Kısa Özet
Bitcoin'in harika olduğuna şüphe yok, fakat neden kahve almak ya da vergilerimizi ödemek için Bitcoin kullanamıyoruz? Bitcoin, dijital bir para birimi olsa da günlük işlemler için pek uygun olmayabilir. Bu kullanım alanına başka bir dijital varlık türü muhtemelen daha iyi hizmet edecektir: merkez bankası dijital para birimleri (CBDC).
Birçok ülke, tam anlamıyla dijital bir para birimi fikrini henüz yeni değerlendirmeye başlamış olsa da bazıları bu uygulamayı test etmeye şimdiden başlamıştır. Peki, CBDC'leri diğer dijital varlıklardan farklı kılan nedir? Yanıtı makalemizde.
Giriş
Geleneksel finans dahilinde parayı hareket ettirmenin arkasındaki teknoloji, dünyanın geri kalanının değişim hızını yakalama konusunda başarısızdır. Bu işlem aslında küçük birimleri bir yerden başka bir yere göndermekten yalnızca biraz daha karmaşık olsa da para göndermek masraflı olabilir ve idealde olması gerekenden çok daha uzun sürer.
Bu dijital para birimleri, önümüzdeki on yıl içinde büyük ihtimalle birçok ülke tarafından benimsenecektir. Peki, bu paralar nasıl çalışır?
Merkez bankası dijital para birimi (CBDC) nedir?
Merkez bankası dijital para birimi (CBDC), itibari paranın dijital formudur. Dolayısıyla, devlet düzenlemeleri gereğince para olarak kabul edilir.
Bitcoin gibi kripto paralar sınır ötesi çalışır ve herhangi bir ülke ya da merkezi birim tarafından çıkarılmaz. Tabi ki bu, CBDC'lerle uluslararası ödemeler yapamayacağınız anlamına gelmez, fakat Bitcoin için ulusal sınır kavramının hiçbir önemi yoktur.
Merkez bankalarının pek çoğu CBDC'ler için kavram kanıtlama yapmayı düşünmekte, hatta bunun üzerine aktif olarak çalışmaktadır.
Çin, Dijital Para Birimi/Elektronik Ödemeler (DC/EP) adlı proje üzerinde 2014 yılından beri çalışmaktadır. Dijital yuan için aktif bir deneme, bir süredir çeşitli şehirlerde yürütülmektedir. Avrupa Merkez Bankası (ECB) ise dijital euro fikrini ortaya atan ve böylesi bir dijital para biriminin avantajlarını değerlendiren bir raporu Ekim 2020'de yayınlamıştır.
Merkez bankası dijital para birimlerini (CBDC) anlamak
Dolayısıyla, veritabanını yöneten merkezi birim; işlemlerin gerçekleştirilmesini engelleme, işlemleri tersine çevirme, fonları “dondurma” ya da adresleri kara listeye ekleme gücüne de sahiptir.
Fakat bunun standart bir uygulama olması düşük bir olasılıktır. Günümüzde, herkese açık blockchainlerden hiçbiri bu kadar önemli bir görevi yerine getirmek için teknolojik araçlara sahip değildir ve yeteri kadar uzun bir süre boyunca test edilmemiştir.
Bunun dışında, her ülkenin yaklaşımı farklı olacağından bir CBDC'nin nasıl çalışacağının ana hatlarını belirlemek zordur. Muhtemelen her ülke, teknolojiyi kendi ihtiyacına göre şekillendirecektir.
Merkez bankası dijital para birimlerinin (CBDC) faydaları
Daha önce kripto paralarla ilgili “banka erişimi olmayanlara erişim sunma” sözünü duymuş olabilirsiniz. Bu fikir oldukça ilgi çekici olsa da Bitcoin gibi merkeziyetsiz kripto paralara kıyasla CBDC'ler bu amaca ulaşmada daha başarılı olabilir. Düşük masraflı bir banka hesabına erişimi olan her bir yasal vatandaş, finansal kapsamayı artırabilir.
Bir diğer fayda, para sistemini revize etmenin getirebileceği teknolojik ilerlemelerdir. İtibari paraların büyük çoğunluğu yalnızca veritabanındaki sayılardan ibaret olsa da altyapının büyük kısmı oldukça eskidir. Pazar günü akşamüstü saatlerinde bir e-posta göndermek, tam da olması gerektiği gibi yalnızca birkaç saniye sürer. Fakat günümüzün dolambaçlı finans sistemi nedeniyle para göndermek birkaç gün alabilir.
COVID pandemisine verilen ekonomik yanıtlar sırasında merkez bankalarının her zamankinden de hızlı harekete geçmesi gerekmiştir. CBDC'ler, merkez bankaları ve finansal kurumların para politikalarındaki değişiklikleri eskiye kıyasla çok daha doğrudan bir şekilde uygulamaya koymasına imkan tanıyabilir. Bu sayede, merkez bankalarının çalışma şeklini revize etmek de mümkün hale gelebilir.
CBDC'ler, hükümetlerin ve merkez bankalarının yasa dışı etkinlikleri takip etmesini de kolaylaştırır.
CBDC'ler ve sabit coinler
CBDC'ler ve kripto paralar
Bu durumda hangisi daha iyidir? Yanıt, kullanım alanına göre değişir. Alice'in hiçbir aracı ya da işlemi engelleyebilecek birisi olmadan Bob'a Bitcoin gönderebilmesi fikri çok değerlidir. Fakat bu aynı zamanda bazı dezavantajlara da sahiptir. Büyük miktarda bir para çalınırsa ne olur? Alice tüm birikimlerini yanlışlıkla hatalı bir adrese gönderirse ne yapabilir?
Kimi zaman bir birimin işlemleri tersine çevirme ya da adresleri kara listeye alma gücüne sahip olması faydalı olabilir. Diğer zamanlarda ise Bitcoin gibi merkeziyetsiz bir ağın dünyaya sunabileceği avantajlar çok işe yarayabilir.
Son düşünceler
Kısacası, merkez bankası dijital para birimlerinin dijital formda itibari paralar olduğunu söyleyebiliriz. CBDC uygulamalarının birçoğu muhtemelen blockchain teknolojisini kullanacak ve dijital ödemelerin herkes tarafından yapılabilmesi için daha sorunsuz bir yol sunacaktır.