Əsas diqqət yetiriləcək məqamlar
DEX-lər istifadəçilərə aktivlərinə tam nəzarət etməklə birbaşa pul kisələrindən kriptovalyuta ticarəti etməyə imkan verir.
Uniswap kimi AMM-lər ənənəvi sifariş kitabçalarını likvidlik hovuzları ilə əvəz edir. Bu sistem istifadəçilərə alıcı və satıcıları uyğunlaşdırmadan dərhal ticarət etməyə imkan verir ki, bu da mərkəzləşdirilməmiş treydinqi daha səmərəli və əlçatan edir.
Mərkəzdənkənar birjalar xüsusən yeni başlayanlar üçün bir az çətin ola bilər. Öz pul kisənizi idarə etməli, toxum frazasını təhlükəsiz saxlamalı, habelə qaz ödənişlərinin və blokçeynlərin necə işlədiyini başa düşməlisiniz.
Giriş
Bitcoin-in ilk günlərindən etibarən birjalar kriptovalyuta alıcılarını satıcılarla uyğunlaşdırmaqda mühüm rol oynayıb. Qlobal istifadəçi bazasını cəlb edən bu forumlar olmasaydı, likvidlik daha zəif olardı və aktivlərin qiymətində razılığa gəlmək mümkün olmazdı.
Ənənəvi olaraq, mərkəzləşdirilmiş hərəkətverici qüvvələr bu sahədə üstünlük təşkil edib. Buna baxmayaraq, texnologiyanın sürətli inkişafı ilə mərkəzləşdirilməmiş ticarət üçün alətlərin sayı artıb.
Bu məqalədə mərkəzdənkənar birjaları (DEX) – vasitəçilərə ehtiyac olmadan fəaliyyət göstərən ticarət platformalarını araşdırırıq.
DEX nədir?
Mərkəzdənkənar birja (DEX) heç bir vasitəçiyə ehtiyac olmadan rəqəmsal aktivləri birbaşa başqaları ilə ticarət edə biləcəyiniz bir kriptovalyuta ticarəti platformasıdır. Nəzəri olaraq, hər hansı fərdlərarası svop mərkəzdənkənar ticarəti təşkil edə bilər. Bu yazıda biz əsasən mərkəzləşdirilmiş birjaların əsas funksiyalarını təkrarlayan platformaya diqqət yetirmişik.
Mərkəzləşdirilmiş birjalardan fərqli olaraq, DEX-lər sizə vəsaitlərinizə tam nəzarət etməyə imkan verir. Bütün bunlar müəyyən şərtlər əsasında ticarəti avtomatik həyata keçirən smart müqavilələrlə idarə olunur.
Mərkəzləşdirilmiş birjadan istifadə etdiyiniz zaman bankın pulunuzu idarə etdiyi kimi, kriptovalyutanızı idarə etmək üçün şirkətə güvənirsiniz. DEX-də heç kim aktivlərinizi saxlamır. Bunun əvəzinə siz blokçeyn şəbəkəsi vasitəsilə digər treyderlərlə birbaşa əlaqə qurursunuz.
CEX ilə müqayisədə DEX
Mərkəzləşdirilmiş birja (CEX) necə işləyir?
Səciyyəvi bir mərkəzləşdirilmiş birjada siz vəsaitlərinizi – fiat (bank köçürməsi və ya kredit/debet kartı vasitəsilə) və ya kriptovalyutanı depozit qoyursunuz. Kriptovalyuta depoziti qoyduğunuz zaman ona nəzarətdən imtina edirsiniz. Bunu istifadəyə yararlılıq baxımından deyil, yalnız texniki baxımdan edirsiniz (çünki hələ də onlarla ticarət edə bilərsiniz). Başqa yerdə istifadə etmək istəsəniz, vəsaitlərinizi nağdlaşdırmalısınız.
Vəsaitlərin şəxsi açarları üzərində nəzarətiniz yoxdur, yəni onları nağdlaşdırdığınız zaman birjadan sizin üçün tranzaksiyaya icazə verməsini istəyirsiniz. CEX-də ticarət etdiyiniz zaman tranzaksiyalar zəncirdaxili baş vermir. Bunun əvəzinə birja öz verilənlər bazasında istifadəçilərə balans ayırır.
CEX-də ümumi iş prosesi çox səmərəlidir, çünki ticarətin blokçeyn təsdiqlərinə ehtiyacı yoxdur və hər şey bir müəssisə sistemində baş verir. Kriptovalyutaları almaq və satmaq daha asandır, eləcə də sizin üçün daha çox məhsul və alət əlçatandır.
Bu, müstəqillikdən imtina etməklə olur, çünki pulunuzu idarə etmək üçün birjaya etibar etməlisiniz. Nəticədə, özünüzü qarşı tərəf riski ilə üz-üzə qoyursunuz. Komanda zəhmətlə qazandığınız BTC-ni oğurlamağa qərar verərsə, nə olacaq? Bəs haker sistemə təhlükə yaradaraq vəsaitləri oğurlasa?
Bir çox istifadəçi üçün bu, məqbul risk səviyyəsidir (xüsusilə məlumat pozuntularını azaltmaq və maliyyə cinayətlərinin qarşısını almaq üçün etibarlı keçmişi və ehtiyat tədbirləri olan nüfuzlu birjaları seçəndə).
Mərkəzdənkənar birja (DEX) necə işləyir?
DEX-lər bəzi aspektlərdə mərkəzləşdirilmiş birjalarla müəyyən oxşarlıqlara malik olsa da, digər cəhətlər baxımından çox fərqlənirlər. Əvvəlcə qeyd edək ki, istifadəçilər üçün bir neçə fərqli mərkəzdənkənar birja növü mövcuddur. Əsas oxşarlıq ondan ibarətdir ki, sifarişlər smart müqavilələrdən istifadə etməklə zəncir daxilində icra edilir və istifadəçilər hər zaman öz vəsaitləri üzərində tam nəzarəti saxlayırlar.
Çarpaz zəncirli DEX-lər üzərində bəzi işlər görülüb, lakin ən populyarları tək blokçeyndəki aktivlərə (məsələn, Ethereum və ya BNB Chain) fokuslanır.
Zəncirdaxili sifariş kitabçaları
Bəzi mərkəzdənkənar birjalarda hər şey zəncir daxilində həyata keçirilir (qısa zamanda hibridləşdirilmiş yanaşmalar haqqında danışacağıq). Hər bir sifariş (eləcə də dəyişdirmə və ləğvetmə) blokçeynə yazılır. Bu, şübhəsiz ki, ən şəffaf yanaşmadır, çünki sifarişləri emal etmək üçün üçüncü tərəfə etibar etmirsiniz və onları gizlətmək mümkün deyil.
Təəssüf ki, bu həm də ən az praktik yanaşmadır. Şəbəkədəki hər bir qovşaqdan sifarişi həmişəlik qeydə almağı istədiyiniz üçün komissiya ödəməli olursunuz. Maynerin mesajınızı blokçeynə əlavə etməsini gözləməlisiniz ki, bu da təcrübəni yavaş və çətin edə bilər.
Zəncirxarici sifariş kitabçaları
Zəncirxarici sifariş kitabçası DEX-ləri mərkəzdənkənar maliyyənin ilk günlərində daha çox yayılmışdı, lakin o vaxtdan bəri başqa alternativlərlə əvəz edilib. Onlar hələ də müəyyən şəkildə mərkəzləşdirilməmiş hesab edilə bilər, lakin hər sifarişi blokçeynə göndərmək əvəzinə, başqa yerdə yerləşdirilirdilər.
Məsələn, sifariş kitabçasına tam cavabdeh olan mərkəzləşdirilmiş müəssisəyə sahib ola bilərdiniz ki, bu da onları digər DEX növləri ilə müqayisədə "daha az mərkəzləşdirilməmiş" edirdi. Bu model bəzi riskləri də təqdim etdi. Əgər məsul müəssisə pisniyyətli olsaydı, onlar bazarları müəyyən dərəcədə manipulyasiya edə bilərdilər (məsələn, qabaqlayıcı sövdələşmə və ya sifarişlərin saxtalaşdırılması ilə).
Avtomatlaşdırılmış marketmeykerlər (AMM)
Avtomatlaşdırılmış marketmeyker (AMM) modeli sifariş kitabçaları ideyasını aradan qaldırır. Onun meyker və ya teykerlərə ehtiyacı yoxdur, sadəcə istifadəçilər, oyun nəzəriyyəsi və bir az riyazi sehr lazımdır.
Bu, hazırda DEX dünyasında daha populyar seçimdir. Sifariş kitabçasının əvəzinə AMM-lər likvidlik hovuzları adlanan mexanizmdən istifadə edirlər. Bu hovuzlar istifadəçilər öz kriptovalyutalarını paylaşılan hovuza depozit qoyduqda yaradılır və ticarətlər qiyməti təyin edən düstur əsasında aparılır. Bunun üstünlüyü nədir? Alıcı və ya satıcının sifarişinizə uyğun gəlməsini gözləmədən istənilən vaxt ticarət edə bilərsiniz.
Məsələn, ən məşhur AMM-lərdən biri olan Uniswap qiymətləri müəyyən etmək üçün sabit məhsul düsturundan (x * y = k) istifadə edir. Likvidlik təminatçıları sistemin işləməsini təmin edən bu hovuzlara töhfə verməklə komissiyalar qazanırlar.
AMM-lərin xüsusiyyətləri icradan asılıdır. Ümumiyyətlə, onlar bir sıra smart müqavilələri birləşdirir və istifadəçi iştirakını təmin etmək üçün ağıllı stimullar təklif edir.
Mövcud AMM əsaslı DEX-lər bu gün MetaMask və ya Trust Wallet kimi pul kisələri ilə inteqrasiya edilərək nisbətən istifadəçiyönümlü olmağa meyillidirlər. DEX-lərin digər formalarında olduğu kimi, ticarəti tamamlamaq üçün zəncirdaxili tranzaksiya aparılmalıdır.
Populyar DEX-lər
İndi DEX-lərin necə işlədiyini başa düşdük, gəlin bəzi əsas hərəkətverici qüvvələrə nəzər salaq:
Uniswap: Uniswap treydinqi asan və mərkəzləşdirilməmiş hala gətirən populyar AMM-dir. Onun likvidlik hovuzu modeli, çoxsaylı zəncir dəstəyi və istifadə rahatlığı onu ən populyar DEX-lərdən birinə çevirib.
SushiSwap: əvvəl Uniswap-ın çəngəli olan SushiSwap idarəetmə tokenləri və likvidlik mayninq mükafatları kimi əlavə xüsusiyyətlər təqdim edərək orijinal modeldə genişləndi və unikal stimulları ilə istifadəçiləri cəlb etdi.
PancakeSwap: BNB Smart Chain (BSC) üzərində qurulmuş PancakeSwap Ethereum əsaslı DEX-lər ilə müqayisədə aşağı komissiyaları ilə tanınır və onu bütün növ istifadəçilər üçün populyar seçim edir.
DEX-dən istifadənin üstünlükləri
DEX-lər mərkəzləşdirilmiş birjalara nisbətən bəzi maraqlı üstünlüklər təklif edir:
Öz-saxlanc: siz vəsaitlərinizə tam nəzarət etməklə birbaşa pul kisənizdən qoşula və ticarət edə bilərsiniz. Vəsaitlərinizi idarə etmək üçün başqasına etibar etməyə ehtiyac yoxdur.
Qlobal giriş: kriptovalyuta pul kisəsi və internet bağlantısı olan hər kəs DEX-dən istifadə edə bilər.
Listinq edilməmiş tokenlər: kifayət qədər tələb və təklif olduqda mərkəzləşdirilmiş birjalarda listinq edilməmiş tokenlər hələ də DEX-lərdə satıla bilər.
Şəffaflıq: hər bir ticarət və fəaliyyət blokçeyndə qeyd olunur, yəni hər kəs tranzaksiyaları doğrulaya bilər. Bu, yüksək səviyyədə inam yaradır.
DEX-dən istifadənin çətinlikləri və riskləri
Hər şey kimi, DEX-lər də mükəmməl deyil. Diqqət etməli olduğunuz bəzi məqamlar bunlardır:
Smart müqavilə riskləri: DEX-lər yalnız yazıldıqları kod qədər yaxşı olan smart müqavilələrə əsaslanır. Xəta və ya qüsur varsa, bu, hakerlər tərəfindən istifadə edilə və potensial olaraq əhəmiyyətli itkilərə səbəb ola bilər.
Likvidlik problemləri: kiçik DEX-lərin kifayət qədər likvidliyi olmaya bilər, yəni ticarətiniz üçün alıcı və ya satıcı tapmaqda çətinlik çəkə bilərsiniz. Bu, ödədiyiniz qiymətin gözləniləndən yüksək olduğu yayınmaya səbəb ola bilər.
İstifadəçi təcrübəsi: DEX-lər yeni başlayanlar üçün çətin ola bilər. Siz öz kriptovalyuta pul kisənizi idarə etməli, toxum frazasını təhlükəsiz saxlamalı, qaz ödənişlərini başa düşməli və blokçeyn tranzaksiyalarının necə işlədiyini anlamalısınız. Bu, mərkəzləşdirilmiş birjadakı kimi, hesaba daxil olmaq qədər sadə deyil.
Öncədən bağlama: DEX-də ticarət sifarişi təqdim etdiyiniz zaman o, emal edilməmişdən əvvəl başqalarına görünür. Daha yüksək tranzaksiya ödənişləri olan birisi daha cəld hərəkət edərsə, ticarəti daha yaxşı qiymətə bağlaya bilər.
Komissiyalar: istifadə etdiyiniz blokçeyndən asılı olaraq, xüsusən şəbəkə məşğul olduqda komissiyalar nisbətən yüksək ola bilər.
DEX üçün növbəti addım nədir?
2-ci qat miqyas həllərindəki təkmilləşdirmələr (rollaplar və yan zəncirlər kimi) daha sürətli və daha sərfəli tranzaksiyalar vəd edir.
Üstəlik, mərkəzləşdirilməmiş muxtar təşkilatlar (DAO-lar) vasitəsilə idarəetmə populyarlıq qazanır. Bir çox DEX istifadəçilərə vacib qərarlarla bağlı səs verməyə imkan verən idarəetmə tokenləri təqdim edir. Bu, icmaya platformanın gələcəyinə daha çox nəzarət etmək imkanı verir.
Digər maraqlı bir sahə isə istifadəçilərə müxtəlif blokçeynlər arasında aktiv ticarəti etməyə imkan verən çarpaz zəncirli treydinqdir. Hələ ilkin mərhələdə olmasına baxmayaraq, bu, DEX-ləri daha çevik və istifadəçiyönümlü edərək inqilab etmək potensialına malikdir.
Yekun qeydlər
DEX-lər kriptovalyuta ticarətinə yanaşmamızı dəyişdirir. Vasitəçini aradan qaldırmaqla, istifadəçilərə aktivləri üzərində nəzarət imkanı verməklə və maliyyə xidmətlərinə qlobal girişi təmin etməklə onlar mərkəzləşdirilmiş birjalara güclü alternativ təqdim edirlər.
Hələ aradan qaldırılmalı problemlər olsa da, gələcək parlaq görünür. Daha çox insan mərkəzdənkənar maliyyədən istifadə etməyə başladıqca DEX-lər rəqəmsal aktivlərimizi necə alqı-satqı və idarə etməyimizlə bağlı getdikcə daha vacib rol oynayacaq.
Mərkəzdənkənar treydinq ilə maraqlanırsınızsa, DEX-i araşdırmağa dəyər. Sadəcə ev tapşırığını etməyi, şəxsi açarlarınızı təhlükəsiz saxlamağı və risklərdən xəbərdar olmağı unutmayın.
Tövsiyə olunan ədəbiyyat
Məsuliyyətdən imtina: bu məzmun sizə ümumi məlumat və maarifləndirmə məqsədilə hər hansı bəyanat və ya zəmanət olmadan hazırkı məlumatlar əsasında təqdim edilir. Bu, maliyyə, qanuni və ya digər peşəkar məsləhət kimi qəbul edilməməlidir, bu məlumatlar hər hansı konkret məhsulun və ya xidmətin satın alınmasını tövsiyə etmək məqsədi daşımır. Siz məsləhəti müvafiq peşəkar məsləhətçilərdən almalısınız. Məqaləni üçüncü tərəf təqdim etdiyi zaman ifadə edilən fikirlərin üçüncü tərəfə aid olduğunu nəzərə alın və bunları Binance Academy tərəfindən verilən tövsiyə kimi qəbul etməyin. Əlavə təfərrüatlar üçün məsuliyyətdən imtina bölməsini tam şəkildə burada oxuyun. Rəqəmsal aktiv qiymətləri dəyişkən ola bilər. İnvestisiyanızın dəyəri aşağı düşə və ya yuxarı qalxa bilər, investisiya qoyduğunuz məbləği geri almaya bilərsiniz. İnvestisiya qərarlarınıza görə yalnız özünüz məsuliyyət daşıyırsınız və Binance Academy baş verə biləcək itkilərə görə heç bir məsuliyyət qəbul etmir. Bu material maliyyə, qanuni və ya digər peşəkar məsləhət kimi qəbul edilməməlidir. Ətraflı məlumat üçün İstifadə qaydası və Risk xəbərdarlığı bölmələrimizə baxın.