Τι είναι η ψυχολογία της αγοράς;
Η ψυχολογία της αγοράς είναι η ιδέα ότι οι κινήσεις μιας αγοράς αντανακλούν (ή επηρεάζονται από) τη συναισθηματική κατάσταση των συμμετεχόντων. Είναι ένα από τα κύρια θέματα των συμπεριφορικών οικονομικών - ένα διεπιστημονικό πεδίο που ερευνά τους διάφορους παράγοντες που προηγούνται των οικονομικών αποφάσεων.
Πολλοί πιστεύουν ότι τα συναισθήματα είναι η βασική κινητήρια δύναμη πίσω από τις μεταβολές στις χρηματοπιστωτικές αγορές, και ότι το γενικό αίσθημα των επενδυτών είναι αυτό που δημιουργεί τους επονομαζόμενους ψυχολογικούς κύκλους της αγοράς.
Εν ολίγοις, οι περιστάσεις (το κλίμα) της αγοράς είναι η συνολική αίσθηση που έχουν οι επενδυτές, σχετικά με την κίνηση των τιμών ενός περιουσιακού στοιχείου. Όταν οι περιστάσεις της αγοράς είναι θετικές και οι τιμές αυξάνονται συνεχώς, λέγεται ότι υπάρχει μια ανατιμητική τάση (συχνά αναφέρεται ως ανατιμητική αγορά). Το αντίθετο ονομάζεται υποτιμητική αγορά, όταν υπάρχει συνεχής πτώση των τιμών.
Επομένως, οι περιστάσεις αποτελούνται από τις ατομικές απόψεις και τα συναισθήματα όλων των επενδυτών σε μια χρηματοπιστωτική αγορά. Μπορούμε, επίσης, να το φανταστούμε ως έναν μέσο όρο της συνολικής αίσθησης των συμμετεχόντων σχετικά με την αγορά.
Όμως, όπως συμβαίνει σε κάθε ομάδα, καμία μεμονωμένη γνώμη δεν είναι απολύτως κυρίαρχη. Σύμφωνα με τις θεωρίες της ψυχολογίας της αγοράς, η τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου τείνει να αλλάζει συνεχώς, ως απάντηση στο συνολικό κλίμα της αγοράς, το οποίο είναι επίσης δυναμικό. Διαφορετικά, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να πραγματοποιήσουμε μια επιτυχημένη συναλλαγή.
Στην πράξη, όταν η αγορά ανεβαίνει, είναι πιθανό να οφείλεται σε βελτιωμένη στάση και σιγουριά μεταξύ των επενδυτών. Το θετικό κλίμα στην αγορά προκαλεί αύξηση στη ζήτηση και μείωση στην προσφορά. Με τη σειρά της, η αυξημένη ζήτηση μπορεί να προκαλέσει μια ακόμη πιο ισχυρή στάση. Ομοίως, μια ισχυρή πτωτική τάση τείνει να δημιουργήσει ένα αρνητικό συναίσθημα το οποίο μειώνει τη ζήτηση και αυξάνει τη διαθέσιμη προσφορά.
Πώς αλλάζουν τα συναισθήματα κατά τη διάρκεια των κύκλων της αγοράς;
Ανοδική τάση
Όλες οι αγορές περνούν από κύκλους επέκτασης και συρρίκνωσης. Όταν μια αγορά βρίσκεται σε φάση επέκτασης (ανατιμητική αγορά), υπάρχει ένα κλίμα αισιοδοξίας, πίστης και απληστίας. Συνήθως, αυτά είναι τα κύρια συναισθήματα που οδηγούν σε μια ισχυρή δραστηριότητα για αγορές.
Είναι αρκετά συνηθισμένο να βλέπουμε ένα είδος κυκλικής ή αναδρομικής επίδρασης κατά τη διάρκεια των κύκλων της αγοράς. Για παράδειγμα, το κλίμα γίνεται πιο θετικό καθώς οι τιμές ανεβαίνουν, κάτι που στη συνέχεια κάνει το κλίμα ακόμα πιο θετικό, οδηγώντας την αγορά ακόμα πιο ψηλά.
Μερικές φορές, μια ισχυρή αίσθηση απληστίας και πίστης ξεπερνά την αγορά με τέτοιον τρόπο, ώστε ενδέχεται να δημιουργηθεί μια οικονομική φούσκα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, πολλοί επενδυτές γίνονται παράλογοι, ξεχνώντας την πραγματική αξία και αγοράζοντας ένα περιουσιακό στοιχείο μόνο επειδή πιστεύουν ότι η αγορά θα συνεχίσει να αυξάνεται.
Γίνονται άπληστοι και ενθουσιάζονται από τη δυναμική της αγοράς, ελπίζοντας να αποκομίσουν κέρδη. Καθώς η τιμή επεκτείνεται υπερβολικά σε ανοδική πορεία, δημιουργείται η τοπική κορυφή. Γενικά, αυτό θεωρείται ως το σημείο μέγιστου οικονομικού κινδύνου.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αγορά θα βιώσει μια πλάγια κίνηση για λίγο, καθώς τα περιουσιακά στοιχεία πωλούνται σταδιακά. Αυτό είναι επίσης γνωστό και ως στάδιο διανομής. Ωστόσο, κάποιοι κύκλοι δεν παρουσιάζουν ξεκάθαρο στάδιο διανομής και η πτωτική τάση ξεκινά αμέσως μετά την επίτευξη της κορυφής.
Πτωτική τάση
Όταν η αγορά αρχίζει να στρέφεται προς την άλλη κατεύθυνση, η διάθεση ευφορίας μπορεί γρήγορα να μετατραπεί σε εφησυχασμό, καθώς πολλοί επενδυτές αρνούνται να πιστέψουν ότι η ανοδική τάση έχει τελειώσει. Καθώς οι τιμές συνεχίζουν να μειώνονται, το κλίμα της αγοράς κινείται γρήγορα προς την αρνητική πλευρά. Συχνά περιλαμβάνει συναισθήματα άγχους, άρνησης και πανικού.
Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να περιγράψουμε το άγχος ως τη στιγμή κατά την οποία οι επενδυτές αρχίζουν να αναρωτιούνται γιατί πέφτει η τιμή, κάτι που σύντομα οδηγεί στο στάδιο της άρνησης. Η περίοδος άρνησης χαρακτηρίζεται από ένα αίσθημα μη αποδοχής. Πολλοί επενδυτές επιμένουν να διακρατούν τις χαμένες θέσεις τους, είτε επειδή "είναι πολύ αργά για να πουλήσουν" είτε επειδή θέλουν να πιστεύουν ότι "η αγορά θα επανέλθει σύντομα".
Αλλά καθώς οι τιμές πέφτουν ακόμη περισσότερο, το κύμα των πωλήσεων δυναμώνει. Σε αυτό το σημείο, ο φόβος και ο πανικός συχνά οδηγούν σε αυτό που ονομάζεται συνθηκολόγηση της αγοράς (όταν οι κάτοχοι εγκαταλείπουν και πωλούν τα περιουσιακά τους στοιχεία κοντά στο κατώτατο σημείο τοπικά).
Τελικά, η πτωτική τάση σταματά, καθώς μειώνεται η μεταβλητότητα, και η αγορά σταθεροποιείται. Συνήθως, η αγορά βιώνει πλάγιες κινήσεις πριν αρχίσουν να εμφανίζονται ξανά αισθήματα ελπίδας και αισιοδοξίας. Μια τέτοια περίοδος με πλάγιες κινήσεις είναι επίσης γνωστή ως στάδιο συσσώρευσης.
Με ποιον τρόπο χρησιμοποιούν οι επενδυτές την ψυχολογία αγοράς;
Υποθέτοντας ότι η θεωρία της ψυχολογίας της αγοράς είναι έγκυρη, η κατανόησή της μπορεί να βοηθήσει έναν επενδυτή να εισέλθει και να εξέλθει από θέσεις σε πιο ευνοϊκές στιγμές. Η γενική στάση της αγοράς δεν είναι παραγωγική: η στιγμή της μεγαλύτερης οικονομικής ευκαιρίας (για έναν αγοραστή) έρχεται συνήθως όταν οι περισσότεροι άνθρωποι είναι απελπισμένοι και η αγορά είναι πολύ χαμηλή. Αντίθετα, η στιγμή του μεγαλύτερου οικονομικού κινδύνου εμφανίζεται συνήθως όταν η πλειονότητα των συμμετεχόντων στην αγορά αισθάνονται ευφορία και υπερβολική αυτοπεποίθηση.
Έτσι, ορισμένοι επενδυτές προσπαθούν να ερμηνεύσουν το κλίμα μιας αγοράς, για να εντοπίσουν τα διαφορετικά στάδια των ψυχολογικών της κύκλων. Ιδανικά, θα χρησιμοποιούσαν αυτές τις πληροφορίες για να αγοράσουν όταν κυριαρχεί πανικός (χαμηλότερες τιμές) και να πουλήσουν όταν υπάρχει απληστία (υψηλότερες τιμές). Στην πράξη, ωστόσο, η αναγνώριση αυτών των βέλτιστων σημείων συνήθως δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αυτό που μπορεί να φαίνεται ότι είναι το κατώτατο σημείο τοπικά (υποστήριξη) ενδέχεται να μην διατηρηθεί και αυτό να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη πτώση.
Τεχνική ανάλυση και ψυχολογία της αγοράς
Είναι εύκολο να ανατρέξουμε στους κύκλους της αγοράς και να αναγνωρίσουμε πώς άλλαξε η συνολική ψυχολογία. Η ανάλυση προηγούμενων δεδομένων καθιστά προφανές ποιες ενέργειες και αποφάσεις θα ήταν οι πιο κερδοφόρες.
Ωστόσο, είναι πολύ πιο δύσκολο να κατανοήσουμε πώς αλλάζει η αγορά όταν η διαδικασία βρίσκεται εν εξελίξει - και ακόμη πιο δύσκολο να προβλέψουμε τι θα ακολουθήσει. Πολλοί επενδυτές χρησιμοποιούν την τεχνική ανάλυση (technical analysis, ή TA) για να προσπαθήσουν να προβλέψουν την πιθανή κατεύθυνση της αγοράς.
Κατά μία έννοια, μπορούμε να πούμε ότι οι δείκτες ΤΑ είναι εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, όταν προσπαθούμε να μετρήσουμε την ψυχολογική κατάσταση της αγοράς. Για παράδειγμα, ο δείκτης σχετικής ισχύος (Relative Strength Index, ή RSI) μπορεί να υποδηλώνει πότε ένα περιουσιακό στοιχείο είναι υπεραγορασμένο λόγω ισχυρών θετικών περιστάσεων στην αγορά (π.χ. υπερβολική απληστία).
Ο MACD (Moving Average Convergence Divergence) είναι ένα ακόμη παράδειγμα δείκτη, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό των διαφορετικών ψυχολογικών σταδίων ενός κύκλου της αγοράς. Εν ολίγοις, η σχέση μεταξύ των γραμμών του μπορεί να δείχνει πότε αλλάζει η δυναμική της αγοράς (π.χ. η αγοραστική δύναμη εξασθενεί).
Bitcoin και ψυχολογία της αγοράς
Η ανατιμητική αγορά Bitcoin του 2017 είναι ένα σαφές παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο η ψυχολογία της αγοράς επηρεάζει τις τιμές και το αντίστροφο. Από τον Ιανουάριο έως τον Δεκέμβριο, το Bitcoin αυξήθηκε από περίπου 900 $ στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, στα 20.000 $. Κατά τη διάρκεια της ανόδου, το κλίμα της αγοράς γινόταν όλο και πιο θετικό. Χιλιάδες νέοι επενδυτές συμμετείχαν, αφού παρασύρθηκαν από τον ενθουσιασμό της ανατιμητικής αγοράς. Το FOMO (fear of missing out), η υπερβολική αισιοδοξία και η απληστία εκτόξευσαν γρήγορα τις τιμές – μέχρι που σταμάτησαν.
Η αντιστροφή της τάσης άρχισε να λαμβάνει χώρα στα τέλη του 2017 και στις αρχές του 2018. Η διόρθωση που ακολούθησε, άφησε πολλούς από αυτούς που επένδυσαν αργότερα με σημαντικές ζημίες. Ακόμη και όταν η πτωτική τάση καθιερώθηκε, η ψευδής εμπιστοσύνη και ο εφησυχασμός έκαναν πολλούς ανθρώπους να επιμείνουν στη διακράτηση (HODLing).
Λίγους μήνες αργότερα, το κλίμα της αγοράς έγινε πολύ αρνητικό, καθώς η εμπιστοσύνη των επενδυτών έφτασε στο κατώτερο σημείο ιστορικά. Τα FUD (Fear, uncertainty, and doubt) και ο πανικός ανάγκασαν πολλούς από αυτούς που αγόρασαν κοντά στην κορυφή να πουλήσουν κοντά στο κατώτερο σημείο, με μεγάλες ζημίες. Μερικοί απογοητεύτηκαν από το Bitcoin, αν και η τεχνολογία ήταν ουσιαστικά η ίδια. Για την ακρίβεια, βελτιώνεται συνεχώς.
Γνωστικές προκαταλήψεις
Οι γνωστικές προκαταλήψεις είναι κοινές νοοτροπίες, οι οποίες συχνά αναγκάζουν τους ανθρώπους να λαμβάνουν παράλογες αποφάσεις. Αυτά τα μοτίβα μπορούν να επηρεάσουν τόσο μεμονωμένους επενδυτές, όσο και ολόκληρη την αγορά. Μερικά κοινά παραδείγματα είναι:
Προκατάληψη επιβεβαίωσης: η τάση να υπερεκτιμούμε τις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις δικές μας πεποιθήσεις, ενώ αγνοούμε ή απορρίπτουμε πληροφορίες που είναι αντίθετες με αυτές. Για παράδειγμα, οι επενδυτές σε μια ανατιμητική αγορά μπορεί να επικεντρωθούν περισσότερο στα θετικά νέα, ενώ αγνοούν τα κακά νέα ή τα σημάδια ότι η τάση της αγοράς πρόκειται να αντιστραφεί.
Αποστροφή της ζημίας: η κοινή τάση των ανθρώπων να φοβούνται περισσότερο τις ζημίες παρά να απολαμβάνουν τα κέρδη, ακόμα κι αν το κέρδος είναι παρόμοιο ή μεγαλύτερο. Με άλλα λόγια, ο πόνος μιας ζημίας είναι συνήθως πιο οδυνηρός από τη χαρά ενός κέρδους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους επενδυτές στο να χάνουν καλές ευκαιρίες ή να πωλούν πανικόβλητοι σε περιόδους συνθηκολόγησης της αγοράς.
Αποτέλεσμα κτητικότητας: πρόκειται για την τάση των ανθρώπων να υπερεκτιμούν τα πράγματα που κατέχουν, απλώς επειδή τα κατέχουν. Για παράδειγμα, ένας επενδυτής που έχει στην κατοχή του ένα σύνολο κρυπτονομισμάτων είναι πιο πιθανό να πιστέψει ότι έχει αξία, από έναν που δεν έχει.
Συμπεράσματα
Οι περισσότεροι επενδυτές συμφωνούν ότι η ψυχολογία έχει αντίκτυπο στις τιμές και τους κύκλους της αγοράς. Παρόλο που οι ψυχολογικοί κύκλοι της αγοράς είναι γνωστοί, δεν είναι πάντα εύκολο να αντιμετωπιστούν. Από τη "μανία της τουλίπας" στην Ολλανδία το 1600, έως τη φούσκα dotcom τη δεκαετία του 90, ακόμη και οι έμπειροι επενδυτές δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τη δική τους στάση από το συνολικό κλίμα της αγοράς. Οι επενδυτές αντιμετωπίζουν τη δυσκολία ότι πρέπει να αντιληφθούν όχι μόνο την ψυχολογία της αγοράς, αλλά και τη δική τους ψυχολογία και πώς αυτή επηρεάζει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.