Kriptovalyuta

Kriptoqrafiya ilə mühafizə olunan və əsasən fərdlərarası (P2P) rəqəmsal iqtisadi sistem daxilində birja vasitəsi kimi istifadə edilən rəqəmsal valyuta. Kriptoqrafiya texnikalarının istifadəsi bu sistemlərin fırıldaqçılıq və saxtakarlığa qarşı tamamilə toxunulmaz olmasını təmin edir.

İlk dəfə yaradılan kriptovalyuta Bitcoin 2009-cu ildə Satoşi Nakamoto təxəllüslü tərtibatçı tərəfindən təqdim edilmişdir. Nakamotonun məqsədi banklar və ya hökumət təşkilatları kimi vasitəçilərə ehtiyac olmadan istifadəçilər arasında baş verən rəqəmsal maliyyə tranzaksiyalarına icazə verəcək yeni elektron ödəniş sistemini yaratmaq olmuşdur.

Əksər kriptovalyuta sistemləri paylanmış kompüterlər şəbəkəsi ilə kollektiv şəkildə idarə olunan mərkəzləşdirilməmiş çərçivə vasitəsilə işləyir. Şəbəkəyə qoşulan hər bir kompüterə (və ya cihaza) qovşaq kimi istinad edilir. Sadə şəkildə desək, qovşaq hər hansı bir şəbəkəyə qoşulan və məlumatları göndərə, qəbul edə və ötürə bilən hər hansı bir fiziki cihazdır. Hər bir qovşaq sistem daxilində icra etdiyi funksiyalara əsasən kateqoriyalara bölünür. Məsələn, Bitcoin şəbəkəsi ən azı yeddi müxtəlif qovşaqdan təşkil olunmuşdur və bütün əlçatan funksiyaları icra edən qovşaqlar tam qovşaq adlandırılır.

Kriptovalyuta sistemləri mərkəzləşdirilmiş səlahiyyətli orqana ehtiyac duymadığına görə mərkəzləşdirilməmiş hesab edilir. Şəbəkə qovşaqları bütün dünyada geniş şəkildə paylanmışdır və kriptovalyuta vahidlərinin buraxılması və idarə edilməsi əvvəlcədən proqramlaşdırılmış alqoritmlərə və riyazi sübutlara əsaslanır. Buna baxmayaraq, hər bir kriptovalyuta özünəməxsus şəkildə işləyir, bu isə fərqli mərkəzsizləşdirmə dərəcələri ilə nəticələnir. Başqa sözlə desək, şəbəkə strukturu və qovşaqların paylanma tərzindən asılı olaraq, bəzi kriptovalyutalar digərləri ilə müqayisədə daha mərkəzdən kənar hesab edilə bilər.

Əksər kriptovalyuta sistemləri blokçeyn kimi tanınan ictimaiyyətə açıq paylaşılmış qeydiyyat jurnalına əsaslanır, bu isə sadə şəkildə desək, dəyişikliyə yüksək dərəcədə dayanıqlı olan və daim artan qeydlər siyahısıdır. Adından da göründüyü kimi, blokçeyn xətti bloklar zəncirindən ibarətdir və kriptovalyutalar kontekstində bu, kriptoqrafiya ilə təmin edilmiş bütün təsdiqlənmiş tranzaksiyaların (və əlaqəli məlumatların) daimi qeydini saxlamağa xidmət edir. Ümumiyyətlə, hər bir kriptovalyuta əvvəlcədən müəyyən edilmiş qaydalar dəstinə (yəni əsas protokol) uyğun işləyən blokçeyn əsasında fəaliyyət göstərir. Protokol blokçeyn və kriptovalyuta sisteminin işləmə qaydasını müəyyən edir.