Merkeziyetsiz Türevler Nedir ve DeFi'de Nasıl Hizmet Görür?
Ana sayfa
Makaleler
Merkeziyetsiz Türevler Nedir ve DeFi'de Nasıl Hizmet Görür?

Merkeziyetsiz Türevler Nedir ve DeFi'de Nasıl Hizmet Görür?

İleri Seviye
Yayınlanma: Apr 25, 2023Güncellenme: Dec 11, 2023
8m

Kısa Özet

  • Merkeziyetsiz türevler, merkeziyetsiz borsalarda (DEX'ler) işlem gören finansal enstrümanlardır. Merkeziyetsiz finans (DeFi) dünyasındaki popülerlikleri gitgide artmaktadır.

  • Geleneksel türevlere benzer şekilde merkeziyetsiz türevler de değerlerini dayanak varlıklardan alır ve bu varlıklar da genellikle kripto paralardır.

  • Sözleşmelerin şartlarını otomatik olarak yerine getirebilen akıllı sözleşmelerle desteklenirler.

Türev Nedir? 

Türevler, değerini hisse senedi, kripto para, itibari para veya emtia gibi bir dayanak varlıktan alan finansal sözleşmelerdir. Türevleri, bir dayanak varlığın gelecekteki fiyatı veya değeri üzerinden iki taraf arasında yapılan bir sözleşme olarak düşünebilirsiniz.

Türevlerin opsiyon, vadeli işlem ve takas gibi farklı türleri vardır. Bununla birlikte, yatırımcıların bir varlığa fiilen sahip olmadan bu varlığın gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanmasına imkan tanıma ilkesi tüm türev türlerinde temel ilkedir.

Türevler, potansiyel risklere karşı korunmayı ve kaldıraç aracılığıyla getirileri artırmayı sağlayabilir. Örneğin, bir yatırımcı küçük bir sermayenin üzerine kaldıraç kullanarak daha yüksek tutarda dayanak varlıkla işlem yapmasına imkan tanıyan bir vadeli işlem sözleşmesi satın alabilir. 

Bazı yatırımcılar, portföylerini çeşitlendirmek amacıyla farklı varlık sınıflarında ve piyasalarda pozisyon almak için de türevleri kullanır. Buna karşılık, riskten korunma ise mevcut bir yatırımdaki potansiyel kayıpları dengelemek için bir türev üzerinde karşıt yönde bir pozisyon almayı içerir.

Fakat karmaşık yapıları ve kaldıraç kullanımına imkan tanımaları nedeniyle türevlerin aynı zamanda kayıpları büyütme riski de taşıdığı unutulmamalıdır. Sonuç olarak, türev alım satımına başlamadan önce riskleri ve potansiyel sonuçları bilmek gerekir.

Kriptoda Merkeziyetsiz Türevler Nedir?

Merkeziyetsiz türevler de değerini dayanak varlıklardan alır, fakat blockchain tabanlı protokollerde işlem görür. DeFi'de kripto para tabanlı türevlerin kullanımı daha yaygın olsa da hisse senetleri gibi diğer varlık türlerine bağlı olan merkeziyetsiz türevler oluşturmak da mümkündür. 

Kripto türev sözleşmeleri, herkesin bir varlığın gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanmasına veya şeffaf, güvene dayalı olmayan bir ortamda pozisyonlarını riskten korumasına imkan tanır. Merkeziyetsiz türevler oluşturan protokollerin giriş bariyerleri genellikle düşüktür, çünkü herkes kripto cüzdanlarıyla bu protokollere bağlanabilir.

Kripto türev protokolleri genellikle kullanıcıların varlık ve anahtarlarının kontrolünü kendi ellerinde tutmalarına izin verir. Dolayısıyla bunların merkezi bir platforma veya üçüncü taraf bir emanetçiye aktarılması gerekmez. Bu, aynı zamanda kullanıcıların uzun fon çekme süreçlerinden geçmek zorunda kalmadan varlıklarını DeFi stratejileri için farklı protokoller arasında kolayca taşıyabileceği anlamına da gelir.

Türev DEX'leri Nasıl Hizmet Görür?

Türev DEX'leri işlemlerin aracılar olmadan gerçekleştirilmesine imkan tanımak için blockchain üzerinde çalışır. Blockchain, yapılan tüm işlemleri ve uygulamaya koyulan tüm sözleşmeleri merkeziyetsiz bir şekilde kaydeden değişmez, kurcalanmaya dirençli bir kayıt defteri olarak hizmet görür. Bu da bir işlemin doğrulanıp blockchain'e eklendikten sonra değiştirilememesini ve kaldırılamamasını sağlar.

Merkeziyetsiz türev protokolleri Ethereum, BNB Chain, Solana ve hatta Katman 2'ler gibi farklı blockchain'ler üzerinde geliştirilebilir. Bununla birlikte, blockchain'ler türev protokolünün kullanıcı deneyimini ve genel performansını etkileyebilecek farklı güvenlik, ölçeklenebilirlik ve işlem maliyeti seviyelerine sahiptir.

Bazı türev DEX'leri zincirler arası uyumluluğu ve birlikte çalışabilirliği mümkün kılmaya odaklanarak kullanıcıların birden fazla blockchain üzerinde türev alım satımı yapmasına olanak tanır.

Bir diğer önemli teknoloji ise işlemleri aracılar olmadan gerçekleştirebilen akıllı sözleşmelerdir. Akıllı sözleşmeler, hüküm ve koşulların doğrudan koda yazıldığı kendi kendini yürüten sözleşmelerdir. Önceden belirlenmiş koşulların yerine getirilmesi durumunda işlemleri ve staking veya yönetişim gibi diğer olası işlevleri otomatik olarak yürütür ve uzlaştırırlar.

Protokoller, fiyat takibini doğru bir şekilde yapmak ve gerçek dünya varlıklarıyla bağlantıyı korumak için genellikle blockchain oracle'larından faydalanır. Bu oracle'lar farklı seviyelerde merkeziyetsizliğe, veri doğruluğuna ve güncelleme sıklığına sahip olabilir ve bu özelliklerin tümü platformun genel güvenilirliğini etkiler.

Merkeziyetsiz türev protokolleri genellikle merkeziyetsiz yönetişim modellerine dayalıdır ve bu modellerde kullanıcıların karar verme süreçlerine ne derece katılabileceği farklılık gösterebilir. Bazı protokoller daha merkeziyetsiz bir yönetişim yapısına sahipken bazılarıysa daha merkezi bir karar alma süreci kullanıyor olabilir.

Yerel tokenler de merkeziyetsiz türev protokollerinde önemli bir rol oynayabilir. Örneğin bazı platformlar, merkeziyetsiz otonom organizasyonları (DAO) aracılığıyla token sahiplerinin yönetişime katılmasına, protokol yükseltmeleri ve diğer değişikliklerle ilgili teklifleri oylamasına izin verir.

Tokenler kimi zaman işlemler için teminat sunmak amacıyla sabit coin'lere alternatif olarak kullanılabilir veya bir DEX, piyasa yapıcıları teşvik etmek için kendi yerel tokenini kullanabilir. Örneğin DEX, borsa ücretlerini toplayabilir ve bunları platforma likidite sağlayan piyasa yapıcılara dağıtabilir.

Kriptoda Merkeziyetsiz Türev Türleri

Vadeli işlem sözleşmeleri

Vadeli işlem sözleşmeleri, yatırımcıların dayanak varlıkların gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanmasına imkan tanıyan finansal anlaşmalardır. Esasen bir vadeli işlem sözleşmesi, bir varlığı gelecekteki belirli bir tarihte ve önceden belirlenmiş bir fiyattan almak veya satmak için yapılan bir sözleşmedir.

Geleneksel finansta, vadeli işlem sözleşmeleri genellikle merkezi borsalarda (CEX) alınıp satılır. Yatırımcılar, DeFi ile merkeziyetsiz, izne dayalı olmayan bir ortamda vadeli işlem sözleşmelerine erişebilir ve bir blockchain ağı üzerinde aracılara ihtiyaç duymadan doğrudan birbirleriyle alım satım yapabilir.

Merkeziyetsiz vadeli işlemler uzun vadeli veya sabit bir son kullanma tarihine sahip olabilir. Uzun vadeli işlem sözleşmeleri, geleneksel vadeli işlem sözleşmelerine benzer bir alım satım deneyimi sunmak üzere tasarlanmıştır, fakat bu sözleşmelerde son kullanma tarihi ve uzlaşma yoktur. Bunlar, en yaygın DeFi türev sözleşmesi türüdür.

Uzun vadeli işlem sözleşmeleri, standart vadeli işlem sözleşmelerinden daha esnek ve erişilebilir olacak şekilde tasarlanmıştır. Bununla birlikte, yüksek kaldıraç ve fonlama ücretlerinin yüksek olabilmesi gibi kendine has bazı risklere de sahiptir.

Opsiyon sözleşmeleri

Bir opsiyon sözleşmesi, sözleşme sahibine bir dayanak varlığı belirli bir tarihe (son kullanma tarihine) kadar belirli bir fiyattan alma veya satma hakkı veren, fakat kişiyi bunu yapmakla yükümlü kılmayan bir finansal sözleşme türüdür. Opsiyonlar, kripto paralarda da aynı şekilde hizmet görür. Opsiyon sözleşmesi bir dijital varlığın fiyat dalgalanmalarına karşı riskten korunmak veya gelecekteki fiyat hareketleri üzerinden alım satım yapmak için kullanılabilir.

Örneğin bir yatırımcı ETH tutuyorsa ve ETH fiyatının gelecekte düşeceğinden endişe ediyorsa, spot fiyatı ne olursa olsun önceden belirlenmiş bir fiyattan ETH satmasına imkan tanıyan bir satış opsiyonu alabilir. Bu sayede, ETH fiyatının önceden belirlenmiş fiyatın altına düşmesi durumunda olası kayıplarını sınırlayabilir.

Diğer yandan, bir kripto paranın gelecekteki fiyat hareketlerinden avantaj sağlamak için de opsiyonlar kullanılabilir. Bu durumda, yatırımcı bir alış opsiyonu satın alarak fiyatın kullanım fiyatının üzerine çıkması durumunda dayanak varlığı önceden belirlenmiş bir fiyattan satın alma hakkı elde edebilir.

Sentetik varlıklar

Sentetik varlıklar, çeşitli varlıkları dijital olarak temsil eder ve bu varlıkları tutmak ve alıp satmak için erişilebilir bir yol sunmak üzere tasarlanmıştır. Sentetik varlıklar, dayanak varlıklarının değerini, hatta enflasyon gibi bazı özelliklerini kopyalamak amacıyla blockchain teknolojisini kullanan, esasen token haline getirilmiş türevlerdir.

Sentetik varlıklar sabit coin'lerle benzerlikler gösterse de hisse senedi, değerli metal, altcoin, opsiyon ve vadeli işlemler de dahil olmak üzere farklı birçok varlığı temsil edebildiği için daha fazla çeşitliliğe sahiptir. Buna ek olarak, dayanak varlıkların değerini yakından temsil etmeye çalışırlar, fakat doğrudan bu varlıklarla desteklenmezler.

Sentetik varlıkların amacı, blockchain teknolojisinin şeffaflığından ve açıklığından faydalanarak farklı varlıkların herkes tarafından her zaman kolayca erişilebilir hale gelmesine imkan tanımaktır. Bu varlıklar, geleneksel varlıklarla da bağlantılı izne dayalı olmayan bir yatırım ortamının yaratılması kapsamında yer alır.

DeFi'de Türevlerin Zorlukları Nelerdir?

DeFi türevlerinin alım satımını yapmaya başlamadan önce ilgili riskleri bilmeniz gerekir. DeFi türevlerinin karmaşık, oynaklık gösteren finansal enstrümanlar olması genellikle kripto para alım satımına kıyasla daha fazla riske neden olur. Dolayısıyla potansiyel kazanç veya kayıplar, kripto alım satımına kıyasla çok daha yüksek olabilir.

Likidite de dikkat edilmesi gereken bir konudur. DEX'ler henüz nispeten yenidir ve işlem hacimlerinin kimi zaman düşük olabilmesi türevlerin anında alınıp satılmasını zorlaştırabilir. Uygulama açısından, DEX'ler henüz geleneksel kripto borsaları kadar kullanıcı dostu değildir. Emanete dayalı olmayan cüzdanlara aşina olmayan yeni kullanıcılar cüzdanlarını bir DEX'e bağlamak, şifrelerini unutmak ve hatta kurtarma cümlelerini kaybetmek gibi sorunlarla karşı karşıya kalabilir.

Buna ek olarak, çoğu merkezi platform, blok sürelerinden etkilenmeyen gerçek zamanlı alım satım imkanı sunar. Fakat bir DEX'in zincir üstü emir defterini kullanırken, sıkışık bir ağda ücretlerin yükselebilmesi nedeniyle bazen sorun yaşanabilir.

Güvenlik riski de DeFi türev alım satımı yaparken akılda tutulması gereken bir diğer noktadır. DEX'ler saldırılara karşı tamamen dirençli değildir ve kendilerine has güvenlik açıklarına sahip olabilirler. Örneğin, DeFi protokollerinin kontrolünün akıllı sözleşmelerde olması, bu sözleşmelerin kodlarındaki tek bir hata bile türev sözleşmelerin başarısız olmasına neden olabilir.

Akıllı sözleşmelerdeki güvenlik açıkları nedeniyle çok sayıda DeFi platformu şimdiden önemli kayıplar yaşamıştır. Riskinizi en aza indirmek için platformun ekibini, türev türlerini ve akıllı sözleşme güvenliğini incelemek üzere her zaman kendi araştırmanızı yapmanız (DYOR) gerekir.

Son Söz

DeFi türevlerinin yükselişiyle birlikte yatırımcılar, güvene dayalı olmayan bir ortamda dayanak varlıkların fiyat hareketlerinden faydalanabilir. Blockchain teknolojisi gelişmeye devam ettikçe daha fazla DeFi türevi türünün ortaya çıkmasını bekleyebiliriz. Bununla birlikte, herhangi bir finansal araçla işlem yapmadan önce alım satım deneyiminizi ve risk toleransınızı dikkatle değerlendirmeniz ve göze aldığınız potansiyel kaybı belirlemeniz gerekir.

Ek Okumalar

Sorumluluk Reddi ve Risk Uyarısı: Bu içerik, size hiçbir beyan veya garanti verilmeksizin yalnızca genel bilgi sunma ve eğitim amacıyla "olduğu gibi" sunulmaktadır. Bu içerik finansal, hukuki veya diğer herhangi bir profesyonel tavsiye olarak yorumlanmamalıdır ve belirli bir hizmet veya ürünün satın alınmasını önerme amacı taşımamaktadır. Uygun profesyonel danışmanlarla görüşerek tavsiye almanız gerekir. Üçüncü bir tarafça hazırlanan makalelerde yer alan görüşlerin o üçüncü tarafa ait olduğunu ve Binance Academy'nin görüşlerini yansıtmayabileceğini lütfen dikkate alınız. Daha fazla bilgi için sorumluluk reddimizin tam metnini buradan okuyabilirsiniz. Dijital varlık fiyatları dalgalanabilir. Yatırımınızın değeri yükselebileceği gibi düşebilir de ve yatırım yaptığınız tutarı geri alamayabilirsiniz. Yatırım kararlarınızın tüm sorumluluğu size aittir ve Binance yaşanacak hiçbir kayıp için sorumluluk kabul etmez. Yatırım tavsiyesi değildir. Daha fazla bilgi için Kullanım Koşulları ve Risk Uyarısı bölümlerimize bakabilirsiniz.