Kısa Özet
Likidite havuzları, mevcut DeFi ekosisteminin arkasındaki temel teknolojilerden biridir. Otomatik piyasa yapıcılar (AMM), borç alma-verme protokolleri, yield farming, sentetik varlıklar, zincir üstü sigortalama, blockchain oyunları ve bunların dışında uzun bir listenin temel parçalarını oluştururlar.
Altta yatan fikir kendi başına son derece basittir. En temelde likidite havuzu, büyük bir dijital kümede bir araya getirilmiş fonlardır. İsteyen herkesin likidite ekleyebildiği, izne dayalı olmayan bir çevrede bu fon kümesi ile ne yapabilirsiniz? Haydi, DeFi'nin likidite havuzu fikrine dayanarak nasıl geliştiğini inceleyelim.
Giriş
Merkeziyetsiz Finans (DeFi), zincir üstü hareketlerde büyük bir artış yarattı. DEX hacimleri artık merkezi borsaların hacimleriyle rekabet edebilir hale geldi. Aralık 2020 itibarıyla, DeFi protokollerindeki kilitlenmiş değer neredeyse 15 milyar dolara ulaştı. Bu ekosistem, yeni ürün türleriyle sürekli bir büyüme halinde.
Peki, tüm bu büyümeyi mümkün kılan nedir? Bu ürünlerin tamamının arkasındaki temel teknolojilerden biri de likidite havuzlarıdır.
Likidite havuzu nedir?
Likidite havuzu, bir akıllı kontrata kilitlenmiş fonlardır. Likidite havuzları; merkeziyetsiz alım satım, borç verme ve ileride inceleyeceğimiz başka birçok işlevi desteklemek için kullanılır.
Likidite havuzları, Uniswap gibi birçok merkeziyetsiz borsanın (DEX) bel kemiğidir. Likidite sağlayıcı (LP) adındaki kullanıcılar, bir piyasa oluşturmak için eşit değerdeki iki tokenı bir havuza ekleyebilir. Fonlarını sunmaları karşılığında, havuzlarında yapılan işlemlerden alınan ücretlerden kazanırlar. Kazançları, toplam likiditedeki paylarıyla doğru orantılıdır.
İsteyen herkes likidite sağlayıcı olabileceği için AMM'ler piyasayı daha erişilebilir hale getirmiştir.
Likidite havuzlarını ilk kullanan protokollerden biri Bancor'dur, fakat Uniswap'ın popülerleşmesiyle kavram daha fazla ilgi çekmeye başlamıştır. Ethereum üzerinde likidite havuzlarını kullanan diğer popüler borsalar arasında SushiSwap, Curve ve Balancer yer alır. Bu platformlardaki likidite havuzları, ERC-20 tokenlarını içerir. Binance Smart Chain (BSC) üzerindeki benzer borsalar ise PancakeSwap, BakerySwap ve BurgerSwap'tır. Bu platformlarda BEP-20 tokenlar kullanılır.
Likidite havuzu ve emir defteri farkı
Likidite havuzlarının hangi açılardan farklı olduğunu anlamak için öncelikle elektronik alım satımın temel yapı taşı olan emir defterini incelemek gereklidir. En basit haliyle emir defteri, belirli bir piyasa için şu anda açık olan emirlerin toplandığı yerdir.
Emirleri birbirine eşleyen sisteme eşleme motoru adı verilir. Eşleme motoruyla birlikte emir defteri, tüm merkezi borsaların (CEX) temelini oluşturur. Bu model, verimli bir takas süreci için çok kullanışlıdır ve kompleks finans piyasalarının oluşturulmasına imkan tanımıştır.
Fakat DeFi alım satımı, fonları tutan merkezi bir taraf olmadan, işlemlerin zincir üzerinde gerçekleştirilmesini içerir. Emir defterleri söz konusu olduğunda bu durum sorun teşkil eder. Emir defteriyle kurulan her etkileşim bir gas ücretinin ödenmesini gerektirir, bu da alım satım yapmayı çok daha pahalı hale getirir.
Bu aynı zamanda, alım satım çiftlerine likidite sağlayan kişiler olan piyasa yapıcıların işini de son derece masraflı hale getirir. Fakat her şeyin ötesinde birçok blockchain, her gün milyarlarca doların alınıp satılması için gerekli zincir etkinliğini idare edemez.
Bu da Ethereum gibi bir blockchain üzerinde zincir üstü emir defteri kullanarak alım satım yapmanın, uygulama açısından imkansız olduğu anlamına gelir. Yan zincirleri ya da katman iki çözümlerini kullanabilirsiniz (bu çözümler geliştirilme aşamasındır). Fakat ağ, mevcut haliyle böylesi bir işlem hacmini kaldıramaz.
Devam etmeden önce, zincir üstü emir defterleriyle son derece iyi bir şekilde çalışan DEX'ler olduğunu belirtmemiz de gerekir. Binance DEX, Binance Chain üzerine inşa edilmiştir ve özellikle de hızlı ve ucuz alım satımlar için tasarlanmıştır. Bir diğer örnek ise Solana blockchaini üzerinde inşa edilmekte olan Project Serum'dur.
Yine de kripto dünyasındaki birçok varlığın Ethereum üzerinde olduğu düşünüldüğünde, bir tür çapraz zincir köprüsü kullanmadığınız sürece bu varlıkları diğer ağlarda alıp satamazsınız.
Likidite havuzları nasıl çalışır?
Otomatik piyasa yapıcılar (AMM) oyunun kurallarını değiştirmiştir. AMM'in ortaya çıkması, bir emir defteri olmadan zincir üzerinde alım satım yapmaya imkan tanıyan önemli bir inovasyondur. Alım satım yapmak için doğrudan bir karşı tarafa ihtiyaç duyulmadığından, kullanıcılar emir defteri borsalarında muhtemelen oldukça az bir likiditeye sahip olacak token çiftlerinde pozisyonlara girip çıkabilir.
Emir defteri kullanan bir borsayı, alıcı ve satıcıların emir defteri aracılığıyla bağlandığı eşler arası bir platform olarak düşünebilirsiniz. Örneğin Binance DEX'te alım satım yapmak, işlemler doğrudan kullanıcı cüzdanları arasında gerçekleştiğinden eşler arasıdır.
AMM kullanarak alım satım yapmak ise farklıdır. AMM'de alım satım yapmayı, eş-sözleşme arası olarak düşünebilirsiniz.
Daha önce de bahsettiğimiz gibi likidite havuzu, likidite sağlayıcılar tarafından bir akıllı kontrata yatırılmış bir grup fondur. AMM'de bir işlem gerçekleştireceğinizde, geleneksel anlamda bir karşı tarafla etkileşim kurmazsınız. Bunun yerine, likidite havuzundaki likiditeye karşı işlem yaparsınız. Alıcının satın alım yapması için o anda bir satıcının bulunması gerekmez. Havuzda yeterli likidite varsa işlem tamamlanabilir.
Uniswap'tan bir coin alacağınız zaman, karşınızda geleneksel anlamda bir satıcı yoktur. Bunun yerine hareketleriniz, havuzda olan biteni idare eden bir algoritma tarafından idare edilir. Buna ek olarak bu algoritma, havuzda yapılan alım satımlara bağlı olarak fiyatı da belirler. Bu sürecin nasıl işlediği hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, AMM makalemizi okuyabilirsiniz.
Tabi ki bir likidite kaynağı olmalıdır ve isteyen herkes likidite sağlayıcı olabilir. Böylece likidite sunan herkes, bir açıdan karşı taraf haline gelir. Fakat havuzu yöneten sözleşmeyle etkileşim halinde olduğunuz için buradaki karşı taraf emir defteri modeliyle aynı değildir.
Likidite havuzları ne için kullanılır?
Şu ana kadar çoğunlukla, likidite havuzlarının en popüler kullanımı olan AMM'lerden bahsettik. Fakat daha önce de bahsettiğimiz gibi likidite havuzu oluşturmak son derece basit bir kavramdır, dolayısıyla bu havuzlar birçok farklı yoldan kullanılabilir.
Bunlardan biri de yield farming ya da likidite madenciliğidir. Likidite havuzları, kullanıcıların fonlarını havuzlara eklediği ve daha sonra bu fonların getiri oluşturması için kullanıldığı yearn gibi otomatik getiri oluşturucu platformların da temelini oluşturur.
Yeni tokenları doğru kişilere dağıtmak, kripto projeleri için çok zor bir sorundur. Likidite madenciliği, bunun için en başarılı yaklaşımlardan biri haline gelmiştir. Tokenlar, likidite havuzuna tokenlarını ekleyen kullanıcılara algoritmik olarak dağıtılır. Daha sonra, yeni çıkarılan tokenlar da her bir kullanıcıya havuzdaki paylarıyla doğru orantılı olarak dağıtılır.
Bunlar, diğer likidite havuzlarındaki havuz tokenları adlı başka tokenlar bile olabilir. Örneğin, Uniswap'a likidite sunuyor ya da Compound'a fon borç veriyorsanız, havuzdaki payınızı temsil eden tokenlar alırsınız. Bu tokenları başka bir havuza yatırabilir ve getiri elde edebilirsiniz. Bu zincirler, protokollerin diğer protokole ait havuz tokenlarını kendi ürünlerine entegre edebilmesi nedeniyle son derece karmaşık olabilir.
Yönetişimi, bir kullanım alanı olarak da düşünebiliriz. Bazı durumlarda, resmi bir yönetişim önerisini hayata geçirmek için token oyu eşiği çok yüksektir. Bunun yerine fonlar bir havuzda bir araya getirilirse, kullanıcılar protokol için önemli olduğunu düşündükleri ortak bir amacı birlikte destekleyebilir.
Gelişmekte olan bir diğer DeFi sektörü ise akıllı kontrat riskine karşı sigortadır. Bu uygulamaların çoğu da likidite havuzlarını kullanır.
Likidite havuzlarının bir diğer çok yeni kullanımı ise sınıflara ayırmadır. Bu kavram geleneksel finanstan gelir ve finansal ürünleri risk ve getirilerine göre sınıflandırmayı içerir. Tahmin edebileceğiniz gibi bu ürünler, likidite sağlayıcıların kişiselleştirilmiş risk ve getiri profilleri arasından seçim yapmasına imkan tanır.
Blockchain üzerinde sentetik varlıklar çıkarmak için de likidite havuzları kullanılır. Bir likidite havuzuna teminat ekleyip, bunu güvenilir bir oracle'a bağlarsanız, istediğiniz herhangi bir varlığa endekslenmiş bir sentetik token yaratmış olursunuz. Aslında, gerçekte bunu yapmak biraz daha karmaşıktır, fakat altta yatan ana fikir bu kadar basittir.
Kullanım alanlarına başka neleri dahil edebiliriz? Muhtemelen likidite havuzları için henüz keşfedilmemiş başka birçok kullanım alanı daha vardır ve bundan sonrası DeFi geliştiricilerinin yaratıcılığa bağlıdır.
➟ Kripto para dünyasına girmek mi istiyorsunuz? Binance'ten Bitcoin (BTC) satın alabilirsiniz!
Likidite havuzlarının riski
Bir AMM'e likidite sunuyorsanız, geçici kayıp kavramının da farkında olmalısınız. En yalın haliyle geçici kayıp, HODLing yapmak yerine bir AMM'e likidite sunduğunuzda dolar bazında uğrayacağınız kayıptır.
Bir AMM'e likidite sunarsanız, muhtemelen geçici kayıp riskine de maruz kalmış olursunuz. Bu kayıp bazen çok düşük, bazen de çok yüksek olabilir. İki taraflı bir likidite havuzuna fon eklemeyi düşünüyorsanız, bu konu üzerine makalemizi okumanızı öneririz.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise akıllı kontrat riskleridir. Likidite havuzuna fon yatırdığınızda, bu fonlar havuzda kalır. Yani teknik olarak fonlarınızı tutan bir aracı olmasa da kontratın kendisi, bu fonların emanet edildiği yer olarak düşünülebilir. Bir yazılım hatası varsa ya da örneğin bir flaş kredi aracılığıyla saldırı düzenlenirse, fonlarınızı kaybedebilirsiniz.
Bunun dışında, geliştiricilerin havuz yönetişimi kurallarını değiştirmeye izni olduğu projelere de dikkatle yaklaşmanız gerekir. Bazen, geliştiricilerde bir yönetici anahtarı olabilir ya da akıllı kontrat koduna bir şekilde ayrıcalıklı erişim sağlıyor olabilirler. Bu da geliştiricilerin, havuzdaki fonların kontrolünü ele geçirmek gibi kötü niyetli bir girişimde bulunmasına imkan tanıyabilir. Likidite havuzlarının sıfırlanması (rug pull) ve çıkış dolandırıcılıklarından mümkün olduğunca kaçınmak için DeFi dolandırıcılıkları makalemizi okuyabilirsiniz.
Son düşünceler
Likidite havuzları, mevcut DeFi teknolojisi dünyasının arkasındaki temel teknolojilerden biridir. Merkeziyetsiz alım satım, borç verme, getiri oluşturma ve benzeri birçok şeye imkan tanırlar. Bu akıllı kontratlar, DeFi'nin neredeyse tüm bölümlerini desteklemektedir ve yüksek ihtimalle de bunu yapmayı sürdürecektir.