Kısa Özet
Bitcoin, değerini farklı birçok özelliğinden alır. Nihayetinde hem kripto hem de itibari para birimleri güvenildikleri için bir değere sahiptir. Toplum itibari para sistemine inandığı müddetçe para da değer sahibi olmaya devam edecektir. Aynısını Bitcoin için de söylemek mümkündür: Bitcoin değer taşır çünkü kullanıcılar buna inanır, fakat dikkate alınması gereken başka unsurlar da vardır.
İtibari paraların aksine Bitcoin bir merkez bankasına sahip değildir ve merkeziyetsiz yapısı özgün bir finansal sistemin yaratılmasına imkan tanımıştır. Blockchain teknolojisi yüksek seviyede güvenlik, kullanılabilirlik ve birçok diğer fayda sunar. Değerin küresel olarak transfer edilmesine yönelik devrimci bir yol da sunmuştur. Bitcoin birçok yönden altına benzer şekilde bir değer saklama aracı olarak da hareket edebilir.
Giriş
Kriptoya yeni başlayanların en çok zorlandığı şeylerden biri Bitcoin (BTC) gibi kripto paraların nasıl ve neden değer taşıdığını anlamaktır. Coin dijitaldir, onu destekleyen fiziksel bir varlık yoktur ve madencilik kavramı çok kafa karıştırıcı olabilir. Bir açıdan bakıldığında, madencilik hiç yoktan yeni bitcoinler yaratır. Fakat uygulamada ise başarıyla madencilik yapabilmek için çok maliyetli bir yatırımın yapılması gerekir. Peki, bunların hepsi BTC'yi nasıl değerli bir hale getirebilir?
Hepimizin gündelik olarak kullandığı parayı düşünün. Banknotlarımız artık altınla ya da başka varlıklarla destekli değildir. Borç aldığımız para, kısmi rezerv bankacılığı sayesinde çoğu zaman ekrandaki rakamlardan ibarettir. Devletler ve Federal Rezerv gibi merkez bankaları yeni paralar basabilir ve ekonomik mekanizmalar aracılığıyla para arzını artırabilir.
Arada önemli farklar olsa da paranın dijital bir formu olarak BTC hepimizin alışkın olduğu itibari parayla bazı benzerlikler gösterir. Öyleyse, kripto para ekosistemine geçmeden önce itibari paranın değerinden bahsedelim.
Para neden değer taşır?
Kısacası, paraya değerini veren güvendir. Para temelde, değer takası yapmak için kullanılan bir araçtır. Herhangi bir obje, yerel topluluğunun onu ürün ve hizmetler için ödeme olarak kabul etmesi koşuluyla para olarak kullanılabilir. Medeniyetin ilk günlerinde, taşlardan deniz kabuklarına kadar her tür obje para olarak kullanılmıştır.
İtibari para nedir?
İtibari para, bir devlet tarafından çıkarılan ve resmileştirilen paradır. Günümüzde toplumumuz banknotları, madeni paraları ve banka hesaplarımızdaki dijital rakamları (bunlar ne kadar kredimiz ya da borcumuz olduğunu da belirler) kullanarak değer takası yapar.
İnsanlar, geçmişte kağıt paralarını bankalarda altına ya da diğer değerli metallere çevirebiliyordu. O zamanlar bu mekanizma, ABD Doları gibi para birimlerinin değerinin eşit miktarda altınla destekli kalmasını garanti altına alıyordu. Fakat ülkelerin büyük çoğunluğu altın standardını kullanmayı bıraktı ve bu standart artık parasal sistemimizin temelini oluşturmuyor.
Altınla bağlantısının kesilmesinin ardından artık itibari parayı hiçbir şeyle desteklenmeden kullanıyoruz. Bu ayrışma hükümetlere ve merkez bankalarına para politikaları benimseme ve para arzını etkileme konusunda daha fazla özgürlük tanıdı. İtibari paranın temel bazı özellikleri şunlardır:
Merkezi bir otorite ya da devlet tarafından çıkarılır.
İçsel bir değere sahip değildir. Altınla ya da başka bir emtiayla destekli değildir.
Potansiyel olarak sınırsız arza sahiptir.
İtibari para neden değer taşır?
Altın standardının kaldırılmasıyla, artık görünüşe göre değeri olmayan bir para birimine sahibiz. Fakat para halen gıda harcalamalarını, faturaları, kirayı ve diğer şeyleri ödemek için kullanılmaktadır. Daha önce de bahsettiğimiz gibi para, değerini toplu güvenden alır. Dolayısıyla, bir hükumetin başarılı olmak ve güveni yüksek seviyede tutmak için itibari parayı güçlü bir şekilde desteklemesi ve başarıyla yönetmesi gerekir. Hiper enflasyon ve başarısız para politikaları nedeniyle hükümete ya da merkez bankasına güven kaybedildiğinde sistemin nasıl bozulduğunu Venezuela ve Zimbabwe örneklerine bakarak kolayca görebiliriz.
Kripto neden değer taşır?
Kripto paralar, kafamızdaki standart para fikriyle bazı ortak özelliklere sahip olsa da önemli farklar da barındırır. PAXG gibi bazı kriptolar altın gibi emtiaya endeksli olsa da çoğu kripto para dayanak bir varlığa sahip değildir. Bunun yerine, bir kripto paranın değerinde yine güven önemli bir rol oynar. Örneğin insanlar başkalarının da Bitcoin'e güvendiğini ve BTC'yi bir ödeme sistemi ve takas aracı olarak gördüğünü bildiğinden, Bitcoin'i yatırım yapmaya değer olarak görür.
Bazı kripto paralar için kullanılabilirlik de önemli bir etmendir. Belirli hizmetlere ya da platformlara erişebilmek bir hizmet tokenı kullanmanız gerekebilir. Dolayısıyla, yüksek talep gören bir hizmetin tokenı da değerli olacaktır. Tüm kripto paralar aynı değildir, dolayısıyla bu kriptoların değerleri de aslında her bir coin, token ya da projenin özelliklerine bağlıdır.
Bitcoin söz konusu olduğunda bunu ileride daha ayrıntılı bir şekilde bahsedeceğimiz altı özelliğe daraltabiliriz: kullanılabilirlik, merkeziyetsizlik, dağıtıklık, güven sistemleri, nadirlik ve güvenlik.
İçsel değer nedir?
Bitcoin'in değerine yönelik birçok tartışma bu coinin içsel değere sahip olup olmadığına yöneliktir. Peki, bu ne anlama gelir? Petrol gibi bir mala baktığımızda enerji, plastik ve diğer materyallerin üretimi açısından içsel değere sahip olduğunu görürüz.
Hisse senetleri de ürün ya da hizmet sunan bir şirketteki payları temsil etmeleri bakımından içsel değere sahiptir. Aslında birçok yatırımcı bir varlığın içsel değerini hesaplamak amacıyla temel analiz yapar. Diğer yandan, itibari para yalnızca bir kağıt parçası olduğu için içsel değere sahip değildir. Daha önce de bahsettiğimiz gibi itibari para, değerini güvenden alır.
Geleneksel finans sistemi, emtiadan hisse senetlerine kadar içsel değer taşıyan birçok yatırım seçeneğine sahiptir. Forex piyasaları itibari para birimleriyle işlem yaptığı ve yatırımcılar çoğu zaman kısa ya da orta vadeli kur dalgalanmalarından kar elde ettiği için buna istisnadır. Peki, ya Bitcoin?
Bitcoin neden değerlidir?
Bitcoin'in değeri farklı birçok fikrin ortaya atıldığı, subjektif bir konudur. Tabii ki Bitcoin'in değerinin piyasa fiyatı olduğu söylenebilir. Fakat bu bizim sorumuzu tam olarak yanıtlamaz. Burada asıl önemli konu, her şeyden önce insanların neden Bitcoin'in bir değere sahip olduğunu düşündüğüdür. Bitcoin'i değerli kılan bazı özelliklerini daha ayrıntılı bir şekilde inceleyelim.
Kullanılabilirlik açısından Bitcoin'in değeri
Bitcoin'in başlıca faydalarından biri de yüksek meblağlarda değeri dünyanın her yerine aracılara ihtiyaç duymadan hızla transfer edebilme becerisidir. İşlem ücretleri nedeniyle düşük miktarda BTC göndermek nispeten pahalı olsa da milyonlarca doları ucuza göndermek de mümkündür. Aşağıda, yaklaşık 45.000.000 USD değerinde bir Bitcoin işleminin 50 USD'den az bir işlem ücretiyle gönderildiğini görebilirsiniz (Haziran 2021 itibarıyla).
Bitcoin bunu mümkün kılan tek ağ olmasa da en büyük, en güvenli ve en popüler ağdır. Lightning Network de bir katman 2 uygulama olarak küçük işlemleri mümkün kılar. Fakat tutardan bağımsız olarak, sınır ötesi işlemler yapabilmek kesinlikle değerlidir.
Merkeziyetsizlik açısından Bitcoin'in değeri
Merkeziyetsizlik, kripto paraların en önemli özelliklerinden biridir. Blockchainler merkezi otoriteleri ortadan kaldırarak kullanıcı topluluğuna daha fazla güç ve özgürlük tanır. Bitcoin açık kaynaklı olduğundan, isteyen herkes Bitcoin ağının iyileştirilmesine yardımcı olabilir.
Bu kripto paranın parasal politikası bile merkeziyetsiz bir şekilde çalışır. Örneğin, madencilerin çalışmaları işlemleri doğrulamaya ve onaylamaya yöneliktir, fakat yeni bitcoinlerin sisteme tahmin edilebilir, istikrarlı bir hızla eklenmesini de sağlar.
Bitcoin'in merkeziyetsizliği ona çok sağlam ve güvenli bir sistem sunar. Ağdaki node'lar kendi başlarına herkes adına kararlar alamaz. Tüm işlem doğrulamaları ve protokol güncellemeleri için grup mutabakatı gereklidir. Bu da Bitcoin'i kötü yönetilme ve kötüye kullanılmaktan korur.
Dağıtıklık açısından Bitcoin'in değeri
Bitcoin ağı, mümkün olduğunca fazla sayıda kişinin katılımcı olmasına imkan tanıyarak genel güvenliğini artırır. Bitcoin'in dağıtık ağına ne kadar fazla node bağlanırsa Bitcoin de o kadar değerlenir. İşlem kayıt defterinin farklı kullanıcılara dağıtılmış olması sayesinde tek bir gerçek kaynağına bel bağlamaya ihtiyaç da kalmaz.
Dağıtıklık olmadığında, doğrulanması zor birden fazla gerçeklik versiyonu ortaya çıkabilir. Bir ekibin üzerinde çalıştığı bir belgenin e-posta ile gönderildiğini hayal edin. Ekip belgeyi kendi arasında gönderdikçe farklı içeriklere sahip farklı versiyonlar oluşturur ve bunları takip etmek zor olabilir.
Merkezi bir veritabanı, dağıtılmış bir veritabanına kıyasla siber saldırılara ve kesintilere daha açıktır. Bir sunucu hatası nedeniyle kredi kartının kullanılamadığı durumlarla sıkça karşılaşılır. Bitcoin'inki gibi bulut tabanlı bir sistem, dünyanın dört bir yanındaki binlerce kullanıcı tarafından idare edilir. Böylece ağ çok daha verimli ve güvenli bir hale gelir.
Güven sistemleri açısından Bitcoin'in değeri
Bitcoin'in merkeziyetsizliği büyük bir ağ avantajıdır, fakat yine de ağın korunmaya ihtiyacı vardır. Büyük, merkeziyetsiz herhangi bir ağda kullanıcıların iş birliği yapmasını sağlamak her zaman için zordur. Bizans Generali Problemi olarak da bilinen bu sorunu çözmek için, Satoshi Nakamoto olumlu davranışları ödüllendiren Proof of Work mutabakat mekanizmasını uygulamaya koymuştur.
Güven, değerli tüm madde ya da emtianın vazgeçilmez bir parçasıdır. Bir merkez bankasına olan güvenin kaybedilmesi ülkenin para birimi üzerinde çok olumsuz bir etki yaratır. Benzer şekilde, uluslararası para transferlerini kullanmak için sürece dahil olan finansal kurumlara güvenmek gerekir. Gündelik olarak kullandığımız diğer sistem ve varlıklara kıyasla Bitcoin'in operasyonları dahili olarak daha fazla güven sunar.
Fakat Bitcoin kullanıcılarının birbirlerine güvenmesi gerekmez. Çok güvenilir ve güvenli olduğu kanıtlanmış Bitcoin teknolojisine güvenmeleri yeterlidir ve kaynak kod herkesin görebileceği şekilde açıktır. Proof of Work, herkesin doğrulayabileceği ve kendi başına kontrol edebileceği şeffaf bir mekanizmadır. Bitcoin'in neredeyse her zaman hatasız bir şekilde mutabakat sağlayarak ortaya koyduğu değeri görmek kolaydır.
Nadirlik açısından Bitcoin'in değeri
21.000.000'luk limitli bir arzı olduğu Bitcoin'in çerçevesinde yer alır. Bitcoin madencilerinin yaklaşık 2140 yılında son coini de kazmasıyla başka yeni coinler eklenmeyecektir. Altın, gümüş ve petrol gibi geleneksel emtia sınırlı olsa da her yıl yeni rezervler keşfedilmektedir. Bu keşifler, emtianın tam olarak ne kadar nadir olduğunu hesaplamayı zorlaştırmaktadır.
Tüm BTC'ler kazıldıktan sonra teoride BTC deflasyonist olmalıdır. Kullanıcılar coinleri kaybettikçe ya da yaktıkça arz azalacak ve bu da muhtemelen fiyatların artmasına neden olacaktır. Bu nedenle, Bitcoin sahipleri coinin nadirliğinde büyük bir değer görmektedir.
Bitcoin'in nadirliği popüler Stok Akış modelinin de yolunu açmıştır. Bu model BTC'nin gelecekteki değerini yıllık Bitcoin madenciliği ve toplam stok üzerinden tahmin etmeye çalışır. Geçmişe yönelik test edildiğinde, model bugüne kadarki fiyat eğrisini oldukça doğru bir şekilde modellemeyi başarmıştır. Bu modele göre, Bitcoin'in fiyatının başlıca itici gücü nadirliğidir. Fiyat ve nadirlik arasında olası bir ilişki olması Bitcoin sahiplerinin coini bir değer saklama aracı olarak kullanmasına sebebiyet verir. Makalenin sonunda bu konudan daha ayrıntılı bir şekilde bahsedeceğiz.
Güvenlik açısından Bitcoin'in değeri
Yatırdığınız fonları güvende tutma bakımından Bitcoin kadar güvenlik sunan pek fazla seçenek yoktur. En doğru uygulamaları takip ettiğiniz müddetçe fonlarınız son derece güvendedir. Gelişmiş ülkelerde bankaların sunduğu güvenlikten emin olabilirsiniz. Fakat birçok kişi için finansal kurumların sunduğu koruma yeterli değildir ve yüksek miktarlarda nakit para tutmak çok riskli olabilir.
Bitcoin ağına saldırılar, mevcut madencilik gücünün %51'inden fazlasına sahip olmayı gerektirir ve bu da bu ölçekteki bir koordinasyonu neredeyse imkansız hale getirir. Bitcoin'e yönelik bir saldırının başarılı olması ihtimali son derece düşüktür ve saldırı başarılı olsa bile uzun sürmeyecektir.
BTC'lerinizi saklarken karşılaşabileceğiniz en büyük tehditler şunlardır:
Dolandırıcılık ve oltalama saldırıları
Özel anahtarınızı kaybetmeniz
BTC'lerinizi özel anahtarı sizde olmayan, güvenlik açığına sahip bir cüzdanda saklamanız
Yukarıdakilerin yaşanmaması için en iyi uygulamaları takip ederseniz bankanız sunacağından bile daha yüksek bir güvenlik seviyesine sahip olursunuz. En iyi kısmı da kriptolarınızı güvende tutmak için ödeme yapmanızın bile gerekmemesidir. Ve bankaların aksine günlük ya da aylık limitler yoktur. Bitcoin, paranız üzerinde tam kontrole sahip olmanıza imkan tanır.
Değer saklama aracı olarak Bitcoin
Halihazırda bahsettiğimiz özelliklerin çoğu Bitcoin'i değer saklama aracı olmaya uygun hale getirir. Değerli metaller, ABD doları ve devlet tahvilleri geleneksel seçeneklerdir, fakat Bitcoin modern bir alternatif ve dijital altın olarak itibar kazanmaktadır. Bir şeyin iyi bir değer saklama aracı olması için şunlara ihtiyacı vardır:
Dayanıklılık: Ağı idare eden bilgisayarlar olduğu sürece Bitcoin %100 dayanıklıdır. Bitcoin, fiziksel nakit para gibi yok edilemez ve aslında itibari para birimlerinden ve değerli metallerden daha dayanıklıdır.
Taşınabilirlik: Bitcoin, dijital bir para birimi olduğundan taşınabilirliği son derece yüksektir. Herhangi bir yerden BTC birikimlerinize erişebilmeniz için tek ihtiyacınız olan internet bağlantısı ve özel anahtarlarınızdır.
Bölünebilirlik: Her bir BTC'nin 100.000 satoshiye bölünebilmesi kullanıcıların istedikleri büyüklükte işlemler yapmasına imkan tanır.
Birbiriyle değiştirilebilirlik: Tüm BTC ve satoshiler birbirlerinin yerine kullanılabilir. Bu özellik, kripto paranın küresel ölçekte bir değer takası aracı olarak kullanılmasına imkan tanır.
Nadirlik: Toplamda yalnızca 21.000.000 BTC var olacaktır ve milyonlarca BTC şimdiden sonsuza dek kaybedilmiş durumdadır. Bitcoin'in arzı, arzın zamanla arttığı enflasyonist itibari para birimlerinden çok daha sınırlıdır.
Kabul edilebilirlik: BTC, kişi ve şirketlerce bir ödeme aracı olarak geniş çapta benimsenmiştir ve blockchain sektörü günden güne büyümeye devam etmektedir.
Konu hakkında daha fazla bilgi için Bitcoin Bir Değer Saklama Aracı mıdır? makalemizi okuyabilirsiniz.
Son Söz
Bitcoin'in neden değer taşıdığının ne yazık ki tek ve net bir yanıtı yoktur. Bu kripto para, değerli metaller ve itibari paralar gibi değer taşıyan birçok varlığın önemli özelliklerine sahiptir, fakat onu belirli bir çerçeveye yerleştirmek kolay değildir. Para gibi davranır, fakat devlet desteğine sahip değildir ve dijital olsa da bir emtiaya benzer şekilde nadirlik özelliğine sahiptir.
Bilgi eksikliği ve yanlış anlaşılmalar, Bitcoin'in değer taşıyıp taşımadığına yönelik sorulara neden olmuştur. "Dolandırıcılık" ve Ponzi düzeni gibi kelimelerin kullanması, bazı kişilerin neden asılsız korkular beslediğini anlamayı kolaylaştırır. Fakat nihayetinde Bitcoin çok güvenli bir ağ üzerinde çalışmakta ve topluluğu, yatırımcıları ve kullanıcıları tarafından bu kripto paraya önemli ölçüde değer atfedilmektedir.