Kısa Özet
Merkezi bir borsa (CEX), kayıtlı kullanıcılara kripto para takas hizmetleri sunar. Başlıca hizmeti bir emir defterinde alıcı ve satıcıları eşleştirmektir, fakat bir CEX doğrulanmış kullanıcılarına çeşitli kripto ürünleri de sunabilir. Bir CEX, yeni başlayanlar için blockchain altyapısı ve araçları hakkında derin bir bilgiye ihtiyaç duymadan alım satım yapmaya başlamanın en basit yolunu sunar.
Merkeziyetsiz bir borsa (DEX) ise borsa hizmetlerini yürütmek için zincir üstü akıllı sözleşmeleri kullanır. Çoğu zaman, borsadaki diğer kullanıcılar tarafından sunulan likidite ile oluşturulan likidite havuzlarında tokenleri bir takas ücreti karşılığında takas eder.
Bir DEX'e kaydolmanıza gerek yoktur. Bu da DEX'lerin bir cüzdanı ve biraz kripto parası olan herkese açık olduğu anlamına gelir. DEX'ler, merkeziyetsiz finans (DeFi) dünyasına açılan kapıdır ve kullanıcılara çok fazla özgürlük sunar. Buna karşılık, bir CEX'in sağlayabileceği destekten yoksundurlar ve DEX'leri kullanırken geri dönüşü olmayan hatalar kolayca yapılabilir.
Giriş
Kripto üzerine araştırma yapıyorsanız, muhtemelen DEX'lerle karşılaşmışsınızdır. Belki de zaten Binance gibi bir CEX'in müşterisisiniz, ama bir DEX kullanmakla ilgileniyorsunuz veya şu anda CEX'lerde bulunmayan yeni bir DeFi coinini satın almak istiyorsunuz.
Amacınız ne olursa olsun, hangisini kullanacağınıza karar vermeden önce CEX ve DEX arasındaki önemli farkları bilmelisiniz. Ne yapmak istediğinize ve deneyim seviyenize bağlı olarak her ikisinin de avantaj ve dezavantajları vardır.
Neden Farklı Borsa Türleri Vardır?
Alım satımda yeniyseniz veya yalnızca geleneksel finans alanında deneyiminiz varsa, CEX ile DEX arasındaki fark kafa karıştırıcı olabilir. CEX'ler, hisse senetleri dünyasında karşınıza çıkacak borsalara benzer şekilde çalışır. Tek bir kurum, piyasa yapıcıların ve piyasa alıcıların emir verdiği bir emir defterini kullanarak faaliyet gösterir. Daha sonra emir defteri alıcı ve satıcıları eşleştirir ve işlemin küçük bir kısmını komisyon olarak alır.
Operasyonun merkezinde emir defteri ve borsa birimi yer alır ve bu da modeli merkezileştirir. Binance gibi bir CEX kullanmak için bir hesap oluşturmanız ve yerel düzenlemeler uyarınca kimliğinizi doğrulamanız gerekir. Ayrıca borsa, CEX'te alım satım yapmak istediğiniz varlıkları CEX hesabınıza yatırmanızın ardından bu varlıkları emanet altına alır.
Diğer yandan DEX ise bir blockchain'de kendi kendini yürüten kod parçaları olan akıllı sözleşmeler aracılığıyla yürütülür. Bir kurum veya proje bir DEX oluşturabilir ve bu DEX'in yürütülmesine yardımcı olabilir, ama teoride insanlar likidite sağladığı sürece DEX kendi kendine çalışabilir.
CEX'lerin aksine, DEX'ler alım satıma imkan tanımak için genellikle emir defteri kullanmaz. Bunun yerine esasen otomatik piyasa yapıcı (AMM) modelini kullanırlar. Bir DEX kullanmak için yalnızca bir kripto cüzdanına ve bir miktar kriptoya (işlem tutarının yanı sıra gas/işlem ücretini de karşılamaya yetecek kadar) ihtiyacınız vardır. Merkeziyetsiz yapısı nedeniyle DEX'lerde kullanıcıların kayıt olması veya hesap açması gerekmez.
Yeni başlayanlar için CEX daha kullanıcı dostu bir deneyim sunar ve daha kolay bir başlangıç noktasıdır. Bir şeyler ters giderse, borsanın müşteri hizmetleri ekibiyle iletişime geçebilirsiniz. DEX'in de çeşitli avantajları vardır, fakat bunlar genelde kullanım kolaylığı yerine merkeziyetsizliğe değer veren deneyimli kripto kullanıcıları için daha caziptir.
Merkezi Borsaların Avantajları
Kullanıcı dostu olma
Binance gibi bir CEX, her tür kullanıcı için kullanıcı dostu deneyimler sunmaya odaklanır. Kriptoya yeni başlayanlar, Binance Dönüştür gibi basit dönüştürme araçlarına erişebilirken, deneyimli kullanıcılar Spot Borsa'nın TradingView araçlarını kullanabilir. Bir CEX, sunduğu hizmetler kapsamında muhtemelen ayrıntılı rehberlere de sahip olacaktır (Binance Academy buna örnek olarak verilebilir).
Bir CEX'e kaydolma süreci bir banka hesabı açmaya benzer. Birçok kişi bu sisteme zaten aşinadır ve teknik bilgilere sahip olmak şart değildir. CEX'lerin büyük çoğunluğu kredi veya banka kartlarıyla ödeme yapma imkanı sunarak ilk kripto yatırımınızı mümkün olduğunca basit bir hale getirir.
Destek ve koruma
Kripto yeni başlayanların DEX'leri kullanırken karşılaştığı en büyük sıkıntılardan biri merkeziyetsiz araçlara alışmaktır. Hata yaptığınızda kripto cüzdanları, adresler, gas ücretleri ve blockchain'in diğer unsurları bu hataları affetmeyebilir. Size yardım edebilecek hiçbir sistem yöneticisi yoktur, bu nedenle kurtarma cümlenizi kaybederseniz veya yanlış cüzdana kripto gönderirseniz kimse size destek olamaz.
Bir CEX kullanarak alım satım yaparsanız bu tehlikelerden kaçınabilirsiniz. Örneğin Binance hesabınıza erişiminizi kaybederseniz, müşteri hizmetleri size yardımcı olabilir ve kriptolarınızı Binance ürünleri arasında taşırken gas ücreti ödemenize gerek yoktur. Bu önlemler, kullanıcıları destekler ve kimi zaman DEX'lerde yapılabilen geri dönüşü olmayan hataları yapmaktan korur.
Daha entegre hizmetler
Bir CEX geniş bir ürün yelpazesi ve entegre edilmiş hizmetler sunarak borsayı tek durak noktası bir kripto mağazasına dönüştürebilir. Binance gibi bir CEX'te, platformdan ayrılmadan alım satım ve staking hizmetlerine, bir NFT pazarına, bir launchpad'e, bir P2P borsasına ve çok daha fazlasına erişebilirsiniz. Dahası, bu farklı alanlar arasında fonlarınızı kolayca taşıyabilirsiniz. Kartla ödeme yapabilir hatta Travala gibi iş ortağı satıcılarla yapılan anlaşmalardan faydalanabilirsiniz.
Merkezi Borsaların Dezavantajları
Saldırıya açık olma
Büyük merkezi birimler olan CEX'ler sıklıkla saldırıların hedefi olur ve bu da bir CEX'te tutulan tüm kullanıcı fonlarının çalınabileceği anlamına gelir. CEX'ler güvenliği ön planda tutuyor olsalar da hack'lenme ve hırsızlık riskini ortadan kaldıramazlar. Yıllar içinde, Mt. Gox saldırısı gibi gündeme oturan çeşitli saldırılar yaşanmıştır.
Ek işlem ücretleri
Kullandığınız hemen hemen tüm CEX'ler sizden bir işlem ücreti alacaktır. Bu komisyonlar çoğu zaman gizlenebilir veya hizmete "dahil edilebilir". CEX'ler, yüksek işletme maliyetleri nedeniyle DEX'lerin sunduğu düşük komisyonlarla rekabet etmekte zorlanabilir. Fakat bir CEX'in ek işlem ücretleri, DEX kullanırken ödenen ve bazı ağlarda yüksek meblağlara ulaşabilen gas ücretleriyle kıyaslanarak değerlendirilmelidir.
Varlıkların kullanıcıların elinde olmaması
Bir CEX kullanırken, kriptolarınızı borsanın cüzdanına yatırmanız gerekir. Bu da fonlarınızı CEX'e emanet ederek bu fonların kontrolünden vazgeçtiğiniz anlamına gelir. Dolayısıyla istediğiniz an fonlarınızı çekemeyebilirsiniz. Bu durum, borsanın iflas etmesi ve fonlarınızı tamamen kaybetmenize neden olması durumunda sorun teşkil eder. Bu, nakit paranızı bir bankada saklamanıza benzer. Herkes parasını çekmek için bankaya akın ederse paranıza erişemeyebilirsiniz.
Merkeziyetsiz Borsaların Avantajları
Fonların kontrolü
Bir DEX kullanırken, bir alım satım veya etkileşim tamamlanana kadar fonlarınızın kontrolü her zaman sizde kalır. Bu da fonlarınızı istediğiniz gibi taşıyabileceğiniz ve saklayabileceğiniz anlamına gelir. Kriptolarınızı kurtarma cümlesini yalnızca sizin bildiğiniz ve yalnızca sizin erişebileceğiniz bir cüzdanda tutuyorsanız, varlıklarınız üzerinde tam kontrole sahip olursunuz. Merkeziyetsizliği savunanlar, bunun en kritik etmenlerden biri olduğunu düşünür.
Veri koruma ve gizlilik
Bir DEX kullanırken kişisel, tanımlayıcı bilgileri paylaşmaya ve bunların güvenli bir şekilde saklanacağına güvenmeye gerek yoktur. Bu da kişisel verilerinizin, kimliğinizi çalmak isteyen kötü niyetli kişilerden korunduğu anlamına gelir. Bir borsa kullanırken yerel düzenlemelere ve yasalara tabi olmayı sürdürdüğünüzü de unutmamanız gerekir.
Daha düşük giriş bariyerleri
Bir DEX kullanmak, işlem yapmak ve gas ücretlerini ödemek için yalnızca bir cüzdan ve biraz kripto gerektirir. Bu da DEX'leri dünyanın her yerinden daha geniş bir insan topluluğu için büyük oranda erişilebilir kılar. Merkeziyetsizliği tercih edenler için bu çok büyük bir avantajdır ve bu kişilerin çoğu DEX'in gizliliği koruyan doğasına değer verir. Elbette bu aynı zamanda yerel mevzuatın yanı sıra kripto düzenlemeleri ile ilgili tartışmalar bağlamında da düşünülmelidir.
Merkeziyetsiz Borsaların Dezavantajları
Kullanmanın ve giriş yapmanın karmaşık olması
Borsayı ilk kez kullanan bir kişi için bir DEX'in nasıl kullanılabileceğini ve burada nasıl gezileceğini anlamak zorlayıcı olabilir. Gas ücretleri, likidite havuzları, cüzdanlar ve slipaj, kullanıcının üstesinden gelmesi gerekebilecek olası zorluklardır. Bir DEX'in nasıl çalıştığını tam anlamıyla kavramak zaman alır ve sağduyulu bir şekilde yatırım yapmak için kullandığınız araçları her zaman anlamanız gerekir.
İtibari para giriş ve çıkış kanallarının olmaması
Bugüne kadar ilk coin veya tokeni satın almak, kriptoda pozisyon almanın önündeki başlıca engellerden biri olmuştur. CEX'ler artık kripto satın almak için kredi ve banka kartı seçeneklerini standart olarak sunmaktadır. Bazı DEX'ler bu hizmeti üçüncü taraf hizmet sağlayıcılarla sunmaya başlamış olsa da çoğu DEX'te kredi veya banka kartı kullanmak hâlâ mümkün değildir.
Likidite sıkıntıları
Ortalama olarak DEX'ler, büyük CEX'lerden daha düşük hacimlere ve daha az likiditeye sahiptir. Piyasa derinliği daha düşük olabilir ve büyük alım satımlar CEX'e kıyasla fiyat üzerinde DEX'te daha fazla etki yaratabilir. Büyük hacimli emirler veren yatırımcılar, borsa dışı (OTC) alım satımlar yaparak veya Binance gibi derin bir emir defterine sahip bir CEX kullanarak genellikle daha iyi bir fiyattan işlem yapabilir.
Bir DEX mi yoksa CEX mi Kullanmalıyım?
Kripto paraya yeni başlayan biri için en basit deneyim kesinlikle bir CEX kullanmaktır. CEX'ler, merkeziyetsiz blockchain altyapısına ait ilk öğrenme eğrisini ortadan kaldırır. Bir CEX kullanırken herhangi bir sorunla karşılaşırsanız, bir müşteri hizmetleri ekibi size mümkün olduğunca yardımcı olacak ve rehberlik edecektir.
Genel olarak, fonlarınıza erişimi kaybetme veya yanlış adrese transfer yapma gibi geri dönüşü olmayan bir hata yapma ihtimali bir CEX'te çok daha düşüktür. Dolayısıyla, ilk kez kriptoyla işlem yapıyorsanız veya daha basit, pratik bir hizmeti tercih ediyorsanız CEX'ler tam size göredir.
Diğer yandan bir DEX ise DeFi dünyasına mükemmel bir giriş kapısıdır. Tek bir Ethereum Sanal Makinesi (EVM) cüzdanı ile uçsuz bucaksız DeFi evrenini keşfedebilirsiniz. DEX, kripto uzmanı kullanıcılar için çok yönlü bir seçenektir ve yüksek seviyede özgürlük sunar.
Düşük piyasa değerine sahip farklı birçok yeni projeye yatırım yapmak istiyorsanız da size en uygun seçenek bir DEX olacaktır. CEX'ler sık sık yeni tokenleri eklese de DEX'ler çoğu yeni tokenin satışına ve likiditesine hâlâ ev sahipliği yapmaktadır.
Yukarıda bahsettiklerimizi göz önünde bulundurarak, bir bakışta karar vermenizi sağlamak adına iki borsa türü için de kullanım alanlarını aşağıda özetledik:
Son Söz
Bir DEX'i denemeyi düşünüyorsanız, bu rehberde anlatılanların ötesinde kendi araştırmanızı yapmanız da gerekir. Sunduğu avantajlar bazı kişilere cazip gelse de öncelikle bir DEX'in ve ilgili araçlarının nasıl kullandığını tam olarak anlamanızı tavsiye ederiz.
Konu hakkında daha fazla bilgiye Merkeziyetsiz Borsa (DEX) Nedir? makalemizden ulaşabilirsiniz. Kullandığınız CEX'in sunduğu hizmetlerden memnunsanız, başka bir yere gitmenize gerek yoktur. Birçok kişi için bir CEX, kullanım kolaylığı ve destek alabilme arasında doğru dengeyi sunar.