Alış Satış Farkı ve Slipaj Nedir

Kısa Özet

Alış satış farkı, bir varlık için talep edilen en düşük fiyat ve teklif edilen en yüksek fiyat arasındaki farktır. Bitcoin gibi likit varlıklar, daha düşük likiditeye ve işlem hacmine sahip olanlara kıyasla daha küçük farklara sahiptir.

Slipaj, bir işlem başta talep edilenden farklı bir ortalama fiyat üzerinden gerçekleştiğinde ortaya çıkar. Genellikle, piyasa emirleriyle yapılan işlemlerde görülür. Emrinizin tamamlanması için yeteri kadar likidite yoksa ya da piyasa oynaksa, nihai emir fiyatı değişebilir. Düşük likiditeli varlıklarda slipajdan kaçınmak için emrinizi küçük parçalara bölmeyi deneyebilirsiniz.

Giriş

Bir kripto borsasında varlık alıp sattığınızda piyasa fiyatları doğrudan arz ve taleple ilişkilidir. Fiyatın dışında dikkate alınması gereken diğer önemli etmenler ise işlem hacmi, piyasa likiditesi ve emir türleridir. Piyasa koşullarına ve kullandığınız emir türlerine bağlı olarak bir işlemde istediğiniz fiyatı almanız her zaman mümkün olmaz.

Alıcı ve satıcılar sürekli bir pazarlık halindedir ve bu da iki taraf arasında bir fark ortaya çıkmasına neden olur (alış satış farkı). Alıp satmak istediğiniz varlığın miktarına ve oynaklığına bağlı olarak slipajla da karşı karşıya kalabilirsiniz (ileride bundan daha ayrıntılı bahsedeceğiz). Sürprizler yaşamamak için borsanın emir defterinin nasıl çalıştığını anlamak çok faydalı olabilir.

Alış satış farkı nedir?

Alış satış farkı, emir defterindeki en yüksek teklif fiyatı ve en düşük talep fiyatı arasındaki farktır. Bu fark, geleneksel piyasalarda çoğu zaman piyasa yapıcılar ya da aracı kurum likidite sağlayıcılar tarafından yaratılır. Kripto piyasalarında ise alıcı ve satıcıların limit emirlerinin arasındaki farkın bir sonucudur.

Piyasa fiyatından anında alım işlemi yapmak istiyorsanız, bir satıcı tarafından verilmiş en düşük talep fiyatını kabul etmeniz gerekir. Anında satış yapmak istiyorsanız da bir alıcının en yüksek teklif fiyatını kabul edersiniz. Daha likit piyasalarda (forex gibi) alış satış farkı daha düşüktür, yani alıcı ve satıcılar varlığın fiyatında önemli değişikliklere neden olmadan emirlerini gerçekleştirebilir. Bunun nedeni, emir defterindeki emirlerin hacminin yüksek olmasıdır. Daha büyük bir alış satış farkı olduğunda, büyük hacimli emirler gerçekleştirilirken fiyat oynamaları da daha fazla olur.

Piyasa yapıcılar ve alış satış farkı

Likidite kavramı, finansal piyasalar için büyük bir öneme sahiptir. Düşük likiditeli piyasalarda işlem yapmaya çalışırsanız, emrinizin başka bir kişinin emriyle eşleşmesi için saatlerce hatta günlerce beklemeniz gerekebilir.

Likidite yaratmak önemlidir, fakat tüm piyasalar yalnızca alım satım yapan bireylerden yeteri kadar likidite elde edemez. Örneğin geleneksel piyasalarda, aracı kurumlar ve piyasa yapıcılar arbitraj karları karşılığında likidite sunar.

Bir piyasa yapıcı, bir varlığı eş zamanlı olarak alarak ve satarak alış satış farkından fayda sağlayabilir. Piyasa yapıcılar tekrar tekrar daha yüksek bir talep fiyatından satış ve daha düşük bir teklif fiyatından alım yaparak alış satış farkını arbitraj karı olarak alabilir. Düşük bir fark bile tüm gün boyunca yüksek miktarlarda alım satım yapılması sonucunda önemli karlar getirebilir. Yüksek talep gören varlıklar, piyasa yapıcıların rekabet etmesi ve farkı daraltması sayesinde daha düşük alış satış farklarına sahiptir.

Örneğin, bir piyasa yapıcı coin başına 350 USD'den BNB almak ve 351 USD'den BNB satmak için eş zamanlı iki emir vererek 1 USD'lik bir fark yaratabilir. Piyasada anında işlem yapmak isteyen bir kişinin bu piyasa yapıcının pozisyonlarını doldurması gerekir. Böylece alış satış farkı artık aldığını satan ve sattığını alan piyasa yapıcı için tam anlamıyla bir arbitraj karı haline gelir.

Derinlik grafikleri ve alış satış farkı

Haydi, gerçek birkaç kripto para örneği üzerinden hacim, likidite ve alış satış farkı arasındaki ilişkiyi inceleyelim. Binance borsasının arayüzünde [Derinlik] grafik görünümüne geçerek alış satış farkını kolayca görebilirsiniz. Bu tuş, grafik alanının sağ üst köşesinde yer alır.

[Derinlik] seçeneği, bir varlığın emir defterinin grafiksel bir temsilini gösterir. Alış emirlerinin adedini ve fiyatını yeşil renkte, satış emirlerinin adedini ve fiyatını ise kırmızı renkte görebilirsiniz. Kırmızı talep fiyatından yeşil teklif fiyatını çıkararak hesaplayabileceğiniz bu iki alan arasındaki fark ise alış satış farkıdır.

Daha önce de değindiğimiz gibi likidite ve düşük alış satış farkları arasında bir ilişki vardır. İşlem hacmi, likidite için sıklıkla kullanılan bir göstergedir. Alış satış farkı, varlığın fiyatının ne kadar küçük bir yüzdesini oluşturuyorsa hacimlerin de o kadar yüksek olmasını bekleriz. Yoğun bir şekilde alınıp satılan kripto paralarda, hisse senetlerinde ve diğer varlıklarda alış satış farkından faydalanmayı hedefleyen kişiler arasında daha fazla rekabet söz konusudur.

Alış satış farkı yüzdesi

Farklı kripto para ya da varlıkların alış satış farkını kıyaslamak için bu değeri yüzde olarak değerlendirmemiz gerekir. Hesaplama oldukça basittir:

(Talep Fiyatı - Teklif Fiyatı)/Talep Fiyatı x 100 = Alış Satış Farkı Yüzdesi

BIFI'yı örnek alalım. Bu makalenin yazıldığı tarih itibarıyla BIFI'ın talep fiyatı 907 USD ve teklif fiyatı da 901 USD'dir. Bu fark bize 6 USD'lik bir alış satış farkı verir. 6 USD'nin 907 USD'ye bölünmesi ve 100'le çarpılması bize nihai alış satış farkı yüzdesi olan %0,6'yı verir.

Şimdi Bitcoin'in 3 USD'lik alış satış farkına sahip olduğunu varsayalım. Bu rakam BIFI'ın yarısı olsa da iki kripto parayı yüzde olarak kıyasladığımızda Bitcoin'in alış satış farkı yalnızca %0,0083'tür. BIFI'ın işlem hacmi çok daha düşüktür, bu da likiditesi daha düşük varlıkların daha büyük alış satış farkında sahip olduğu teorimizi destekler.

Bitcoin'deki farkın daha düşük olmasına dayalı olarak bazı sonuçlar çıkarabiliriz. Daha düşük alış satış farkı yüzdesine sahip bir varlık daha likit olma eğilimindedir. Büyük piyasa emirleri gerçekleştirmek istiyorsanız, beklemediğiniz bir fiyatı ödemek durumunda kalma riskiniz genellikle daha düşüktür.

Slipaj nedir?

Slipaj, yüksek oynaklığa ya da düşük likiditeye sahip piyasalarda sıkça görülür. Slipaj, bir işlemin beklenenden farklı bir fiyat üzerinden gerçekleşmesidir.

Örneğin 100 USD fiyatla büyük bir piyasa alış emri vermek istediğinizi, ama piyasanın emrinizi bu fiyattan gerçekleştirmek için yeterli likiditeye sahip olmadığını varsayalım. Sonuç olarak, emriniz tamamen gerçekleştirilene kadar sıradaki emirleri (100 USD'nin üzerindeki) kabul etmeniz gerekir. Bu da satın alma işleminizin ortalama fiyatının 100 USD'den yüksek olmasına neden olur ve buna slipaj denir.

Diğer bir deyişle, bir piyasa emri oluşturduğunuzda alış ya da satış emriniz emir defterindeki limit emirlerle borsa tarafından otomatik olarak eşlenir. Emir defteri sizi en iyi fiyatla eşleyecektir, fakat istediğiniz fiyatta yeteri kadar hacim yoksa emir sıralamasında yukarı doğru ilerlemeye başlarsınız. Bu süreç, piyasanın emrinizi beklenmedik, farklı fiyatlardan gerçekleştirmesine neden olur.

Kriptoda slipaj, otomatik piyasa yapıcılarda ve merkeziyetsiz borsalarda sıkça görülür. Slipaj, oynak ya da düşük likiditeye sahip altcoinlerde beklenen fiyatın %10'undan fazla olabilir.

Pozitif slipaj

Slipaj, her zaman beklediğinizden daha kötü bir fiyat üzerinden işlem yapacağınız anlamına gelmez. Alış emriniz gerçekleştirilirken fiyat düşerse ya da satış emriniz gerçekleştirilirken fiyat yükselirse pozitif slipaj ortaya çıkabilir. Pek sık görülmese de oynaklığı yüksek bazı piyasalarda pozitif slipajla karşılaşmak mümkündür.

Slipaj toleransı

Bazı borsalar, karşılaşabileceğiniz slipajı sınırlandırmak için manuel olarak bir slipaj tolerans seviyesi belirlemenize imkan tanır. Bu seçeneği Binance Smart Chain'deki PancakeSwap ve Ethereum'daki Uniswap gibi otomatik piyasa yapıcılarda görebilirsiniz.

Belirlediğiniz slipaj miktarı, emirlerinizin gerçekleşme süresi üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir. Slipajı düşük ayarlarsanız, emirlerinizin gerçekleşmesi uzun zaman alabilir ya da mümkün olmayabilir. Slipajı çok yüksek ayarlarsanız da başka bir kullanıcı ya da bot sizin beklemede olan emrinizi görebilir ve önünüze geçebilir.

Bu örnekte, öne geçmek isteyen başka bir kişi varlığı ilk satın alan olmak için sizinkinden daha yüksek bir gas ücreti belirler. Daha sonra bu kişi, slipaj toleransınıza bağlı olarak ödemek istediğiniz en yüksek fiyattan varlığı size satmak için yeni bir emir girerek önünüze geçer.

Negatif slipajı en aza indirme

Slipajdan kaçınmak her zaman mümkün olmasa da slipajı en aza indirmek için bazı stratejilerden faydalanabilirsiniz.

1. Büyük bir emir vermek yerine emri daha küçük parçalara bölmeyi deneyebilirsiniz. Emirlerinizi dağıtmak için emir defterini yakından takip edin ve mevcut hacimden daha yüksek emirler vermemeye dikkat edin.

2. Merkeziyetsiz bir borsa kullanıyorsanız işlem ücretlerini dikkate almayı unutmayın. Bazı ağlar, blockchainin trafiğine bağlı olarak slipajdan kaçınırken elde ettiğiniz kazançları sıfırlayabilecek yüksek işlem ücretlerine sahiptir.

3. Küçük bir likidite havuzu gibi likiditesi düşük varlıklarla işlem yapıyorsanız alım satım hareketleriniz varlığın fiyatını önemli ölçüde etkileyebilir. Tek bir işlemde düşük miktarda slipaj yaşanabilir, fakat küçük birçok işlem sonraki işlemlerinizin fiyatını etkileyecektir.

4. Limit emirleri kullanın. Bu emirler, istediğiniz ya da daha iyi bir fiyatı yakalamanızı garanti altına alır. Bir piyasa emrinin hızından feragat edecek olsanız da negatif slipaj yaşamayacağınızdan emin olabilirsiniz.

Son Söz

Kripto paralarla işlem yaparken alış satış farkının ya da slipajın işlemlerinizin nihai fiyatını değiştirebileceğini unutmayın. Bunlardan kaçınmanız her zaman mümkün olmasa da karar aşamasında bu ihtimalleri de değerlendirmeye dahil etmek faydalı olacaktır. Daha küçük işlemler üzerindeki etkileri minimum düzeyde olabilir, fakat yüksek hacimli emirlerde birim başına ortalama fiyat beklenenden daha yükseğe çıkabilir.

Merkeziyetsiz finansla işlem yapan herkes için slipajı anlamak, alım satımın temellerinin önemli bir parçasıdır. Temel bilgileri edinmezseniz, öne geçmeye ya da aşırı slipaj durumunda paranızı kaybetme riskiniz artar.