Όλες οι οικονομίες βιώνουν κάποιο επίπεδο πληθωρισμού, το οποίο συμβαίνει όταν η μέση τιμή των αγαθών αυξάνεται, καθώς μειώνεται η αγοραστική δύναμη αυτού του νομίσματος. Συνήθως, οι κυβερνήσεις και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα συνεργάζονται για να διασφαλίσουν ότι ο πληθωρισμός εμφανίζεται ομαλά και σταδιακά. Ωστόσο, υπήρξαν πολλές περιπτώσεις στην ιστορία όπου οι ρυθμοί πληθωρισμού επιταχύνθηκαν σε τόσο πρωτοφανή βαθμό που προκάλεσαν την ανησυχητική μείωση της πραγματικής αξίας του νομίσματος της χώρας. Αυτός ο ταχύτατος ρυθμός πληθωρισμού είναι αυτό που ονομάζουμε υπερπληθωρισμό.
Στο άρθρο του "The Monetary Dynamics of Hyperinflation", ο οικονομολόγος Philip Cagan αναφέρει ότι οι περίοδοι υπερπληθωρισμού ξεκινούν όταν οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών αυξάνονται κατά περισσότερο από 50% μέσα σε έναν μήνα. Για παράδειγμα, αν η τιμή για ένα τσουβάλι ρύζι αυξηθεί από 10 σε 15 δολάρια σε λιγότερο από 30 ημέρες και από 15 σε 22,50 δολάρια μέχρι το τέλος του επόμενου μήνα, θα έχουμε υπερπληθωρισμό. Και αν αυτή η τάση συνεχιστεί, η τιμή για το τσουβάλι ρύζι θα μπορούσε να ανέλθει στα 114 δολάρια σε έξι μήνες και πάνω από 1.000 δολάρια σε ένα χρόνο.
Σπάνια το ποσοστό του υπερπληθωρισμού παραμένει στάσιμο στο 50%. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ρυθμοί αυτοί αυξάνονται τόσο γρήγορα που οι τιμές των διαφόρων αγαθών και υπηρεσιών μπορεί να αυξηθούν δραστικά μέσα σε μία μόνο ημέρα ή ακόμη και ώρες. Ως συνέπεια της αύξησης των τιμών, η εμπιστοσύνη των καταναλωτών μειώνεται και η αξία του νομίσματος της χώρας μειώνεται. Τελικά, ο υπερπληθωρισμός προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις που καταλήγουν σε κλείσιμο επιχειρήσεων, αύξηση των ποσοστών ανεργίας και μείωση των φορολογικών εσόδων. Γνωστά επεισόδια υπερπληθωρισμού εκδηλώθηκαν στη Γερμανία, τη Βενεζουέλα και τη Ζιμπάμπουε, αλλά και πολλές άλλες χώρες αντιμετώπισαν παρόμοιες κρίσεις, όπως η Ουγγαρία, η Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα και πολλές άλλες.
Υπερπληθωρισμός στη Γερμανία
Ένα από τα διασημότερα παραδείγματα υπερπληθωρισμού πραγματοποιήθηκε στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Γερμανία είχε δανειστεί τεράστια χρηματικά ποσά για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο, καθώς πίστευε ότι θα κέρδιζε τον πόλεμο και θα χρησιμοποιούσε τις αποζημιώσεις από τους Συμμάχους για να αποπληρώσει αυτά τα χρέη. Η Γερμανία όχι μόνο δεν κέρδισε τον πόλεμο, αλλά υποχρεώθηκε να πληρώσει δισεκατομμύρια δολάρια σε αποζημιώσεις.
Παρά τη διαμάχη σχετικά με τις αιτίες του υπερπληθωρισμού της Γερμανίας, ορισμένες από τις αιτίες που αναφέρονται συνήθως είναι η αναστολή του χρυσού κανόνα, οι πολεμικές αποζημιώσεις και η απερίσκεπτη έκδοση χαρτονομισμάτων. Η απόφαση να ανασταλεί ο χρυσός κανόνας στην αρχή του πολέμου σήμαινε ότι η ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορούσε δεν είχε καμία σχέση με την αξία του χρυσού που διέθετε η χώρα. Αυτό το αντιφατικό βήμα οδήγησε στην υποτίμηση του γερμανικού νομίσματος, γεγονός που ανάγκασε τους Συμμάχους να απαιτήσουν την καταβολή των αποζημιώσεων σε οποιοδήποτε άλλο νόμισμα εκτός από το γερμανικό μάρκο. Η Γερμανία ανταποκρίθηκε εκτυπώνοντας τεράστιες ποσότητες του δικού της χρήματος για την αγορά ξένου νομίσματος, με αποτέλεσμα η αξία του γερμανικού μάρκου να υποτιμηθεί ακόμη περισσότερο.
Σε ορισμένα διαστήματα κατά τη διάρκεια αυτού του επεισοδίου, τα ποσοστά πληθωρισμού αυξήθηκαν με ρυθμό άνω του 20% ημερησίως. Το γερμανικό νόμισμα κατέστη τόσο ευτελές που ορισμένοι πολίτες έκαιγαν τα χαρτονομίσματα για να κρατήσουν τα σπίτια τους ζεστά, καθώς ήταν φθηνότερο από την αγορά ξύλων.
Υπερπληθωρισμός στη Βενεζουέλα
Χάρη στα πλούσια αποθέματα πετρελαίου της, η Βενεζουέλα διατηρούσε μια υγιή οικονομία κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, αλλά η υπερκατανάλωση πετρελαίου τη δεκαετία του 1980, η οποία ακολουθήθηκε από την κακή οικονομική διαχείριση και τη διαφθορά στις αρχές του 21ου αιώνα, προκάλεσε μια έντονη κοινωνικοοικονομική και πολιτική κρίση. Η κρίση ξεκίνησε το 2010 και είναι πλέον από τις χειρότερες στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Τα ποσοστά πληθωρισμού στη Βενεζουέλα αυξήθηκαν ραγδαία, από 69% το 2014 σε 181% το 2015. Ο υπερπληθωρισμός ξεκίνησε το 2016 και χαρακτηρίστηκε από πληθωρισμό 800% μέχρι το τέλος του έτους, ενώ ακολούθησε πληθωρισμός 4.000% το 2017 και πάνω από 2.600.000% στις αρχές του 2019.
Το 2018, ο πρόεδρος Nicolás Maduro ανακοίνωσε ότι θα εκδοθεί ένα νέο νόμισμα (sovereign bolivar) για την καταπολέμηση του υπερπληθωρισμού, το οποίο θα αντικαταστήσει το υπάρχον bolivar με ισοτιμία 1/100.000. Έτσι, 100.000 bolivar έγιναν 1 sovereign bolivar. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας προσέγγισης είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμη. Ο οικονομολόγος Steve Hanke δήλωσε ότι η περικοπή των μηδενικών είναι "ένα αισθητικό ζήτημα" και "δεν έχει καμία σημασία αν δεν αλλάξει η οικονομική πολιτική".
Υπερπληθωρισμός στη Ζιμπάμπουε
Μετά την ανεξαρτητοποίηση της χώρας το 1980, η οικονομία της Ζιμπάμπουε ήταν αρκετά σταθερή κατά τα πρώτα χρόνια. Ωστόσο, η κυβέρνηση του προέδρου Robert Mugabe εγκαινίασε το 1991 ένα πρόγραμμα που ονομάζεται ESAP (Economic Structural Adjustment Programme) και το οποίο θεωρείται ως η κύρια αιτία της οικονομικής κατάρρευσης της Ζιμπάμπουε. Μαζί με το ESAP, οι εδαφικές μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις αρχές είχαν ως αποτέλεσμα τη δραστική μείωση της παραγωγής τροφίμων, οδηγώντας σε μεγάλη οικονομική και κοινωνική κρίση.
Το δολάριο Ζιμπάμπουε (ZWN) άρχισε να παρουσιάζει σημάδια αστάθειας στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και τα υπερπληθωριστικά επεισόδια ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οι ετήσιοι ρυθμοί πληθωρισμού έφτασαν το 624% το 2004, το 1.730% το 2006 και το 231.150.888% τον Ιούλιο του 2008. Λόγω της έλλειψης στοιχείων που παρείχε η κεντρική τράπεζα της χώρας, τα επιτόκια μετά τον Ιούλιο βασίστηκαν σε θεωρητικές εκτιμήσεις.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του καθηγητή Steve H. Hanke, ο υπερπληθωρισμός της Ζιμπάμπουε έφτασε στο αποκορύφωμά του τον Νοέμβριο του 2008, με ετήσιο ρυθμό 89,7 εξάκις εκατομμυρίων τοις εκατό, που ισοδυναμεί με 79,6 δισεκατομμύρια τοις εκατό ανά μήνα ή 98% ανά ημέρα.
Η Ζιμπάμπουε ήταν η πρώτη χώρα που υπέστη υπερπληθωρισμό στον 21ο αιώνα και κατέγραψε το δεύτερο χειρότερο επεισόδιο πληθωρισμού στην ιστορία (μετά την Ουγγαρία). Το 2008, το ZWN καταργήθηκε επισήμως και τα ξένα νομίσματα υιοθετήθηκαν ως νόμιμο χρήμα.
Η χρήση κρυπτονομισμάτων
Δεδομένου ότι το Bitcoin και άλλα κρυπτονομίσματα δεν βασίζονται σε κεντρικά συστήματα, η αξία τους δεν μπορεί να καθοριστεί από κυβερνητικά ή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η τεχνολογία blockchain διασφαλίζει ότι η έκδοση νέων νομισμάτων ακολουθεί ένα προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα και ότι κάθε μονάδα είναι μοναδική και άτρωτη στη δημιουργία αντιγράφων.
Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους τα κρυπτονομίσματα γίνονται όλο και πιο δημοφιλή - ειδικά σε χώρες που πλήττονται από υπερπληθωρισμό, όπως η Βενεζουέλα. Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται στη Ζιμπάμπουε, όπου οι πληρωμές με ψηφιακά νομίσματα peer-to-peer έχουν σημειώσει δραματική άνοδο.
Σε ορισμένες χώρες, οι αρχές εξετάζουν σοβαρά τις δυνατότητες και τους κινδύνους που συνδέονται με την υιοθέτηση ενός κρατικά υποστηριζόμενου κρυπτονομίσματος, ως πιθανή εναλλακτική λύση στο παραδοσιακό σύστημα νομισμάτων fiat. Η κεντρική τράπεζα της Σουηδίας είναι μία από τις πρώτες. Άλλα αξιοσημείωτα παραδείγματα περιλαμβάνουν τις κεντρικές τράπεζες της Σιγκαπούρης, του Καναδά, της Κίνας και των ΗΠΑ. Παρόλο που πολλές κεντρικές τράπεζες πειραματίζονται με τα blockchain, τα συστήματα αυτά δεν θα αποτελέσουν απαραίτητα ένα νέο παράδειγμα όσον αφορά τη νομισματική πολιτική, καθώς τα κρυπτονομίσματά τους είναι απίθανο να έχουν περιορισμένο ή σταθερό όγκο όπως το Bitcoin.
Συμπεράσματα
Παρόλο που οι περιπτώσεις υπερπληθωρισμού μπορεί να φαίνονται λίγες και σπάνιες, είναι σαφές ότι μια σχετικά σύντομη περίοδος πολιτικής ή κοινωνικής αναταραχής μπορεί να οδηγήσει γρήγορα στην υποτίμηση των παραδοσιακών νομισμάτων. Η μειωμένη ζήτηση για το μοναδικό εξαγώγιμο προϊόν μιας χώρας μπορεί επίσης να είναι η κινητήριος δύναμη. Μόλις το νόμισμα υποτιμηθεί, οι τιμές ανεβαίνουν πολύ γρήγορα, δημιουργώντας τελικά έναν φαύλο κύκλο. Αρκετές κυβερνήσεις προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα τυπώνοντας περισσότερο χρήμα, αλλά αυτή η τακτική από μόνη της αποδείχθηκε άχρηστη και το μόνο που έκανε ήταν να μειώσει περαιτέρω τη συνολική αξία του νομίσματος. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι καθώς η εμπιστοσύνη στο παραδοσιακό νόμισμα μειώνεται, η πίστη στο κρυπτονόμισμα τείνει να αυξάνεται. Αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για το μέλλον όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο το χρήμα αντιμετωπίζεται και διευθετείται σε παγκόσμιο επίπεδο.