Opsiyon sözleşmeleri nasıl çalışır?
İki temel çeşit opsiyon vardır, bunlar satım (put) ve alım (call) opsiyonlarıdır. Alım opsiyonları kontrat sahibine dayanak varlığı alma hakkı verirken, satım opsiyonları satma hakkı verir. Buna bağlı olarak, tacirler genellikle, dayanak varlığın fiyatında bir artış beklediklerinde alım opsiyonlarına, düşüş beklediklerinde de satım opsiyonlarına girerler. Bunlara ek olarak, fiyatların sabit kalacağını düşündüklerinde ise, alım ve satım opsiyonlarını (ve hatta bunların kombinasyonunu) kullanarak, piyasa oynaklığının aleyhine ya da lehine oynayabilirler.
Bir opsiyon sözleşmesi en az dört öğeden oluşur: büyüklük, vade, kullanım fiyatı ve prim. İlk olarak teklifin büyüklüğü, alınıp satılacak sözleşme sayısını ifade eder. İkinci olarak vade, kişinin opsiyonu kullanabileceği son tarihi ifade eder. Üçüncü olarak kullanım fiyatı, bir varlığın alınacağı ya da satılacağı fiyattır (sözleşme alıcısı opsiyonu kullanmayı tercih ederse). Son olarak prim, opsiyon sözleşmesinin alım satım fiyatıdır ve yatırımcının opsiyon gücüne sahip olabilmek için ödemesi gereken fiyatı temsil eder. Yani alıcılar sözleşmeleri, vade yaklaştıkça sürekli olarak değişim gösteren prim değerine göre yazıcılardan (satıcılar) satın alırlar.
En temelde, eğer kullanım fiyatı piyasa fiyatından düşükse, tacir dayanak varlığı indirimli olarak alabilir ve primi de denkleme ekledikten sonra kar elde edebilmek için sözleşmeyi uygulamaya karar verebilir. Fakat eğer kullanım fiyatı piyasa fiyatından yüksekse, sözleşme sahibinin opsiyonu kullanması için bir neden yoktur ve sözleşme kullanışsız hale gelir. Kontrat uygulanmadığında alıcı sadece kontrata girerken ödediği primi kaybeder.
Alıcıların alım ya da satımları gerçekleştirmeyi tercih etme ya da etmeme seçeneği olsa da, yazıcıların (satıcılar), alıcıların tercihlerine bağlı olduğunu belirtmek önemlidir. Yani eğer bir alım opsiyonu sahibi sözleşmesini kullanmayı tercih ederse, satıcı dayanak varlığı satmakla yükümlüdür. Benzer şekilde, eğer bir tacir satım opsiyonu alırsa ve bunu uygulamaya karar verirse, satıcının dayanak varlığı sözleşme sahibinden satın alması gerekir. Bu da, yazıcıların alıcılardan daha yüksek riske maruz kaldığı anlamına gelir. Alıcılar için kayıplar sözleşme için ödedikleri primlerle sınır olsa da, yazıcılar varlığın piyasa fiyatına bağlı olarak çok daha büyük kayıplara uğrayabilirler.
Bazı sözleşmeler, tacirlere vade tarihinden önceki herhangi bir zaman opsiyonlarını kullanma hakkı tanır. Bunlara genellikle Amerikan tipi opsiyon sözleşmeleri denir. Bunun aksine, Avrupa tipi opsiyon sözleşmeleri yalnızca vade tarihinde uygulanabilir. Fakat, bu iki tip opsiyonun coğrafi konumla bir ilgisi olmadığını da belirtmek gerekir.
Opsiyon primleri
Prim değeri birçok farklı etmenden etkilenir. Basitleştirmek için, bir opsiyon priminin en azından dört öğeye bağlı olduğunu varsayabiliriz: dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatı, vadeye kalan süre ve piyasa dalgalanması (ya da endeks). Bu dört öğe, aşağıdaki tabloda gösterildiği şekilde alım ve satım opsiyonlarının primleri üzerinde farklı etkiler yaratır.
Alım opsiyonu primi | satım opsiyonu primi | |
Varlık fiyatının yükselmesi | Artar | Azalır |
Daha yüksek kullanım fiyatı | Azalır | Artar |
Azalan zaman | Azalır | Azalır |
Dalgalanma | Artar | Artar |
Doğal olarak, varlığın fiyatı ve kullanım fiyatı, alım ve satım primlerini ters yönde etkiler. Bunun aksine, zamanın azalması her iki tip opsiyon için de daha düşük prim fiyatı anlamına gelir. Bunun ana sebebi, tacirlerin opsiyonları kendi faydalarına çevirme olasılığının daha düşük olmasıdır. Diğer yandan, artan dalgalanma seviyeleri genellikle prim fiyatlarının yükselmesine neden olur. Sonuç olarak, opsiyon sözleşmesi primleri bu etmenlerden ve başka diğer güçlerin birleşiminden etkilenir.
Opsiyon Parametreleri
Opsiyon Parametreleri, bir sözleşmenin fiyatına etki eden etmenlerden bazılarını ölçmek için tasarlanmış araçlardır. Belli bir sözleşmenin riskini, farklı değişkenlere bağlı olarak ölçmek için kullanılan istatistiksel değerlerdir. Aşağıda bazı temel parametreler ve kısaca neleri ölçtükleri verilmiştir:
Delta: bir opsiyon sözleşmesinin fiyatının dayanak varlığın fiyatına bağlı olarak ne kadar değişeceğini ölçer. Örneğin 0.6 Delta, varlık fiyatındaki her 1$’lık değişim için prim fiyatının muhtemelen 0.60$ değişeceğini gösterir.
Gamma: Zaman içinde Delta’daki değişim oranını gösterir. Yani eğer Delta 0.6’dan 0.45’e düşerse, opsiyonun Gamma’sı 0.15 olur.
Theta: Sözleşme süresindeki bir günlük düşüşe bağlı olarak fiyat değişimini ölçer. Opsiyon sözleşmesinin vadesi yaklaştıkça primin ne kadar değişim göstereceğini tahmin eder.
Vega: Dayanak varlığın zımni dalgalanmasındaki %1’lik değişime bağlı olarak sözleşme fiyatındaki değişim oranını ölçer. Vega’daki yükseliş, hem alım hem de satım fiyatılarında bir artışı gösterir.
Rho: Faiz oranlarındaki değişimlere bağlı olarak tahmini fiyat değişimlerini ölçer. Artan faiz oranları genellikle alımlarda artışa ve satımlarda düşüşe neden olur. Bu nedenle, Rho değeri alımlar için pozitif ve satımlar için negatiftir.
Yaygın kullanım alanları
Hedge etmek
Opsiyon sözleşmeleri yaygın olarak hedge araçları olarak kullanılırlar. Hedge etme stratejisinin çok temel bir örneği tacirlerin ellerinde tuttukları hisse senetleri için opsiyon satın almalarıdır. Fiyat düşüşü nedeniyle portföylerinin genel değeri azalırsa, satım opsiyonunu uygularak kayıplardan kaçınabilirler.
Örneğin, Alice’in piyasa fiyatında bir yükseliş olması umuduyla 50$’dan 100 hisse aldığını hayal edelim. Fakat, hisse fiyatlarında bir düşüşe karşı hedge etmek için kullanım fiyatı 48$ olan bir satım opsiyonu almaya karar vererek, hisse başına 2$ prim öder. Eğer piyasa düşüşe geçerse ve hisseler 35$’a gerilerse, Alice kayıplarını azaltmak için sözleşmesini kullanmaya karar verebilir ve her bir hissesini 35$ yerine 48$’dan satar. Fakat eğer piyasa yükselişe geçerse, sözleşmeyi uygulamasına gerek kalmaz ve yalnızca ödediği primi kaybetmiş olur (hisse başına 2$).
Spekülatif ticaret
Opsiyonlar, sıklıkla spekülatif ticaret için kullanılır. Örneğin, varlığın fiyatının yükselmek üzere olduğuna inanan bir tacir bir alım opsiyonu satın alabilir. Eğer, varlık fiyatı kullanım fiyatının üzerine çıkarsa, tacir opsiyonu uygulamaya koyarak varlığı indirimli olarak satın alabilir. Varlığın fiyatının, sözleşmeyi karlı hale getirecek şekilde kullanım fiyatının altında ya da üstünde olması durumunda, opsiyonun “Karda (in the money)” olduğu kabul edilir. Benzer şekilde, eğer sözleşme başabaş noktasındaysa “Başabaş (at-the-money)” ve kayıptaysa da “Zararda (out-of-the-money) kabul edilir.
Temel stratejiler
When trading options, traders can employ a wide range of strategies, which are based on four basic positions. As a buyer, one can buy a call option (right to buy) or put option (right to sell). As a writer, one can sell call or put options contracts. As mentioned, writers are obligated to buy or sell the assets if the contract holder decides to exercise it.
Tacirler, opsiyon alıp satarken dört temel pozisyona dayanan birçok farklı strateji uygulayabilirler. Bir alıcı olarak, bir alım opsiyonu (alma hakkı) ya da satım opsiyonu (satma hakkı) satın alınabilir. Yazıcı olarak, bir alım ya da satım opsiyonu sözleşmesi satılabilir. Daha önceden de belirtildiği gibi, eğer sözleşme sahibi sözleşmesini uygulamaya koymaya karar verirse yazıcılar varlıkları almak ya da satmakla yükümlüdür.
Farklı opsiyon ticareti stratejileri, alım ve satım sözleşmelerinin çeşitli olası kombinasyonlarına dayanır. Korunmalı satım, korunmalı alım, pergel ve çanak bu stratejilerin en temel örnekleridir.
Korunmalı satım: Halihazırda sahip olunan bir varlık için satım opsiyonu sözleşmesi almaktır. Daha önceki örnekte Alice tarafından kullanılan hedge etme stratejisi budur. Bu strateji aynı zamanda, portfolyo sigortası olarak da bilinir çünkü yatırımcıyı potansiyel bir aşağı yönde trendden korurken varlığın fiyatının yükselmesi durumunda da pozisyonun korunmasını sağlar.
Korunmalı alım: Halihazırda sahip olunan bir varlık için alım opsiyonu sözleşmesi satmaktır. Bu strateji, portföylerinden ekstra gelir (opsiyon primi) elde etmek isteyen yatırımcılar tarafından kullanılır. Eğer sözleşme uygulamaya alınmazsa, varlıklarını ellerinde tutarken prim de kazanırlar. Fakat, piyasa fiyatındaki bir artış nedeniyle sözleşme uygulamaya konulursa, pozisyonlarını satmaları gerekir.
- Pergel: Bir varlık için, aynı kullanım fiyatına ve vadeye sahip bir alım bir de satım opsiyonu almayı ifade eder. Varlığın, iki yönden birine doğru yeteri kadar ilerlemesi durumunda tacirin kar elde etmesini sağlar. Daha basit haliyle, tacir piyasa dalgalanması üzerine oynar.
Çanak: “Zararda” olan bir alım ve satım opsiyonu (örn. kullanım fiyatı alım opsiyonu için piyasa fiyatının üstünde ve satım opsiyonu için altında) almayı içerir. Temelde çanak stratejisi, pergele benzerdir fakat çanakta pozisyon oluşturmak daha az masraflıdır. Bununla birlikte, çanak stratejisinde kar edebilmek için dalgalanma seviyesi daha yüksek olmalıdır.
Avantajlar
Piyasa risklerine karşı hedge etmek için kullanışlıdır.
Spekülatif ticarette daha fazla esneklik sağlar.
Kendine has risk/ödül yapılarına sahip farklı kombinasyonlara ve alım satım stratejilerine izin verir.
Tüm ayı, boğa ya da yatay yönlü piyasa trendlerinden kar etme potansiyeli bulunur.
Pozisyonlara girerken masrafları düşürmek için kullanılabilir.
Birden fazla alım satımın aynı anda yapılmasına olanak sağlar.
Dezavantajları
Çalışma mekanizmaları ve prim hesaplamalarını anlamak her zaman kolay olmaz.
Özellikle yazıcılar (satıcılar) için yüksek risk içerir.
Geleneksel alternatiflere kıyasla daha karmaşık ticaret stratejileridir.
Opsiyon piyasaları sıklıkla düşük likiditeden muzdariptir, bu da onları çoğu tacir için daha az ilgi çekici hale getirir.
Opsiyon sözleşmelerinin prim değerlerinin dalgalanması yüksektir ve primler vade yaklaştıkça düşme eğilimi gösterir.
Opsiyon ve Vadeli Sözleşme Kıyaslaması
Opsiyon ve vadeli sözleşmelerin ikisi de türev araçlardır ve bu nedenle bazı ortak kullanım alanlarına sahiptir. Fakat benzerliklerine rağmen, ikisinin uygulanma mekanizmalarının arasında temel bir fark vardır.
Son fikirler
İsminden de anlaşılacağı gibi, opsiyon sözleşmeleri yatırımcılara bir varlığı gelecekte, piyasa fiyatından bağımsız olarak alma ya da satma opsiyonu sunar. Bu tip sözleşmeler çok yönlüdür ve sadece spekülatif ticaret için değil hedge etme stratejileri gibi çeşitli senaryolar için de kullanılabilir.