Tuyên bố từ chối trách nhiệm: Bài viết này chỉ nhằm mục đích chia sẻ kiến thức. Thông tin được cung cấp qua Binance không phải là lời khuyên hoặc khuyến nghị đầu tư hoặc giao dịch. Binance không chịu trách nhiệm pháp lý đối với bất kỳ quyết định đầu tư nào của bạn. Vui lòng tìm kiếm lời khuyên chuyên nghiệp trước khi chấp nhận rủi ro tài chính. Các sản phẩm được đề cập trong bài viết này có thể không được cung cấp tại khu vực của bạn.
Các điểm chính
Tâm lý lạc quan, lòng tham, nỗi sợ hãi và sự hoảng loạn bắt nguồn từ các quá trình diễn ra trong hệ thần kinh định hình nên tâm lý thị trường và liên quan trực tiếp đến xu hướng tăng và xu hướng giảm.
Những cạm bẫy tâm lý như FOMO, sợ mất mát và bất đồng nhận thức thường khiến nhà giao dịch và nhà đầu tư đưa ra những quyết định thiếu lý trí.
Các nền tảng mạng xã hội có thể làm tăng thêm những thay đổi về cảm xúc, trong khi các tế bào thần kinh gương góp phần vào hành vi tập thể, bản năng bầy đàn và giao dịch đầu cơ.
Giới thiệu
Warren Buffett từng nói: “Thị trường chứng khoán là một công cụ để chuyển tiền từ người thiếu kiên nhẫn sang người kiên nhẫn”. Câu nói đơn giản này nêu bật cách cảm xúc và tâm lý chi phối hành vi thị trường. Điểm cốt lõi của câu nói này nằm ở tâm lý thị trường, một khái niệm quan trọng trong kinh tế học hành vi, khám phá cách cảm xúc tập thể của những người tham gia thị trường định hình thị trường tài chính. Nhưng còn khoa học thần kinh định hình nên tâm lý thị trường thì sao?
Khoa học thần kinh cho chúng ta biết rằng bộ não của chúng ta không lý trí như chúng ta vẫn nghĩ, đặc biệt là khi liên quan đến tiền bạc. Cảm xúc, thiên kiến nhận thức và các quá trình tâm lý thường chi phối các quyết định tài chính của chúng ta theo cách mà chúng ta thậm chí không nhận ra.
Ví dụ: hạch hạnh nhân là phần não xử lý nỗi sợ hãi và kích hoạt phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy. Hạch hạnh nhân có thể thúc đẩy chúng ta đưa ra những quyết định bốc đồng trong thời kỳ thị trường suy thoái. Trong khi đó, vỏ thùy giữa trán, nơi đánh giá khen thưởng, có thể thúc đẩy sự tự tin thái quá trong thị trường bull.
Các cơ chế của não này, mặc dù rất cần thiết cho sự sống còn, nhưng thường khiến chúng ta hành động theo bản năng hơn là lý trí khi giao dịch và đầu tư.
Tâm lý thúc đẩy chu kỳ thị trường như thế nào
Xu hướng tăng
Sự lạc quan thường lan rộng trong thị trường bull. Giá tăng tạo ra sự phấn khích và khoa học thần kinh cho chúng ta biết rằng điều này kích hoạt hệ thống khen thưởng của não, giải phóng chất dẫn truyền thần kinh dopamine.
Các hiện tượng cảm xúc như FOMO (sợ bỏ lỡ) có xu hướng làm tăng thêm xu hướng này. Hội chứng FOMO bắt nguồn từ các đường khen thưởng xã hội của não bộ, vì chúng ta có bản năng tìm kiếm sự hòa nhập và tránh bỏ lỡ cơ hội. Các nền tảng mạng xã hội như X và Reddit có thể làm trầm trọng thêm FOMO bằng cách hiển thị các câu chuyện về khoản lợi nhuận khổng lồ, khuyến khích người khác mua tài sản mà không hiểu đầy đủ các rủi ro.
Dogecoin, Shiba Inu và gần đây nhất là meme coin của tổng thống TRUMP và phu nhân MELANIA là các ví dụ điển hình. Trong hầu hết các trường hợp, giá trị của meme coin được thúc đẩy bởi sự cơn sốt đầu cơ và xu hướng lan truyền hơn là giá trị nội tại. Nhà giao dịch thường bị cuốn vào cơn hưng phấn, bỏ qua những dấu hiệu cảnh báo như giá quá cao hoặc tăng trưởng không bền vững.
Một số quá trình diễn ra trong hệ thần kinh lại trùng hợp tạo nên sự lạc quan không kiểm soát này, có thể dẫn đến bong bóng tài chính, khi giá vượt xa giá trị thực của tài sản. Khi bong bóng vỡ, thị trường sẽ đi vào xu hướng giảm, thường gây ra một loạt cảm xúc tiêu cực.
Xu hướng giảm
Khi thị trường đảo chiều, cảm xúc sẽ chuyển từ lạc quan sang phủ nhận và sợ hãi. Hạch hạnh nhân của não, nơi xử lý nỗi sợ hãi, sẽ tiếp quản, thúc đẩy những phản ứng theo bản năng như bán tháo vì hoảng loạn. Về mặt thần kinh, nỗi sợ này còn trầm trọng hơn do thiên kiến lo ngại mất mát, khiến cho việc mất mát trở nên đau đớn hơn so với việc đạt được thành quả tương đương.
Khi giá tiếp tục giảm, nỗi sợ hãi sẽ chuyển thành hoảng loạn, dẫn đến đầu hàng, thời điểm mà nhà đầu tư bán hàng loạt, thường là chịu tổn thất đáng kể. Hành vi này đặc biệt rõ ràng trong thị trường bear, như có thể thấy trong các đợt điều chỉnh mạnh của Bitcoin trong chu kỳ thị trường năm 2022.
Cuối cùng, thị trường sẽ ổn định khi sự bi quan lên đến đỉnh điểm, thường dẫn đến giai đoạn tích lũy khi giá đi ngang. Vào thời điểm này, một số nhà đầu tư có thể thận trọng quay trở lại thị trường, được thúc đẩy bởi cảm giác hy vọng và lạc quan đang trỗi dậy.
Khoa học thần kinh đằng sau tâm lý thị trường
Một loạt các quá trình thần kinh phức tạp định hình nên tâm lý đằng sau xu hướng thị trường. Một trong những quá trình đó là đường khen thưởng, bao gồm nhiều chất dẫn truyền thần kinh và cấu trúc não khác nhau.
Chất dẫn truyền thần kinh chính liên quan đến khen thưởng và khoái cảm là dopamine. Khi bạn tiếp xúc với một kích thích có lợi, não của bạn sẽ phản ứng bằng cách giải phóng nhiều dopamine hơn. Điều này thường thấy trong các thị trường bull, khi các đường truyền dopamine của não được kích hoạt bởi sự mong đợi về phần thưởng tài chính, do đó tạo ra một vòng phản hồi.
Dopamine chủ yếu được tổng hợp trong vùng chất đen và hạch nền. Như đã thấy ở trên, có nhiều đường truyền dopamine đến các vùng khác nhau của não.
Đường liên quan nhiều nhất đến tâm lý thị trường là đường trung não hệ viền. Đường trung não hệ viền kết nối vùng hạch nền với hệ viền, bao gồm cả hạch hạnh nhân. Con đường này đóng vai trò quan trọng đối với việc trải nghiệm niềm vui và phần thưởng. Khi mong đợi nhận được lợi ích tài chính, dopamine sẽ được giải phóng vào đường này, tạo ra cảm giác có động lực và thỏa mãn.
Cấu trúc chính liên quan đến việc xử lý những cảm xúc như sợ hãi và lo lắng là hạch hạnh nhân. Hạch hạnh nhân có vai trò quan trọng trong thị trường bear giống như các đường truyền dopamine trong thị trường bull. Thông thường là một cơ chế sinh tồn, phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy trong bối cảnh tài chính có thể dẫn đến những quyết định bốc đồng, thường dẫn đến thua lỗ.
Trong khi nỗi sợ hãi và lo lắng được kích hoạt ở hạch hạnh nhân có thể làm sai lệch quá trình ra quyết định và dẫn đến những quyết định bốc đồng như bán tháo khi hoảng loạn, thì bất đồng nhận thức cũng có thể khiến nhà đầu tư nắm giữ tài sản vì không tin vào điều đó, với hy vọng rằng thị trường có thể phục hồi.
Bất đồng nhận thức xảy ra khi niềm tin của nhà giao dịch về thị trường xung đột với thực tế. Bất đồng nhận thức chủ yếu liên quan đến vỏ não trước trán, chịu trách nhiệm về các chức năng nhận thức cấp cao hơn và hệ viền, bao gồm cả hạch hạnh nhân và hồi hải mã.
Một khía cạnh thú vị khác của khoa học thần kinh có thể ảnh hưởng đến tâm lý thị trường là tế bào thần kinh gương. Các tế bào thần kinh này được tìm thấy ở một số vùng của não, bao gồm vỏ não trước vận động, vùng vận động bổ sung, thùy đỉnh cũng như thùy đỉnh dưới. Tế bào thần kinh gương hoạt động khi một cá nhân thực hiện một hành động và khi họ quan sát một hành động tương tự do người khác thực hiện.
Về bản chất, tế bào thần kinh gương cho phép chúng ta trải nghiệm cảm xúc và hành động của người khác một cách gián tiếp. Các tế bào thần kinh này có liên quan đến sự đồng cảm và ảnh hưởng xã hội. Việc chứng kiến những nhà giao dịch khác thành công có thể kích hoạt các tế bào thần kinh này, dẫn đến sự bắt chước, có thể đóng vai trò chính trong bản năng bầy đàn.
Meme coin TRUMP: Một nghiên cứu điển hình
1. Tăng trưởng nhanh và các đường truyền dopamine
Rất có thể sự phát triển bùng nổ của meme coin Trump khi ra mắt là do ảnh hưởng từ hệ thống khen thưởng của não. Các yếu tố như mối liên hệ rõ ràng với Donald Trump, một nhân vật giàu có được công nhận rộng rãi, và sự đưa tin đáng kể của giới truyền thông xung quanh đồng coin này có thể đã góp phần vào đợt tăng vọt ban đầu của nó.
FOMO và suy nghĩ chung về việc bỏ lỡ những phần thưởng tiềm năng cũng có thể là một động lực. Đợt tăng vọt ban đầu này có thể đã kích hoạt các đường truyền dopamine của nhà giao dịch, giải phóng dopamine khi mong đợi phần thưởng tài chính và do đó tạo ra một vòng phản hồi của sự phấn khích và đầu cơ. Giai đoạn này cũng thường được gọi là giai đoạn hưng phấn , khi tâm lý lạc quan và phấn khích thúc đẩy giá tăng.
2. Bản năng bầy đàn và tế bào thần kinh gương
Như đã trình bày ở trên, tế bào thần kinh gương thường đóng vai trò trong bản năng bầy đàn và cả trong tâm lý thị trường. Sự tăng trưởng nhanh chóng của đồng coin này có thể là một ví dụ về hoạt động của các tế bào thần kinh này khi các cá nhân, chịu ảnh hưởng bởi cảm xúc và nhận thức về thành công của người khác, có thể đưa ra quyết định dựa trên tình cảm tập thể thay vì phân tích độc lập, hợp lý. Trong trường hợp của TRUMP:
Văn hóa meme: Meme và hoạt động trên mạng xã hội đã tạo nên làn sóng lan truyền, khuyến khích mọi người tham gia xu hướng này. Tế bào thần kinh gương có thể làm tăng thêm cảm xúc tích cực của các nhà giao dịch và nhà đầu tư.
Sự tham gia của giới chính trị và người hâm mộ: Những người ủng hộ chính trị và cộng đồng người hâm mộ của Trump đã thúc đẩy mức độ phổ biến và áp dụng của đồng coin này. Tâm lý thị trường tích cực sẽ nhanh chóng lan truyền thông qua những tương tác xã hội này.
Điều này nhấn mạnh cách bản năng bầy đàn do tế bào thần kinh gương thúc đẩy, càng tăng thêm bởi các tác động xã hội như văn hóa meme và sự tham gia của cộng đồng người hâm mộ, có thể thúc đẩy hành vi thị trường.
3. Biến động, bán tháo và hạch hạnh nhân
Sau đợt tăng vọt ban đầu, giống như hầu hết các meme coin khác, TRUMP cũng trải qua rất nhiều biến động và đợt giảm giá mạnh. Ở giai đoạn này, nhà giao dịch có thể trải qua cảm giác phủ nhận, sợ hãi và lo lắng.
Bất đồng nhận thức có thể khiến nhiều người giữ tài sản của mình bất chấp sự suy thoái của thị trường, hy vọng thị trường sẽ phục hồi nhanh chóng hoặc tin tưởng vào một con số cụ thể. Xung đột giữa thực tế và niềm tin cá nhân có thể dẫn đến những quyết định thiếu lý trí và tổn thất tài chính.
Trong khi đó, hạch hạnh nhân, nơi chịu trách nhiệm cho phản ứng chiến đấu hay bỏ chạy, có thể làm tăng thêm cảm giác sợ hãi và lo lắng, từ đó dẫn đến hành động bán tháo. Thông báo về đồng coin cạnh tranh MELANIA có khả năng làm gia tăng những phản ứng cảm xúc này và nhấn mạnh cách các yếu tố bên ngoài có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của từng nhà đầu tư và do đó ảnh hưởng đến xu hướng thị trường.
Tổng kết
Việc hiểu được tâm lý đằng sau chu kỳ thị trường mang lại nhiều lợi ích, giúp nhà giao dịch và nhà đầu tư có cái nhìn chính xác hơn về xu hướng thị trường. Ví dụ: bạn có thể quan sát xu hướng cảm xúc để phát hiện những giai đoạn cực kỳ bi quan hay lạc quan và xem những cảm xúc như vậy ảnh hưởng đến giá thị trường như thế nào.
Việc hiểu rõ các quá trình diễn ra trong hệ thần kinh nhấn mạnh các xu hướng cảm xúc, bao gồm vai trò của đường truyền dopamine, các cấu trúc như hạch hạnh nhân và chức năng của tế bào thần kinh gương, có thể giúp bạn hiểu sâu hơn về tâm lý thị trường. Điều này có thể giúp bạn tăng cơ hội tránh được những cạm bẫy tâm lý phổ biến như thiên kiến nhận thức, tâm lý FOMO, bán tháo và bất đồng nhận thức.
Đọc thêm:
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Nội dung này được trình bày cho bạn trên cơ sở “nguyên trạng” chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và phổ biến kiến thức mà không phải là sự cam đoan hay bảo đảm dưới bất kỳ hình thức nào. Nội dung này không nên hiểu là lời khuyên tài chính, pháp lý hoặc chuyên môn khác, cũng như không nhằm khuyến nghị mua bất kỳ sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể nào. Bạn nên tìm kiếm lời khuyên từ các đơn vị tư vấn chuyên môn phù hợp. Trong trường hợp bài viết do cộng tác viên bên thứ ba đóng góp, xin lưu ý rằng những quan điểm thể hiện đó thuộc về cộng tác viên bên thứ ba và không nhất thiết phản ánh quan điểm của Binance Academy. Vui lòng đọc toàn bộ tuyên bố miễn trừ trách nhiệm của chúng tôi tại đây để biết thêm chi tiết. Giá tài sản kỹ thuật số có thể biến động. Giá trị khoản đầu tư của bạn có thể tăng hoặc giảm và có thể bạn sẽ không lấy lại được số tiền đã đầu tư. Bạn hoàn toàn chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của mình và Binance Academy không chịu trách nhiệm pháp lý đối với bất kỳ tổn thất nào bạn có thể gặp phải. Tài liệu này không nên hiểu là lời khuyên tài chính, pháp lý hoặc chuyên môn khác. Để biết thêm thông tin, hãy xem Điều khoản sử dụng và Cảnh báo rủi ro của chúng tôi.