TL;DR
- Ang credit – ang perang natatanggap mo na dapat mong bayaran sa paglaon – ang nagpapatakbo sa ekonomiya.
- Kung mas malaki ang credit, mas maraming magagastos. Kung mas maraming magagastos, mas malaki ang kita, at kung mas malaki ang kita, mas malaking credit ang available mula sa mga nagpapahiram.
- Ang credit ay lumilikha rin ng utang: dapat ibalik ang hiniram na pera, kaya dapat bawasan ang paggastos sa paglaon.
- Tinataasan at binababaan ng mga pamahalaan ang mga rate ng interes para makontrol ang ekonomiya.
Panimula
Ang ekonomiya ang nagpapaikot sa mundo. Napakalaki ng epekto nito sa bawat isa sa atin sa ating mga buhay sa araw-araw, kaya talagang dapat itong maunawaan, kahit sa mataas na antas.
Nag-iiba-iba ang mga kahulugan ng “ekonomiya,” pero, sa pangkalahatan, puwedeng ilarawan ang ekonomiya bilang larangan kung saan gumagawa, gumagamit, at nagte-trade ng mga produkto. Karaniwang makikita mong pinag-uusapan ang mga ito sa pambansang antas, kung saan binabanggit ng mga op-ed at tagapagbalita ang ekonomiya ng U.S., ekonomiya ng China, atbp. Gayunpaman, puwede rin nating tingnan ang pang-ekonomiyang aktibidad sa pandaigdigang pananaw sa pamamagitan ng pagsasaalang-alang sa mga aktibidad at gawain ng bawat bansa.
Sino ang bumubuo as ekonomiya?
Magsimula tayo sa maliit bago tayo pumunta sa malaki. Araw-araw, nag-aambag tayo sa ekonomiya sa pamamagitan ng pagbili (halimbawa, mga grocery) at pagbebenta (halimbawa, pagtatrabaho kapalit ng bayad). Ginagawa rin iyon ng iba pang indibidwal, grupo, pamahalaan, at negosyo sa buong mundo sa tatlong sektor ng merkado.
Pagsukat sa pang-ekonomiyang aktibidad
Sa pangkalahatan, sinisimbolo ng tumataas na GDP ang pagtaas sa produksyon, kita, at paggastos. Sa kabaliktaran, isinasaad ng bumababang GDP na bumababa ang produksyon, kita, at paggastos. Tandaan na may ilang variation na puwede mong gamitin: isinasaalang-alang sa totoong GDP ang inflation, samantalang hindi ito isinasaalang-alang sa nominal GDP.
Pagtatantya pa rin ang GDP, pero napakahalaga nito sa mga pagsusuri sa mga pambansa at internasyonal na antas. Ginagamit ito ng lahat mula sa maliliit na kalahok sa merkado ng pananalapi hanggang sa International Monetary Fund para magkaroon ng insight sa kalagayan ng ekonomiya ng mga bansa.
Credit, utang, at mga rate ng interes
Mga nagpapahiram at nanghihiram
Nabanggit natin ang katotohanan na pagbili at pagbebenta ang mga pangunahing sangkot dito. Mahalagang sabihin na mahalaga rin ang pagpapahiram at paghiram. Ipagpalagay na may hawak kang napakalaking halaga ng pera na kasalukuyang walang ginagawa. Baka gusto mong gamitin ang perang iyon para makabuo ito ng mas maraming pera.
Sa simpleng interes, ibig sabihin, may utang na $1,000 sa iyo ang kabilang partido bawat buwan hanggang sa maisauli ang pera. Kung mababayaran ito pagkalipas ng tatlong buwan, $103,000 ang aasahan mong matanggap, dagdag pa ang anumang karagdagang bayad na tinukoy mo.
Mga bangko at rate ng interes
Malamang na ang mga bangko ang pinakamahahalagang uri ng mga nagpapahiram sa mundo sa kasalukuyan. Puwede mo silang ituring na mga middleman (o broker) sa pagitan ng mga nagpapahiram at nanghihiram. Sa katunayan, parehong ginagampanan ng mga institusyon sa pananalapi ang mga tungkuling ito.
Kapag naglagay ka ng pera sa bangko, ginagawa mo iyon sa kondisyong ibabalik nila ito sa iyo. Ganoon din ang ginagawa ng marami pang iba. At dahil napakalaki ng halaga ng hawak na cash ng bangko ngayon, ipinapahiram nito iyon sa mga nanghihiram.
Bakit mahalaga ang credit?
Puwedeng ituring ang credit bilang lubricant para sa ekonomiya. Nagbibigay-daan ito sa mga indibidwal, negosyo, at pamahalaan na gumastos ng perang hindi available agad sa kanila. Sa ilang ekonomista, problema ito, pero maraming naniniwala na ang nadagdagang paggastos ay senyales ng masaganang ekonomiya.
Kung mas maraming pera ang ginagastos, mas maraming tao ang kumikita. Mas malamang na magpahiram ang mga bangko sa mga kumikita nang mas malaki, ibig sabihin, may access na ngayon ang mga indibidwal sa mas maraming cash at credit. Kung mas maraming cash at credit, mas makakagastos ang mga indibidwal, at ibig sabihin nito, mas maraming tao ang kikita, at magpapatuloy ang cycle.

Mas malaking kita → mas maraming credit → mas malaking paggastos → mas malaking kita.
Siyempre, hindi puwedeng magpatuloy nang walang katapusan ang cycle na ito. Sa pamamagitan ng paghiram ng $100,000 ngayon, mawawalan ka ng $100,000+ bukas. Kaya bagama't pansamantala mong mapapalaki ang paggastos mo, kakailanganin mong bawasan ang paggastos mo sa paglaon para mabayaran ito.

Ang pula ay ang pagiging produktibo, na nadaragdagan sa paglipas ng panahon. Ang berde ay ang relatibong halaga ng credit na available.
Ano nga ba ang tinitingnan natin? Tandaan muna natin na tuloy-tuloy na nadaragdagan ang pagiging produktibo. Kung walang credit, aasahan natin na iyon lang ang pinagmumulan ng paglago – tutal, kakailanganin mong maging produktibo para kumita.
Tuklasin pa natin ito sa susunod na seksyon.
Mga bangko sentral, inflation, at deflation
Inflation
Ipagpalagay natin na may access ang lahat sa maraming credit (unang bahagi ng graph ng nakaraang seksyon). Mas marami silang mabibili kaysa kung wala sila nito. Pero bagama't napakalaki ng itinataas ng paggastos, hindi ganoon ang produksyon. Dahil dito, hindi nadaragdagan ang supply ng mga produkto at serbisyo, pero tumataas ang demand nito.
Paano gumagana ang bangko sentral?
Posibleng magtaas ng mga rate ng interes ang mga bangko sentral kapag hindi na makontrol ang inflation. Kapag tinaasan ang mga rate, mas mataas ang interes na dapat bayaran, kaya hindi na masyadong nakakahikayat na manghiram. Dahil kailangan ding magbayad ng mga utang ng mga indibidwal, inaasahang mababawasan ang paggastos.
Deflation
Gaya ng inflation, nasusukat ang deflation sa pamamagitan ng Consumer Price Index.
Ano ang mangyayari kapag pumutok ang economic bubble?

Ang long-term debt cycle (pangmatagalang ikot ng utang).
Kapag nagkaroon ng deleveraging, magsisimulang bumaba ang mga kita, at mauubos ang credit. Dahil hindi sila makapagbayad ng utang, susubukang ibenta ng mga indibidwal ang mga asset nila. Pero dahil marami ang ganoon din ang ginagawa, babagsak ang mga presyo ng asset dahil napakaraming supply.
Ano ang puwede nilang gawin? Ang pinakakapansin-pansing paraan para makausad ay bawasan ang paggastos at kalimutan na ang utang. Pero magdadala ito ng iba pang isyu: kung mababawasan ang paggastos, hindi na masyadong kikita ang mga negosyo, ibig sabihin, mababawasan ang kita ng mga empleyado. Kakailanganing magbawas ng mga manggagawa ng mga industriya, na hahantong sa mas matataas na rate ng kawalan ng trabaho.
Kung ikukumpara sa mga panandaliang cycle, di-hamak na mas mahaba ang time frame ng long-term debt cycle, na pinapaniwalaang nangyayari bawat 50 hanggang 75 taon.
Paano nauugnay ang lahat ng ito sa isa't isa?
Natalakay natin dito ang ilang paksa. Sa huli, umiikot ang modelo ni Dalio sa availability ng credit – kung mas maraming credit, mamamayagpag ang ekonomiya. Kung mas kaunti ang credit, liliit ito. Nagsasalitan ang mga pangyayaring ito para gumawa ng mga short-term debt cycle, na bahagi naman ng mga long-term debt cycle.
Malaki ang impluwensya ng mga rate ng interes sa gawi ng mga kalahok sa ekonomiya. Kapag mataas ang mga rate, mas angkop ang mag-ipon, dahil hindi masyadong priyoridad ang gumastos. Kapag ibinaba ang mga ito, mukhang mas makatwirang desisyon ang gumastos.
Mga pangwakas na pananaw
Napakalaki ng makinarya ng ekonomiya kaya naman posibleng maging mahirap na maunawaan ang iba't ibang bahagi nito. Gayunpaman, sa pamamagitan ng pagtingin dito nang mas mabuti, makikita natin ang mga pare-parehong pattern na paulit-paulit habang nakikipagtransaksyon ang mga kalahok sa isa't isa.
Sa puntong ito, sana ay mas nauunawaan mo na ang ugnayan ng mga nagpapahiram at nanghihiram, ang kahalagahan ng credit at utang, at ang mga hakbang na ginagawa ng mga bangko sentral para subukang makontrol ang kapinsalaan sa ekonomiya.