Негизги жыйынтыктар
Проект ээсинин качып кетиши – бул криптовалюта шылуундугунун бир түрү. Анда иштеп чыгуучулар долбоордон баш тартып, инвесторлордун каражаты менен качып кетет да, долбоор аракетсиз же пайдасыз болуп калат.
Бул окуяларга көбүнчө ликвиддүүлүк пулдарын агызуу, акылдуу келишимдердин алсыз жактарын пайдалануу же долбоордон толугу менен баш тартуу кирет.
Кээ бир жалпы эскертүү белгилерине текшерилбеген код, анонимдүү топтор, өтө дымактуу убадалар жана оңой алынып салынуучу ликвиддүүлүк кирет.
Проект ээсинин качып кетиши – бул акчаңызды кандайдыр бир криптовалюта долбоорго салуудан мурун ар дайым өз алдынча изилдөөңүздү жүргүзүү жана сергек болуу керектиги тууралуу күчтүү эскертүү.
Киришүү
Эгер сиз криптовалютага жаңы киришкен болсоңуз, анда бул оюнду көргөн чыгарсыз: жаңы токен ишке киргизилип, хайп пайда болот, баа тез көтөрүлөт, анан баары кыйроого учурайт. Вебсайт өчүрүлүп, социалдык тармакка эч нерсе чыкпайт жана инвесторлор эмне болгонун түшүнбөй калышат.
Алдамчылыктын бул түрү «проект ээсинин качып кетиши» деп аталып, криптовалюта мейкиндигинде миллиондогон жоготууларга алып келди. Келгиле, проект ээсинин качып кетиши кантип иштээрин жана ага түшүп калбаш үчүн эмне кылса болорун карап көрөлү.
Проект ээсинин качып кетиши деген эмне?
Криптовалютадагы проект ээсинин качып кетиши – бул алдамчылыктын бир түрү. Мында криптовалюталык долбоордун авторлору күтүлбөгөн жерден ликвиддүүлүктү чыгарып алышат же инвесторлорго арзыбаган токендерди калтырып, долбоорду таштап кетишет. Бул топтук кечки тамакка чакырылып, эсепти алдын ала бөлүп берүүнү суранып, эч нерсе келе электе уюштуруучу жоголуп кеткен сыяктуу.
Проект ээлеринин качып кетиши салттуу көбүртүп-жабыртуу жана алдоо схемаларына окшош, бирок алар көбүнчө акылдуу келишимдерди манипуляциялоо же ликвиддүүлүк пулдарын төгүү сыяктуу татаал куралдарды колдонот. Бул шылуундар борборсуздаштырылган каржы (DeFi) кеңири тарап, борборсуздаштырылган биржада (ББ) токенди ишке киргизүү тез, оңой жана жалпысынан жөнгө салынбай калган 2020-жылы көп кездеше баштаган. Текшерүүлөр минималдуу болгондуктан, начар адамдар системаны пайдаланып, бейкапар инвесторлорду алдап кетишкен.
Проект ээсинин качып кетиши кантип иштейт?
Проект ээсинин качып кетиши бир нече ар кандай жол менен орун алышы мүмкүн. Алар техникалык (зыянкеч акылдуу келишим коду аркылуу) же техникалык эмес (социалдык манипуляция же борборлоштурулган башкаруу аркылуу) болушу мүмкүн. Кээ бир учурларда, бул экөөнүн тең айкалышы болушу мүмкүн.
1. Ликвиддүүлүк пулду чыгарып алуу
Борборсуздаштырылган биржаларда (мисалы, Uniswap же PancakeSwap), адамдар соода кылуусу үчүн токендерге ликвиддүүлүк пулдары керек. Бул пулдар колдонуучуларга ортомчуларга ишенбестен, түздөн-түз токендерди алмаштырууга мүмкүнчүлүк берет.
Кадимки проект ээсинин качып кетиши мындай болот:
Команда жаңы токенди ишке киргизип, аны ликвиддүүлүк пулуна кошот. Адатта ETH же USDT сыяктуу башка токен менен жупташкан болот.
Алгачкы сатып алуучулар киришип, токендин баасы көтөрүлүп, пул өсөт.
Көбүрөөк адамдар сатып алган сайын, пул бир топ баалуу криптовалюта акчага ээ болот.
Андан кийин, иштеп чыгуучулар башында кошкон ликвиддүүлүктүн баарын (же көбүн) чыгарып алышат.
Пулда дээрлик эч нерсе калбай, баа түшүп, токендин баасы нөлгө жакын төмөндөйт.
Проект ээсинин качып кетишинин мындай түрү эң кеңири таралган жана токенди ишке киргизгенден кийин бир нече сааттын же күндүн ичинде болушу мүмкүн.
2. Акылдуу келишимди манипуляциялоо
Кээ бир учурларда, проект ээсинин качып кетиши башынан эле пландаштырылган болот. Күтүлбөгөн жерден чыгып кетүүнүн ордуна, алдамчылык долбоордун кодунда камтылган болот. Иштеп чыгуучулар акылдуу келишимге төмөнкү функцияларды кошо алышат:
Запастан ашып-ташып, баанын кыйрашына алып келген чексиз токендерди минтинг кылуу.
Колдонуучуларга Honeypot келишимдерин колдонуп, токендерин сатууну токтотуу. Бул акылдуу келишимдер адамдарга токенди сатып алууга мүмкүндүк берип, бирок аларды сатууга жол бербей, токендерди жараксыз кылат.
Токендерди колдонуучулардын макулдугусуз, алардын капчыктарынан түздөн-түз өткөрүп берүү.
Талаптагыдай код аудити жүргүзүлбөсө бул алдамчылыктарды аныктоо өзгөчө кыйын. Андан да жаманы, кээ бир honeypot токендери коопсуз болуп көрүнүү үчүн «ырасталган» деп белгиленет. Бирок, көпчүлүк учурларда, зыянкеч код татаал логиканын алдында көмүлгөн болот же жетиштүү адамдар инвестиция салгандан кийин гана иштетилет.
3. Социалдык качуу
Проект ээсинин качып кетишинин ар биринде эле татаал код колдонула бербейт. Кээ бирлери ишенимге негизделген. Дал ушул нерсе аларды эффективдүү кылат. Бул алдамчылыктар көбүнчө социалдык тармак аркылуу криптовалюта долбоорду козгоп, коомчулукту тартышат жана таасирдүү адамдар сунуштарын пайдаланышат. Мунун баары инвесторлорду тартуучу токени же алмаштырылгыс уникалдуу токени (NFT) менен мыйзамдуу көрүнөт.
Бирок жетиштүү адамдар инвестиция салгандан кийин, команда изсиз жоголот. Долбоордун социалдык тармактагы каналдары жана веб-сайты каражаттар менен кошо жок болот. Долбоордун авторлору токендердин запасын толук көзөмөлдөсө, проект ээсинин качып кетишинин мындай түрлөрү алсыз ишке киргизүү аянттарында же борборлоштурулган платформаларда да орун алышы мүмкүн. Аягында, бул коомдук манипуляцияга жана куру убадаларга алып келет.
Проект ээсинин качып кетишин кантип байкаса болот
Бул өзгөчөлүктөргө ээ болгон долбоорлордун баары эле алдамчылык боло бербесе да, бул белгилердин бир нечеси байкалса, этият болуу керек. Бул жерде эмнеге көңүл буруу керек:
Анонимдүү командалар
Анонимдүүлүк криптовалюта маданиятынын бир бөлүгү болгону менен, алардын иштеп чыгуучуларынын же негиздөөчүлөрүнүн ачык-айкындыгы жок болгондугу аларды жоопкерчиликке тартууну кыйындатат. Бул начар адамдар инвесторлордун каражаттары менен жок болуп кетишин жеңилдетет.
Акылдуу келишим аудити жок
Акылдуу келишим аудити же расмий түрдө ырастоосу каталарды, кемчиликтерди жана күтүлбөгөн жүрүм-турумду код иштеп башталганга чейин аныктоого жардам берет. Белгилүү коопсуздук фирмасынын кароосу болбосо, жашыруун тобокелдиктер сакталып калышы мүмкүн. Мисалы, чексиз токендерди минтинг кылууга мүмкүндүк берүүчү же иштеп чыгуучуларга келишимди толук көзөмөлдөөгө мүмкүнчүлүк берген функциялар. Көмүскө же белгисиз коопсуздук фирмаларынын аудиттеринен этият болуңуз.
Ачылган ликвиддүүлүк
Эгерде долбоор өзүнүн ликвиддүүлүгүн бекитпесе же команданын токендери үчүн так графиги жок болсо, каражаттарды каалаган убакта чыгарып алуу же базарда таштап кетүү коркунучу жогору.
Белгилүү долбоорлор көбүнчө ликвиддүүлүктү бекитет жана команда мүчөлөрүнө укук берүү мөөнөттөрүн ишке ашырат. Адатта бир жылдан төрт жылга чейин созулат. Кепилдик болбосо да, бул ишенимди бекемдөөгө жардам берет жана команда долбоордун узак мөөнөттүү ийгилигине даяр экенин көрсөтүп турат.
Реалдуу эмес убадалар
Өзгөчө жогорку кирешени же кепилденген кирешени жарнамалаган долбоорлордон этият болуңуз. Эгерде долбоор белгилүү инвесторлор, компаниялар же таасирдүү адамдар колдойт деп айтып жатса, ал ачык жарыялар же тастыкталган өнөктөштүк сыяктуу ишенимдүү далилдер менен бекемделиши керек.
Кантип өзүңүздү коргоо керек
Проект ээсинин качып кетишинен коргонуунун кепилденген жолу жок болсо да, тобокелдикти азайтуу үчүн жасай турган кээ бир кадамдар бар:
Өз алдынча изилдеңиз (ӨАИ)
Баш макалалардан, хайптардан же таасирдүү адамдын жарнамаларынан тереңирээк карап, долбоорго өзүңүз көз салыңыз. Долбоордун максаттарын, технологиясын жана токенимикасын түшүнүү үчүн анын расмий маалыматтык документин окуу менен баштаган жакшы. Сиз ошондой эле блок серепчилери, мисалы Etherscan же SolScan менен токендердин бөлүштүрүлүшүн карап чыгып, акылдуу келишимге ээ болуу укугунан баш тартылганын көрүп жана транзакция таржымалынан шектүү аракеттерди текшере аласыз.
Ликвиддүүлүк кулпуларын текшерүү
Долбоор өзүнүн ликвиддүүлүгүн жана канча убакытка кулпуланганын карап көрүңүз. Көптөгөн мыйзамдуу долбоорлор ликвиддүүлүк кулпусун башкаруу үчүн үчүнчү тараптын кызматтарын колдонушат. Бул процессти инвесторлор үчүн ачык-айкын жана текшериле тургандай кылат.
Аудиттерди кароо
Аудит отчетунун жалпыга жеткиликтүү экендигин жана анын актуалдуулугун текшериңиз. Анткени эски отчеттор коддогу акыркы өзгөртүүлөрдү камтыбай калышы мүмкүн. Аудит толук коопсуздукту кепилдей албаса да, жалпы мүчүлүштүктөрдү, алсыздыктарды жана потенциалдуу зыянкеч кодду аныктоого жардам берет.
Ишенимдүү платформаларга кармануу
Жаңы токендерди же алмаштырылгыс уникалдуу токендерди изилдеп жатканда, күчтүү тажрыйбага ээ платформаларды жана катаал текшерүү процесстерин тандаңыз. Binance Launchpool сыяктуу ишенимдүү платформалар баа берүүнүн катаал критерийлерин колдонушат жана тизмеге киргизүүдөн мурун долбоордун командаларына тийиштүү текшерүү жүргүзүшөт. Бул алдамчылык же начар башкарылган долбоорлорго туш болуу мүмкүнчүлүгүн кыйла азайтат.
Жыйынтыктоочу ойлор
Проект ээлеринин качып кетиши криптовалюта мейкиндигинин өкүнүчтүү бөлүгү болуп саналат. Айрыкча күн сайын жаңы долбоорлор ишке кирүүчү, борборсуздаштырылган каржы сыяктуу тез кыймылдаган аймактарда. Көптөгөн командалар жакшы ниет менен куруп жатканы менен, жөнгө салуунун жана көзөмөлүнүн жоктугу чабуулчуларга бейкапар колдонуучуларды пайдаланууга мүмкүнчүлүктөрдү жаратууда.
Куралдардын, аудиттердин жана билим берүү ресурстарынын өсүшү менен, мүмкүн болуучу алдамчылыктарды аныктоо оңой болуп баратат. Бирок, кылдат изилдөө жүргүзүү жана ар бир жаңы долбоорго этияттык жана сын көз караш менен мамиле кылуу дагы эле маанилүү.
Андан ары окуу
Дисклеймер: бул мазмун сизге «бар болгон абалында» гана жалпы маалымат жана билим берүү максатында сунушталат, жана анын тактыгы, же башка кандайдыр бир кепилдик бериле албайт. Каржылык, юридикалык же башка кесиптик кеңеш катары кабыл алынбашы керек жана ал кандайдыр бир белгилеген үнөмдү же кызматты сатып алууну сунуштоо максатында да арналган эмес. Сиз өзүңүздүн абалыңызга ылайык тиешелүү кесиптик кеңешчилерден кеңеш алганыңыз маанилүү. Бул макалада айтылган өнүмдөр сиздин аймакта жеткиликтүү болбой калышы мүмкүн. Эгер макала үчүнчү жактын катышуучусу тарабынан берилсе, анда ал пикирлер үчүнчү жакка таандык экенин жана ал пикирлердин ар дайым Binance академиясынын көз карашын чагылдырбашы мүмкүн экенин эске алыңыз. Толугураак маалымат алуу үчүн биздин жоопкерчиликтен баш тартуу тууралуу толук эскертмени окуп чыгыңыз. Санарип активдердин баасы туруксуз болушу мүмкүн. Сиздин инвестицияңыздын наркы төмөндөшү же жогорулашы ыктымал жана сиз салган сумманы кайра кайтарып албай калышыңыз мүмкүн. Инвестиция боюнча кабыл алган чечимдер үчүн толугу менен өзүңүз жооп бересиз жана Binance академиясы сиз тарткан жоготуулар үчүн жооптуу эмес. Бул материал каржылык, юридикалык же башка кесиптик кеңеш катары кабыл алынбашы керек. Кененирээк маалымат үчүн биздин Колдонуунун шарттарын жана Тобокелчилик жөнүндө эскертүүнү окуп чыгыңыз.