Криптовалюта

Криптография аркылуу корголгон, түз тең-теңге (P2P) экономикалык система ичинде биржа каражаты катары колдонулуучу санарип валюта. Криптографиялык ыкмаларды колдонуу бул системалардын толугу менен алдамчылыкка жана жасалмалоого туруктуу болушун камсыз кылат.

Алгач түзүлгөн криптовалюта Bitcoin'ди 2009-жылы Сатоши Накамото деген каймана ат колдонгон иштеп чыгуучу сунуштаган. Накамотонун максаты колдонуучулар ортосундагы санарип каржылык транзакциялар банктар же мамлекеттик мекемелер сыяктуу ортомчуларга муктаж болбой жүзөгө ашуучу жаңы электрондук төлөм системасын түзүү эле.

Криптовалюталардын көпчүлүк системалары борборлоштурулбаган алкактын негизинде иштейт жана аны компьютерлердин таралган тармагы биргелешип колдойт. Тармакка кошулган ар бир компьютер (же түзмөк) блокчейн түйүнү деп аталат. Жөнөкөй сөз менен айтканда, блокчейн түйүнү бул тармакка туташкан жана маалыматты жөнөтүп, кабыл алып жана башкага жөнөтө турган ар кандай физикалык түзмөк. Ар бир блокчейн түйүнү системанын ичинде аткарган функцияларына жараша классификацияланат. Мисалы, Bitcoin тармагы, жок дегенде, жети түрдүү блокчейн түйүндөрүнөн турат, ал эми бардык жеткиликтүү функцияларды аткарган блокчейн түйүндөрү толук блокчейн түйүндөрү деп аталат.

Криптовалюта системалары борборсуздаштырылган деп эсептелет, анткени алар борборлоштурулган башкаруу органына таянбайт. Тармактагы блокчейн түйүндөрү дүйнө жүзүнө кеңири тараган жана криптовалюта бирдиктерин чыгаруу жана башкаруу алдын ала программаланган алгоритмдерге жана математикалык далилдерге негизделет. Бирок ар бир криптовалюта өзгөчө иштейт, бул борборсуздаштыруунун ар кандай деңгээлдерине алып келет. Башкача айтканда, тармактын түзүлүшүнө жана блокчейн түйүндөрүнүн кандай бөлүштүрүлгөнүнө жараша, айрым криптовалюталар башкаларга караганда көбүрөөк борборсуздаштырылган деп эсептелиши мүмкүн.

Криптовалюталардын көпчүлүк системалары блокчейн деп аталган жалпыга ачык коомдук таралган эсеп-кысап китебине таянышат. Бул негизинен өзгөртүүгө өтө туруктуу каттоолордун дайыма өсүп жаткан тизмеси болуп саналат. Аты айтып тургандай, блокчейн бул блоктордун түз сызыктагы чынжыры жана криптовалюталардын контекстинде ал бардык ырасталган транзакциялардын (жана тиешелүү маалыматтардын) туруктуу каттоосун сактоого жооптуу – баары криптография менен корголот. Жалпысынан, ар бир криптовалюта алдын ала белгиленген эрежелер боюнча иштеген блокчейндин үстүндө иштейт (башкача айтканда, негизги протоколдун негизинде). Протокол бул блокчейн жана криптовалюта системасынын кантип иштеши керектигин аныктоочу эрежелерди билдирет.