Kısa Özet
Token ekonomisi, bir tokenin ekonomisini yansıtan bir terimdir. Bir tokenin kullanımını ve değerini etkileyen faktörleri tanımlar. Bunlara tokenin oluşturulması ve dağıtımı, arz ve talep, teşvik mekanizmaları ve token yakım programlarının yanı sıra diğer etmenler de dahildir. Bir kripto projesinin başarılı olması için, iyi tasarlanmış bir token ekonomisi gereklidir. Katılım sağlamaya karar vermeden önce bir projenin token ekonomisini değerlendirmek, yatırımcı ve paydaşlar için çok önemlidir.
Giriş
"Token" ve "ekonomi" kavramlarını bir araya getiren token ekonomisi, bir kripto projesi hakkında temel araştırma yapmanın önemli bir bileşenidir. Whitepaper, kurucu ekip, yol haritası ve topluluğun büyümesine bakmanın yanı sıra token ekonomisini de incelemek, bir blockchain projesinden gelecekte neler beklenebileceğini değerlendirmenize olanak verir. Kripto projeleri, uzun vadede sürdürülebilir bir şekilde gelişebilmek için token ekonomisini dikkatle tasarlamalıdır.
Token ekonomisine genel bir bakış
Blockchain projeleri, tokenlerine yönelik token ekonomisi kurallarını çeşitli kullanıcı eylemlerini teşvik etmek veya caydırıcı kılmak için tasarlar. Bu, bir merkez bankasının para basmasına ve harcamayı, borç vermeyi, birikimleri ve paranın hareketini teşvik etmek veya caydırıcı kılmak için para politikalarını uygulamaya koymasına benzer. Burada "token" kelimesinin hem coin hem de tokenleri ifade ettiğini belirtmek gerekir. Bu ikisi arasındaki farkı buradan öğrenebilirsiniz. İtibari paraların aksine, token ekonomisinde kurallar kodlar aracılığıyla uygulanır ve bu kurallar şeffaf, öngörülebilir ve değiştirilmesi zordur.
Örnek olarak bitcoin'i inceleyelim. Bitcoin'in toplam arzı 21 milyon coin olacak şekilde önceden programlanmıştır. Bitcoin'lerin oluşturulması ve dolaşıma koyulması madencilik aracılığıyla olur. Madencilere, yaklaşık her 10 dakikada bir oluşturulan bloklar karşılığında ödül olarak bir miktar bitcoin verilir.
Blok ödeneği olarak da adlandırılan bu ödül, her 210.000 blokta bir yarıya düşer. Bu programa göre her dört yılda bir yarılanma gerçekleşir. İlk blok veya diğer adıyla genesis blokunun Bitcoin ağında oluşturulduğu 3 Ocak 2009'dan bu yana blok ödeneği üç kez yarıya inerek 50 BTC'den 25 BTC'ye, 12,5 BTC'ye ve şu anki ödül miktarı olan 6,25 BTC'ye düşmüştür.
Bu kurallar ışığında, bir yıldaki toplam dakika sayısını 10'a bölerek (çünkü her 10 dakikada bir blok oluşturulur) ve sonucu 6,25 ile çarparak (çünkü her blok için ödül olarak 6,25 BTC verilir) 2022 yılında yaklaşık 328.500 bitcoin'in çıkarılacağını kolayca hesaplayabiliriz. Dolayısıyla, her yıl çıkarılan bitcoin sayısı öngörülebilir ve son bitcoin'in 2140 yılı civarında çıkarılması beklenmektedir.
Bitcoin'in token ekonomisi, madencilerin yeni bir blok doğrulandığında aldığı işlem ücreti tasarımını da içerir. Bu ücret, işlem boyutu ve ağ tıkanıklığı arttıkça yükselecek şekilde tasarlanmıştır. Spam işlemlerin engellemesini sağlar ve madencileri blok ödenekleri azalmaya devam ederken bile işlemleri doğrulamaya teşvik eder.
Kısacası, Bitcoin'in token ekonomisi basit ve dahiyanedir. Her şey şeffaftır ve öngörülebilir. Bitcoin'deki teşvikler, ağı güvende tuttukları ve bir kripto para olarak bitcoin'in değerine katkıda bulundukları için katılımcıları ödüllendirir.
Token ekonomisin temel unsurları
Bir kripto paranın değerini etkileyen farklı birçok etmeni kapsayan bir terim olan "token ekonomisi", öncelikli olarak yaratıcılarının tasarladığı şekliyle bir kripto paranın ekonomisinin yapısını ifade eder. Bir kripto paranın token ekonomisine bakarken göz önünde bulundurulması gereken en önemli etmenlerden bazıları şunlardır:
Token arzı
Herhangi bir ürün veya hizmetin fiyatını etkileyen başlıca etmenler arz ve taleptir. Aynı şey kripto için de geçerlidir. Bir tokenin arzını ölçen önemli birkaç ölçüt vardır.
Bunlardan ilki maksimum arzdır. Bu kavram, kripto paranın ömrü boyunca maksimum kaç tokene sahip olabilecek şekilde kodlandığını ifade eder. Bitcoin'in maksimum arzı 21 milyon tokendir. Litecoin 84 milyon coin ve BNB de 200 milyon coinlik bir maksimum arza sahiptir.
Bazı tokenlerin ise maksimum arzı yoktur. Ethereum ağının ether arzı her yıl yükselir. USDT, USD Coin (USDC) ve Binance USD (BUSD) gibi sabit coinler, coinleri destekleyen rezervlere dayalı olarak çıkarıldığından maksimum arza sahip değildir. Teorik olarak, bu coinlerin sayısı hiçbir sınır olmaksızın artmaya devam edebilir. Dogecoin ve Polkadot, maksimum arza sahip olmayan diğer iki kriptodur.
İkinci ölçüt, dolaşımdaki tokenlerin sayısını ifade eden dolaşımdaki arzdır. Tokenler çıkarılabilir ve yakılabilir veya başka yollarla kilitlenebilir. Bunun da token fiyatı üzerinde bir etkisi vardır.
Token arzına bakmak, nihayetinde kaç token olacağı hakkında bir fikir verir.
Token Kullanımı
Token kullanımı, bir token için tasarlanan kullanım alanlarını ifade eder. Örneğin, BNB'nin kullanım alanları arasında BNB Chain'e güç vermek, BNB Chain ekosisteminde hizmet tokeni olarak kullanılmak, BNB Chain'de işlem ücretlerini ödemek ve alım satım komisyonu indirimlerinden faydalanmak yer alır. Kullanıcılar, ek gelir kazanmak için BNB'lerini ekosistem dahilindeki çeşitli ürünlerde stake de edebilir.
Tokenler için başka birçok kullanım alanı daha vardır. Yönetişim tokenleri, token sahiplerinin bir tokenin protokolündeki değişiklikler üzerinde oy kullanmasına imkan tanır. Sabit coinler, para birimi olarak kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Diğer yandan, menkul kıymet tokenleri ise finansal varlıkları temsil eder. Örneğin, bir şirket İlk Coin Arzı (ICO) sırasında tokenleştirilmiş hisse senetleri çıkararak token sahiplerine mülkiyet hakları ve temettüler verebilir.
Bu etmenler, bir tokenin potansiyel kullanım alanlarını belirlemenizi sağlar ve bu da tokenin ekonomisinin ne yönde gelişeceğini anlamak için çok önemlidir.
Token dağıtımını analiz etme
Arz ve talebin dışında, tokenlerin nasıl dağıtıldığını incelemek de çok önemlidir. Büyük kurumlar ve bireysel yatırımcılar farklı şekillerde davranır. Bir tokeni hangi tür birimlerin tuttuğunu bilmek, tokenlerini alıp satma ihtimalleri konusunda içgörü sunar. Bu da dolaylı olarak tokenin değerini etkileyecektir.
Tokenleri kullanıma sunmanın ve dağıtmanın genellikle iki yolu vardır: adil lansman ve madencilik öncesi lansman. Adil lansmanda bir token çıkarılmadan ve halka dağıtılmadan önce hiçbir erken erişim veya özel tahsis yoktur. BTC ve Dogecoin, bu kategorinin örnekleridir.
Diğer yandan, madencilik öncesi lansman ise kriptonun halka sunulmadan önce bir kısmının çıkarılmasına ve belirli bir gruba dağıtılmasına izin verir. Ethereum ve BNB, bu tür token dağıtımının iki örneğidir.
Genel anlamda bir tokenin ne kadar eşit dağıtıldığına dikkat etmeniz iyi olacaktır. Tokenin büyük bir kısmının birkaç büyük kuruluşun elinde olması, genellikle daha riskli olarak kabul edilir. Tokenlerin büyük kısmının sabırlı yatırımcılar ve kurucu ekipler tarafından tutulması, paydaşların çıkarlarının uzun vadeli başarıyla daha fazla örtüştüğü anlamına gelir.
Çok sayıda tokenin dolaşıma çıkıp çıkmayacağını görmek için bir tokenin kilitlenme ve serbest bırakılma takvimine de bakmanız gerekir. Bu da tokenin değeri üzerinde aşağı yönlü bir baskı oluşturacaktır.
Token yakımlarının incelenmesi
Birçok kripto projesi belirli aralıklarla token yakar. Bu da tokenlerin dolaşımdan kalıcı olarak kaldırılması anlamına gelir.
Örneğin BNB, coinleri dolaşımdan kaldırmak ve tokenin toplam arzını azaltmak için coin yakımı yapar. Madencilik öncesi çıkarılan 200 milyon BNB ile birlikte Haziran 2022 itibarıyla BNB'nin toplam arzı 165.116.760'tır. BNB, toplam arzın %50'si imha edilene kadar daha fazla coin yakmaya devam edecektir. Bu da BNB'nin toplam arzının 100 milyon BNB'ye düşeceği anlamına gelir. Benzer şekilde, Ethereum da toplam arzını düşürmek için 2021'de ETH yakmaya başlamıştır.
Bir tokenin arzı düşürüldüğünde, tokenin deflasyonist olduğu kabul edilir. Bunun aksine bir tokenin arzı artmaya devam ettiğinde, tokenin enflasyonist olduğu kabul edilir.
Teşvik mekanizmaları
Bir tokenin teşvik mekanizması çok önemlidir. Katılımcıların uzun vadeli sürdürülebilirliği garanti altına almak için nasıl teşvik edildiği token ekonomisinin merkezinde yer alır. Bitcoin'in blok ödeneği ve işlem ücretlerini tasarlama şekli, başarılı bir modelin mükemmel bir örneğidir.
Proof of Stake mekanizması, gitgide yaygınlaşan bir diğer doğrulama yöntemidir. Bu tasarım, katılımcıların işlemleri doğrulayabilmek için tokenlerini kilitlemesine imkan tanır. Genellikle, ne kadar fazla token kilitlenirse, doğrulayıcı olarak seçilme ve işlemleri doğrulama karşılığında ödül alma ihtimali de o kadar artar. Bu aynı zamanda, doğrulayıcıların ağa zarar vermeye çalışması durumunda kendi varlıklarının değerinin riske gireceği anlamına da gelir. Bu özellikler, katılımcıları dürüst davranmaya ve protokolü güvende tutmaya teşvik eder.
Birçok DeFi projesi, hızla büyüyebilmek için yenilikçi teşvik mekanizmaları kullanmaktadır. Bir kripto platformu olan Compound, yatırımcılarının Compound protokolüne kripto yatırmasına, bunlardan getiri elde etmesine ve ek bir ödül olarak COMP tokenler almasına imkan tanır. Dahası, COMP tokenler Compound protokolü için bir yönetişim tokeni işlevini de görür. Bu tasarım tercihleri, tüm katılımcıların çıkarlarının Compound'un uzun vadede başarısıyla örtüşmesini sağlar.
Token ekonomisi için bir sonraki adım nedir?
Bitcoin'in genesis blokunun 2009'da oluşturulmasından bu yana token ekonomisi önemli ölçüde gelişmiştir. Geliştiriciler, farklı birçok token ekonomisi modelini değerlendirmiştir. Başarıların yanında başarısızlıklar da yaşanmıştır. Bitcoin'in token ekonomisi modeli zamana karşı direnerek hâlâ varlığını sürdürmektedir. Zayıf bir token ekonomisine sahip bazıları ise bocalamıştır.
Benzersiz tokenler (NFT'ler), dijital nadirliğe dayalı farklı bir token ekonomisi sunar. Gayrimenkul ve sanat eserleri gibi geleneksel varlıkların tokenleştirilmesi, gelecekte token ekonomisinde yeni inovasyonlara yol açabilir.
Son Söz
Token ekonomisi, kripto dünyasına girmek istiyorsanız bilmeniz gereken temel bir kavramdır. Bir tokenin değerini etkileyen ana etmenleri kapsayan bir terimdir. Bir etmenin kendi başına sihirli bir anahtar sunmadığını da belirtmek gerekir. Değerlendirmeniz, mümkün olan en fazla sayıda etmene dayanmalı ve bu etmenleri bir bütün olarak analiz etmelidir. Bir projenin gelecekteki başarısı ve tokenin fiyatı hakkında bilinçli bir değerlendirme yapmak için, token ekonomisi diğer temel analiz araçlarıyla birleştirilebilir.
Sonuçta bir tokenin ekonomisi bu tokenin nasıl kullanıldığı, bir ağ inşa etmenin ne kadar kolay olacağı ve tokenin kullanım alanlarına yönelik fazla ilgi olup olmayacağı üzerinde büyük bir etkiye sahip olacaktır.