao dịch, mà là từ khía cạnh kỹ thuật. Bạn phải rút tiền nếu muốn sử dụng ở nơi khác.
Bạn không sở hữu khóa riêng tư để tiếp cận số tiền đó, nghĩa là khi bạn rút tiền, bạn sẽ yêu cầu sàn giao dịch ký giao dịch thay bạn. Khi bạn giao dịch trên CEX, giao dịch không diễn ra trên chuỗi. Thay vào đó, sàn giao dịch phân bổ số dư cho người dùng trong cơ sở dữ liệu của riêng sàn.
Quy trình thông thường diễn ra cực kỳ hợp lý trên CEX vì các giao dịch không cần blockchain phải xác nhận và mọi thứ đều diễn ra trong hệ thống của một thực thể duy nhất. Tiền mã hóa dễ mua và bán hơn và bạn có thể sử dụng nhiều sản phẩm và công cụ hơn.
Cái giá phải trả cho điều này là sự độc lập: bạn cần phải tin tưởng sàn giao dịch đang giữ khoản tiền của mình. Do đó, bạn chịu chung rủi ro với phía đối tác là các sàn giao dịch. Lỡ họ bỏ trốn với số BTC mà bạn khó khăn dành dụm được? Lỡ chẳng may có tay hacker nào đó xâm nhập hệ thống và hack sạch tiền?
Đối với nhiều người dùng, đây là một mức độ rủi ro có thể chấp nhận được. Đặc biệt là nếu người dùng hay giao dịch với các sàn giao dịch uy tín có lịch sử lâu năm và biện pháp phòng ngừa chặt chẽ giúp giảm bớt rủi ro xâm phạm dữ liệu và ngăn ngừa tội phạm tài chính.
Cơ chế hoạt động của sàn giao dịch phi tập trung (DEX)
DEX có cách hoạt động tương tự như các sàn giao dịch phi tập trung, nhưng chúng vẫn có những điểm khác biệt rõ ràng. Trước tiên, cần lưu ý rằng có một số loại sàn giao dịch phi tập trung khác nhau dành cho người dùng. Điểm chung của các sàn này là lệnh được thực hiện trên chuỗi (bằng hợp đồng thông minh) và người dùng không bị mất quyền kiểm soát tiền của mình tại bất kỳ thời điểm nào.
Một số phần việc đã được thực hiện trên các DEX chuỗi chéo, nhưng những phần việc phổ biến nhất xoay quanh các tài sản trên một blockchain riêng lẻ (chẳng hạn như Ethereum hoặc BNB Chain).
Các sổ lệnh trên chuỗi
Trong một số sàn giao dịch phi tập trung, mọi thứ đều được thực hiện trên chuỗi (chúng ta sẽ nói về các phương pháp tiếp cận kết hợp ngay sau đây). Mỗi lệnh (cũng như việc thay đổi hoặc hủy) được ghi vào blockchain. Người ta cho rằng đây là cách minh bạch nhất, vì bạn sẽ không cần một bên thứ 3 thực thi các lệnh cho mình; và cũng không có cách nào thay đổi các lệnh đó.
Thật không may, đó cũng là cách không khả thi nhất. Vì bạn yêu cầu mọi node trên mạng lưới ghi lại lệnh vĩnh viễn nên bạn sẽ phải trả một khoản phí. Bạn cần phải đợi cho tới khi có một thợ đào thêm thông điệp của bạn lên blockchain nên trải nghiệm này sẽ khá phức tạp.
Các sổ lệnh ngoài chuỗi
DEX sử dụng sổ lệnh ngoài chuỗi phổ biến hơn trong những ngày đầu DeFi ra đời nhưng sau đó đã được thay thế bằng các giải pháp khác. Các DEX này vẫn có thể được coi là phi tập trung ở một số khía cạnh, nhưng thay vì mọi lệnh đều được đăng lên blockchain thì lệnh lại được lưu trữ ở một nơi khác.
Ví dụ: bạn có thể có một thực thể tập trung chịu hoàn toàn trách nhiệm về sổ lệnh, vì vậy thực thể này "ít phi tập trung hơn" so với các loại DEX khác. Mô hình này cũng phát sinh một số rủi ro. Nếu thực thể chịu trách nhiệm đó có ý đồ xấu thì thực thể đó có thể thao túng thị trường ở một mức độ nào đó (tức là frontrunning hoặc trình bày sai lệnh).
Market Maker tự động (AMM)
Mô hình market maker tự động (AMM) không sử dụng sổ lệnh. AMM không yêu cầu maker hoặc taker, chỉ cần người dùng, lý thuyết trò chơi và một chút công thức bí mật.
Đây là lựa chọn phổ biến trong thế giới DEX hiện nay. Thay vì sổ lệnh, AMM sử dụng bể thanh khoản. Các bể này được tạo khi người dùng nạp tiền mã hoá vào một bể chung và giao dịch được thực hiện dựa trên một công thức đặt giá. Ưu điểm? Bạn có thể giao dịch bất cứ lúc nào mà không cần đợi người mua hoặc người bán khớp với lệnh của bạn.
Ví dụ, Uniswap, một trong những AMM nổi tiếng nhất, sử dụng công thức tích không đổi (x * y = k) để xác định giá. Nhà cung cấp thanh khoản kiếm được phí bằng cách đóng góp vào các bể này, giúp hệ thống tiếp tục hoạt động.
Chi tiết cụ thể của AMM phụ thuộc vào việc triển khai. Nhìn chung, AMM kết hợp một loạt hợp đồng thông minh và cung cấp các hình thức thưởng thông minh để đảm bảo người dùng tham gia.
Các DEX dựa trên AMM hiện nay có xu hướng tương đối thân thiện với người dùng, tích hợp với các ví như MetaMask hoặc Trust Wallet. Tuy vậy, cũng như với các loại hình DEX khác, các giao dịch vẫn phải thực thi trên chuỗi.
Các DEX phổ biến
Vậy là chúng ta đã tìm hiểu về cơ chế hoạt động của DEX, giờ thì hãy cùng điểm qua một số tên tuổi lớn:
Uniswap: Uniswap là một AMM phổ biến giúp giao dịch trở nên dễ dàng và phi tập trung. Mô hình bể thanh khoản, dịch vụ hỗ trợ đa chuỗi và dễ sử dụng đã khiến nền tảng này trở thành một trong những DEX phổ biến nhất.
SushiSwap: Ban đầu là một nhánh của Uniswap, SushiSwap đã mở rộng mô hình gốc bằng cách ra mắt các tính năng bổ sung như token quản trị và phần thưởng khai thác thanh khoản, thu hút người dùng bằng các phần thưởng độc đáo.
PancakeSwap: Được xây dựng trên BNB Smart Chain (BSC), PancakeSwap được biết đến với mức phí thấp so với các DEX chạy trên Ethereum, khiến nền tảng này trở thành lựa chọn phổ biến cho mọi loại người dùng.
Lợi ích của việc sử dụng DEX
DEX mang lại một số lợi thế hấp dẫn so với sàn giao dịch tập trung:
Tự quản lý: Bạn có thể kết nối cũng như giao dịch trực tiếp từ ví và nắm toàn quyền kiểm soát tiền của mình. Bạn không cần phải giao cho người khác quản lý tiền của mình.
Khả năng truy cập toàn cầu: Bất kỳ ai có ví tiền mã hoá và kết nối Internet đều có thể sử dụng DEX.
Token chưa niêm yết: Người dùng vẫn có thể giao dịch token chưa niêm yết trên các sàn giao dịch tập trung trên DEX, miễn là có đủ cung và cầu.
Tính minh bạch: Mọi giao dịch và hành động đều được ghi lại trên blockchain, nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể xác minh giao dịch. Điều này tạo ra mức độ tin cậy cao.
Thách thức và rủi ro khi sử dụng DEX
Giống như mọi thứ khác, DEX không hoàn hảo. Dưới đây là một số điểm cần lưu ý:
Rủi ro hợp đồng thông minh: DEX dựa vào hợp đồng thông minh mà hợp đồng thông minh lại phụ thuộc vào mã được sử dụng để viết hợp đồng. Nếu mã bị lỗi hoặc sai sót, hacker có thể lợi dụng điều đó và gây ra tổn thất đáng kể.
Vấn đề thanh khoản: Các DEX nhỏ hơn có thể không có đủ thanh khoản, nghĩa là bạn có thể gặp khó khăn trong việc tìm người mua hoặc người bán cho giao dịch của mình. Điều này có thể dẫn đến trượt giá, khi giá bạn phải trả cao hơn dự kiến.
Trải nghiệm người dùng: DEX có thể phức tạp với người mới bắt đầu. Bạn cần quản lý ví tiền mã hóa của chính mình, giữ cụm từ ghi nhớ an toàn, hiểu rõ về phí gas đồng thời nắm được cơ chế hoạt động của các giao dịch trên blockchain. Việc này không đơn giản như đăng nhập vào tài khoản như trên sàn giao dịch tập trung.
Frontrunning: Trên DEX, khi bạn gửi giao dịch, người khác có thể thấy giao dịch đó trước khi giao dịch được xử lý. Nếu ai đó có phí giao dịch nhanh hơn vượt lên trước bạn, họ có thể giành được giao dịch của bạn với mức giá tốt hơn.
Phí: Tùy vào blockchain bạn sử dụng mà phí có thể tương đối cao, đặc biệt là khi mạng lưới bị tắc nghẽn.
DEX sẽ phát triển tiếp như thế nào?
Với những tiến bộ trong các giải pháp mở rộng lớp 2 (như rollup và sidechain), chúng ta có thể thấy giao dịch trở nên nhanh hơn và rẻ hơn.
Hơn nữa, mô hình quản trị thông qua các tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) đang ngày càng phổ biến. Nhiều DEX đang giới thiệu token quản trị cho phép người dùng bình chọn các quyết định quan trọng. Điều này cho phép cộng đồng kiểm soát nhiều hơn tương lai của nền tảng.
Một lĩnh vực thú vị khác là giao dịch chuỗi chéo, cho phép người dùng giao dịch tài sản trên nhiều blockchain khác nhau. Mặc dù vẫn còn trong giai đoạn đầu, nhưng đây là bước đột phá giúp DEX trở nên linh hoạt và thân thiện hơn với người dùng.
Tổng kết
DEX đang thay đổi cách chúng ta nghĩ về giao dịch tiền mã hoá. Bằng cách loại bỏ trung gian, trao cho người dùng quyền kiểm soát tài sản của mình và mở ra khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính trên toàn cầu, DEX là giải pháp thay thế hấp dẫn cho sàn giao dịch tập trung.
Mặc dù còn nhiều thách thức cần vượt qua nhưng tương lai của DEX vẫn sáng sủa. Khi ngày càng có nhiều người dùng sử dụng hệ thống tài chính phi tập trung, DEX có thể sẽ đóng vai trò lớn hơn trong cách chúng ta giao dịch và quản lý tài sản kỹ thuật số.
Nếu bạn quan tâm đến giao dịch phi tập trung thì DEX có thể là lựa chọn đáng để thử. Chỉ cần nhớ tìm hiểu kỹ càng, giữ khóa riêng tư an toàn và nắm rõ các rủi ro đi kèm.
Đọc thêm:
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Nội dung này được trình bày cho bạn trên cơ sở "nguyên trạng" chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và hướng dẫn, không phải là sự cam đoan hay bảo đảm dưới bất kỳ hình thức nào. Không nên coi nội dung này là nội dung tư vấn tài chính, pháp lý hoặc chuyên môn khác. Đây cũng không phải khuyến nghị mua bất kỳ sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể nào. Bạn nên tìm kiếm lời khuyên từ các cố vấn chuyên môn phù hợp. Trong trường hợp bài viết do cộng tác viên bên thứ ba đóng góp, xin lưu ý rằng những quan điểm được đưa ra thuộc về cộng tác viên bên thứ ba và không nhất thiết phản ánh quan điểm của Binance Academy. Vui lòng đọc toàn bộ tuyên bố miễn trừ trách nhiệm của chúng tôi tại đây để biết thêm chi tiết. Giá tài sản kỹ thuật số có thể biến động. Giá trị khoản đầu tư của bạn có thể tăng hoặc giảm và bạn có thể không lấy lại được số tiền đã đầu tư. Bạn hoàn toàn chịu trách nhiệm đối với các quyết định đầu tư của mình và Binance Academy không chịu trách nhiệm pháp lý đối với bất kỳ tổn thất nào bạn có thể gặp phải. Không nên coi tài liệu này là nội dung tư vấn tài chính, pháp lý hoặc chuyên môn khác. Để biết thêm thông tin, hãy xem Điều khoản sử dụng và Cảnh báo rủi rocủa chúng tôi.