Блокчейн
Бір сөзбен айтқанда,
блокчейн – бұл деректер жазбаларының үнемі өсіп отыратын цифрлық тізімі. Мұндай тізім хронологиялық тәртіпте ұйымдастырылған және криптографиялық дәлелдермен байланыстырылған және қорғалған көптеген деректер блоктарынан тұрады.
Блокчейннің ең бірінші прототипі 1990 жылдардың басында компьютер ғалымы Стюарт Хабер мен физик Скотт Сторнетта цифрлық құжаттарды деректердің бұрмалануынан қорғау тәсілі ретінде блоктар тізбегінде криптографиялық әдістерді қолданған кезде
ойлап табылды. Хабер мен Сторнеттаның жұмысы Дэйв Байерді, Хэл Финниді және басқа да көптеген компьютерлік ғалымдарды және криптография әуесқойларын шабыттандырды – бұл ақыр соңында бірінші орталықтандырылмаған электронды қолма-қол ақша жүйесі (немесе жай ғана бірінші
криптовалюта) ретінде
биткоинның құрылуына әкелді. Биткоин
ақ қағазы 2008 жылы
Сатоши Накамото лақап атымен жарияланған.
Блокчейн технологиясы биткоинге қарағанда ерте пайда болса да, ол барлық бұрын расталған транзакциялардың тұрақты жазбасын (блоктар тізбегі) сақтауға жауап беретін орталықтандырылмаған, таратылған және жалпыға қолжетімді цифрлық тіркеуші ретінде әрекет ететін криптовалюталық желілердің көпшілігінің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
Блокчейн транзакциялары жаһандық таралған компьютерлердің (
түйіндердің) тең деңгейлі желісінде жүзеге асырылады. Әрбір түйін блокчейннің көшірмесін сақтайды және желінің жұмыс істеуі мен қауіпсіздігіне ықпал етеді. Бұл биткоинді шекарасыз, цензураға төзімді және үшінші тараптың делдалдығын қажет етпейтін орталықтандырылмаған цифрлық валюта етеді.
Таратылған тізбе технологиясы (DLT) ретінде блокчейн әдейі модификацияға және алаяқтыққа (мысалы, екі есе жұмсауға) төзімді етіп жасалған. Бұл шындық, өйткені жазбалардың дерекқоры ретінде Биткоин блокчейнін өзгерту мүмкін емес және оны электр қуаты мен есептеу қуатының сансыз көп көлемінсіз өзгерту мүмкін емес, яғни желі «түпнұсқа» цифрлық құжаттар тұжырымдамасын қолдана алады, бұл әр Биткоинды цифрлық валютаның бірегей әрі көшірілмейтін түріне айналдырады.
Жұмыс дәлелі деп аталатын консенсус алгоритмі биткоиннің
Византия генералдарының тапсырмасы (BFT) деп аталатын жүйе ретінде құрылуына мүмкіндік берді, бұл тіпті кейбір қатысушылар (түйіндер) арам әрекет немесе тиімсіз жұмыс көрсетсе де оның блокчейнінің таратылған желі ретінде үздіксіз жұмыс істей алатынын білдіреді. Жұмыс дәлелі консенсус алгоритмі Биткоин
майнингінің маңызды элементі болып табылады.
Блокчейн технологиясын
денсаулық сақтау, сақтандыру,
жеткізу тізбегі,
IOT және басқа қызмет түрлерінде де бейімдеп, енгізуге болады. Ол таратылған тізбе ретінде (орталықтандырылмаған жүйелерде) жұмыс істеуге арналса да, оны
деректер тұтастығын қамтамасыз ету немесе операциялық шығындарды азайту әдісі ретінде орталықтандырылған жүйелерде де қолдануға болады.