Криптовалюта

Криптографиямен қорғалған және әдетте тең деңгейлі (P2P) цифрлық экономикалық жүйеде айырбастау құралы ретінде пайдаланылатын цифрлық валюта. Криптографиялық әдістерді пайдалану бұл жүйелердің алаяқтық пен жалған ақша жасаудан толық қорғалуын қамтамасыз етеді.

Ең алғаш жасалған криптовалюта 2009 жылы бүркеншік атпен танылған әзірлеуші Сатоши Накамото ұсынған Биткоин болды. Накамотоның мақсаты банктер немесе мемлекеттік мекемелер сияқты делдалдарды қажет етпестен пайдаланушылар арасында цифрлық қаржылық транзакцияларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жаңа электрондық төлем жүйесін жасау болды.

Көптеген криптовалюта жүйелері компьютерлердің таратылған желісі арқылы бірлесіп жұмыс істейтін орталықтандырылмаған құрылым арқылы жұмыс істейді. Желіге қосылатын әрбір компьютер (немесе құрылғы) торап деп аталады. Қарапайым тілмен айтқанда, торап – бұл желіге қосылған және ақпаратты жіберуге, қабылдауға және бағыттауға қабілетті кез келген физикалық құрылғы. Әрбір торап жүйеде орындайтын функцияларына қарай жіктеледі. Мысалы, Биткоин желісі кемінде жеті түрлі тораптан тұрады және барлық қолжетімді функцияны орындайтын тораптар толық тораптар деп аталады.

Криптовалюта жүйелері орталықтандырылмаған болып саналады, себебі олар орталықтандырылған билікке сенбейді. Желі тораптары бүкіл әлем бойынша кеңінен таралған және криптовалюта бірліктерін шығару және басқару алдын ала бағдарламаланған алгоритмдер мен математикалық дәлелдерге негізделген. Алайда әрбір криптовалюта белгілі бір жолмен жұмыс істейді, бұл әртүрлі дәрежедегі орталықсыздандыруға әкеледі. Басқаша айтқанда, кейбір криптовалюталарды желі құрылымына және тораптардың таратылу жолына байланысты басқаларына қарағанда орталықтандырылмаған деп санауға болады.

Көптеген криптовалюта жүйелері блокчейн деп аталатын жалпыға ортақ таратылған тіркеушіге сүйенеді, бұл негізінен модификацияға төзімділігі жоғары жазбалардың үнемі өсіп келе жатқан тізімі. Атауынан көрініп тұрғандай, блокчейн блоктардың сызықтық тізбегінен жасалған және криптовалюта контекстінде ол барлық расталған транзакцияның (және қатысты деректердің) тұрақты жазбасын сақтауға жауап береді, барлығы криптографиямен қорғалған. Жалпы айтқанда, әрбір криптовалюта алдын ала анықталған ережелер жинағына (яғни негізгі протокол) сәйкес жұмыс істейтін блокчейннің үстінде жұмыс істейді. Протокол блокчейн мен криптовалюта жүйесінің жұмыс істеу жолын анықтайды.