Tóm lược
Có lẽ bạn đã quá rành về các sàn giao dịch tiền mã hóa. Bởi, tất cả những gì bạn phải làm chỉ là đăng ký tài khoản bằng email, nghĩ ra một mật khẩu mạnh, xác minh tài khoản và bắt đầu giao dịch.
Các sàn giao dịch phi tập trung cũng giống như vậy, nhưng bạn sẽ không phải trải qua các bước đăng ký và xác minh lằng nhằng. Trong hầu hết các trường hợp, không có việc gửi hay rút tiền mã hóa. Quá trình giao dịch diễn ra trực tiếp giữa ví của 2 người dùng, sự tham gia của một bên thứ 3 là khá hạn chế (nếu có!).
Các sàn phi tập trung có thể hơi khó làm quen, và không phải lúc nào chúng cũng có tài sản bạn muốn. Nhưng khi công nghệ và sự quan tâm dành cho DEX tăng lên, chúng có thể sẽ là một phần chủ chốt của thị trường tiền mã hóa.
Nội dung
Từ những ngày đầu của
Bitcoin,
các sàn giao dịch đã đóng một vai trò quan trọng trong việc kết nối nhu cầu
tiền mã hoá giữa người mua với người bán. Nếu không có các diễn đàn này thu hút cơ sở người dùng toàn cầu, chúng ta sẽ phải đổi mặt với
tính thanh khoản thấp và không có cách nào để thống nhất giá chính xác của tài sản.
Trước đây, các sàn giao dịch tập trung là những tay chơi bá chủ lĩnh vực này. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ hiện có, ngày càng có nhiều công cụ giao dịch phi tập trung xuất hiện.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu về các sàn giao dịch phi tập trung (DEX), nơi giao dịch không cần bất cứ bên trung gian nào.
Về lý thuyết, bất kỳ sự
hoán đổi ngang hàng nào đều có thể tạo thành một giao dịch phi tập trung (ví dụ: xem
Giải thích về Hoán đổi Nguyên tử ). Nhưng trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào nền tảng cạnh tranh với các sàn giao dịch tập trung. Điểm khác nhau chính là phần "backend" của chúng tồn tại trên một
blockchain. Không ai giữ tiền của bạn, và bạn cũng không cần phải tin tưởng sàn giao dịch như điều phải làm khi sử dụng sàn tập trung.
Với một sàn giao dịch tập trung điển hình, bạn cần nạp tiền –
tiền pháp định (thông qua chuyển khoản ngân hàng hoặc thẻ tín dụng / thẻ ghi nợ) hoặc
tiền mã hóa. Sau khi nạp tiền mã hóa, có thể xem như bạn đã mất quyền kiểm soát khoản tiền đó. Việc mất quyền kiểm soát này không nằm ở khía cạnh khả dụng, vì bạn vẫn có thể giao dịch hay rút tiền, nhưng từ khía cạnh kỹ thuật: bạn không thể tiêu khoản tiền đó trên blockchain.
Chỉ là bạn không sở hữu
khóa riêng tư của khoản tiền đó - khi bạn rút tiền, bạn yêu cầu sàn thay mặt bạn ký một giao dịch. Khi bạn giao dịch, các giao dịch không diễn ra trên chuỗi– thay vào đó, sàn giao dịch sẽ phân phối số dư đến người dùng trong cơ sở dữ liệu của nó.
Quy trình thông thường diễn ra hợp lý vì tốc độ còn khá chậm của blockchain không làm cản trở quá trình giao dịch, và mọi thứ diễn ra trong hệ thống của một tổ chức duy nhất. Tiền mã hóa dễ mua và bán hơn, và có nhiều công cụ cho bạn.
Cái giá phải trả cho điều này là sự độc lập: bạn cần phải tin tưởng sàn giao dịch đang giữ khoản tiền của mình. Do đó, bạn chịu chung rủi ro với phía đối tác là các sàn giao dịch. Lỡ họ bỏ trốn với số BTC mà bạn khó khăn dành dụm được? Lỡ chẳng may có tay hacker nào đó xâm nhập hệ thống và hack sạch tiền?
Đối với nhiều người dùng, đây là một mức độ rủi ro có thể chấp nhận được. Bí quyết ở đây là hãy sử dụng các sàn giao dịch nổi tiếng với đội ngũ mạnh và các biện pháp phòng ngừa lỗ hổng dữ liệu.
Các sàn DEX có cách hoạt động khá tương tự như các sàn giao dịch phi tập trung, nhưng chúng vẫn có những điểm khác biệt rõ ràng. Trước tiên, cần lưu ý là có một số loại sàn giao dịch phi tập trung khác nhau. Loại thường gặp nhất là các lệnh được thực hiện trên chuỗi (với các
hợp đồng thông minh) và người dùng không phải hi sinh
quyền giám sát (custody) tiền của họ tại bất kỳ thời điểm nào.
Một số công việc đã được thực hiện trên các DEX chuỗi chéo, nhưng những công việc phổ biến nhất xoay quanh các tài sản trên một blockchain riêng biệt (chẳng hạn như
Ethereum hoặc
Binance Chain).
Các sổ lệnh trên chuỗi
Trong một số sàn giao dịch phi tập trung, mọi thứ đều được thực hiện trên chuỗi (chúng ta sẽ nói về các phương pháp tiếp cận kết hợp ngay sau đây). Mỗi lệnh (cũng như việc thay đổi hoặc hủy) được ghi vào blockchain. Người ta cho rằng đây là cách minh bạch nhất, vì bạn sẽ không cần một bên thứ 3 thực thi các lệnh cho mình; và cũng không có cách nào thay đổi các lệnh đó.
Thật không may, đó cũng là cách không khả thi nhất. Vì khi bạn yêu cầu mọi
node trên mạng lưới ghi và lưu lại lệnh mãi mãi, bạn sẽ phải trả phí. Bạn cần phải đợi cho tới khi có một thợ đào thêm thông điệp của bạn lên blockchain, trải nghiệm này sẽ khá phức tạp.
Một số chuyên gia nhận ra rằng việc hiện tượng chạy trước là điểm không ổn của mô hình này. Chạy trước diễn ra trên thị trường khi một "tay trong" nhận thấy một giao dịch đang được xử lý và dùng thông tin đó để thực hiện một giao dịch trước khi giao dịch kia được xử lý xong. Kẻ chạy trước do đó, có thể kiếm lợi từ thông tin chưa được công khai. Nhìn chung, điều này là bất hợp pháp.
Tất nhiên, nếu mọi thứ được xuất bản trên một sổ cái toàn cầu, thì sẽ không có cơ hội nào để chạy trước theo nghĩa truyền thống. Nhưng điều đó cũng nói rằng, có nguy cơ cho một cuộc tấn công như sau: thợ đào nhìn thấy lệnh của người khác và trước khi nó được xác nhận và họ sẽ cho lệnh của mình được thêm vào blockchain trước.
Ví dụ về các mô hình
sổ lệnh trên chuỗi bao gồm các sàn DEX Stellar và Bitshares.
Các sổ lệnh ngoài chuỗi
Các sàn DEX sổ lệnh ngoài chuỗi vẫn phi tập trung theo một số khía cạnh, nhưng chúng được công nhận mang tính tập trung hơn loại hình trước đó. Các lệnh, thay vì được ghi lên blockchain, được ghi lên đâu đó.
Đâu đó là đâu? Cái này còn tùy. Có thể có một thực thể tập trung hoàn toàn vào việc chịu trách nhiệm về sổ lệnh. Nếu thực thể đó có ác ý, họ có thể "chơi" cả thị trường ở một quy mô nào đó (tức là họ có thể chạy trước hoặc ghi sai lệnh). Tuy nhiên, với loại hình này, bạn vẫn sẽ được hưởng lợi từ việc lưu trữ không lưu ký.
Giao thức 0x với
ERC-20 và các
token khác được triển khai trên blockchain Ethereum là một ví dụ điển hình về điều này. Thay vì đóng vai trò như một DEX, nó cung cấp khung sườn cho các bên được gọi là "Người chuyển tiếp" (replayer) để quản lý các sổ lệnh ngoài chuỗi. Sử dụng các hợp đồng thông minh 0x và một số công cụ khác, chủ thể có thể hợp nhất thành một bể thanh khoản và các lệnh chuyển tiếp giữa những người dùng. Giao dịch chỉ được thực thi trên chuỗi khi các bên khớp nhau.
Xét từ khía cạnh tính khả thi, các phương án này khá hợp lý so với cách dựa vào các sổ lệnh trên chuỗi. Chúng không phải đối mặt các ràng buộc về tốc độ do không cần sử dụng blockchain quá nhiều. Tuy vậy, giao dịch vẫn phải thực hiện trên blockchain, vì thế mô hình sổ lệnh ngoài chuỗi vẫn kém hơn các sàn giao dịch tập trung về mặt tốc độ.
Một số đại diện tiêu biểu trong việc triển khai sổ lệnh ngoài chuỗi có thể kể đến
Binance DEX, IDEX và EtherDelta.
Công cụ tạo thị trường tự động (AMM)
Bạn đã chán đọc những gì liên quan đến sổ lệnh? Ok, vì mô hình Công cụ tạo lập t/hị trường tự động (AMM) hoàn toàn không liên quan đến nó. Nó không yêu cầu phải có
người bán (maker) hay người mua (taker). Mô hình này chỉ cần người dùng,
lý thuyết trò chơi và một chút công thức "ma thuật đen".
Đặc trưng của các AMM là phụ thuộc vào phần mềm được triển khai – thông thường, chúng là nhiều hợp đồng thông minh được gộp chung cung cấp các tiện ích thông minh để lôi kéo người dùng. Chúng ta sẽ không đi sâu vào chi tiết về dạng phần mềm này, nhưng hay xem qua bài viết
Khái niệm và Phương thức Hoạt động của Uniswap để hiểu rõ hơn về cách thức hoạt động của DEX Uniswap.
Các sàn DEX dựa trên AMM ngày nay hướng đến yếu tố thân thiện với người dùng, tích hợp các
ví như
MetaMask hay
Trust Wallet. Tuy vậy, cũng như với các loại hình DEX khác, các giao dịch vẫn phải thực thi trên chuỗi.
Các sàn giao dịch sử dụng phương thức này bao gồm Uniswap và Kyber Network (áp dụng giao thức Bancor) đã đề cập trước đó, cả hai đều tạo điều kiện cho giao dịch token ERC-20.
Chúng ta đã nói sơ qua về ưu và nhược điểm của các sàn DEX ở các phần trước. Hãy cùng đi sâu hơn chút nữa.
Ưu điểm của các sàn DEX
Không cần KYC
Tuân thủ KYC/AML (
Biết khách hàng của bạn và
Chống rửa tiền) là tiêu chuẩn của nhiều sàn giao dịch. Vì lý do quy định, các cá nhân thường phải nộp giấy tờ tùy thân và bằng chứng về địa chỉ.
Đây là mối quan ngại về tính riêng tư đối với một số người và mối quan ngại về khả năng tiếp cận với những người khác. Lỡ bạn không có sẵn giấy tờ hợp lệ thì sao? Chẳng may thông tin bị lộ thì sao? Vì các sàn DEX không cần cấp quyền, sẽ không có ai kiểm tra danh tính của bạn. Tất cả những gì bạn cần chỉ là một ví tiền mã hóa.
Tuy nhiên, vẫn có một số yêu cầu pháp lý vì các sàn DEX vẫn được vận hành bởi một cơ quan tập trung nào đó. Trong một số trường hợp, nếu sử dụng sổ lệnh tập trung, các DEX này vẫn phải tuân thủ một số quy định.
Không có rủi ro đến từ đối tác
Điểm hấp dẫn của các sàn giao dịch phi tập trung là chúng không giữ tiền của khách hàng. Do đó, những thảm họa như vụ hack Mt. Gox năm 2014 thậm chí cũng sẽ không khiến tiền hay thông tin cá nhân của người dùng gặp nguy hiểm.
Có nhiều token hơn so với sàn tập trung
Người dùng vẫn có thể giao dịch các token không được niêm yết trên các sàn tập trung một cách thoải mái trên các sàn DEX, chỉ cần có cung và cầu.
Nhược điểm của các sàn DEX
Tính khả dụng
Thực tế thì các sàn DEX vẫn không thân thiện với người dùng bằng các sàn giao dịch truyền thống. Các nền tảng tập trung cung cấp giao dịch theo thời gian thực, không bị ảnh hưởng bởi thời gian khối. Đối với những người mới chưa quen với các ví tiền điện tử phi lưu ký, các sàn DEX mang đến một trải nghiệm dễ khoan dung hơn. Nếu quên mật khẩu, bạn có thể dễ dàng đặt lại. Tuy nhiên, nếu quên
cụm từ dự phòng, tiền của bạn sẽ mãi mãi thất lạc trong không gian mạng.
Khối lượng giao dịch và tính thanh khoản
Khối lượng giao dịch của các sàn DEX vẫn quá nhỏ bé so với các sàn CEX. Có lẽ là vì các sàn CEX còn có tính
thanh khoản cao hơn. Tính thanh khoản là thước đó xem bạn có dễ dàng mua hay bán tài sản ở một mức giá hợp lý hay không. Trong một thị trường thanh khoản tốt,
giá mua và
giá bán sẽ ít chênh lệch hơn, biểu thị tính cạnh tranh cao giữa người mua và người bán. Trong một thị trường thanh khoản kém, bạn sẽ khó tìm thấy người muốn giao dịch tài sản bạn cần ở một mức giá hợp lý.
Các sàn DEX vẫn còn khá mới mẻ, do đó chưa hẳn sẽ có cung và cầu cho các tài sản mã hóa mà bạn muốn giao dịch. Bạn có thể sẽ không tìm thấy cặp giao dịch mong muốn, và nếu tìm thấy, có thể giá giao dịch có thể sẽ không hợp lý.
Phí giao dịch
Phí trên DEX không phải lúc nào cũng cao, nhưng chúng có thể cao hơn, đặc biệt là khi mạng bị tắc nghẽn hoặc nếu bạn đang sử dụng sổ lệnh trên chuỗi.
Nhiều sàn giao dịch phi tập trung nổi lên những năm gần đây đang cố gắng tăng cường trải nghiệm người dùng và xây dựng một sàn giao dịch mạnh mẽ hơn. Sau cùng, ý tưởng này có vẻ đồng bộ với đặc tính của quyền tự trị cá nhân: vì với tiền mã hóa, người dùng không cần phải tin tưởng một bên thứ ba.
Với sự nổi lên của
DeFi, các DEX được xây trên Ethereum đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong việc sử dụng. Cứ đà này, rất có thể chúng ta sẽ chứng kiến những tiến bộ công nghệ vượt bậc trong cả ngành công nghiệp.
