Kısa Özet
Uniswap, Ethereum blockchaini üzerinde çalışan bir dizi bilgisayar programıdır ve merkeziyetsiz token takaslarına imkan tanır. Uniswap, unicorn'ların (logolarında gösterildiği üzere) yardımıyla çalışır.
Alım satım yapanlar, fonlarını kimseye emanet etmek zorunda kalmadan Ethereum tokenlarıyla Uniswap üzerinde işlem yapabilir. Bu arada isteyen herkes kriptolarını likidite havuzları denilen özel rezervlere borç verebilir. Bu havuzlara para sunma karşılığında komisyon kazanılır.
Bu sihirli unicorn'lar bir tokenı diğerine nasıl çevirir? Uniswap'ı kullanmak için neye ihtiyacınız vardır? Yanıtlara makalemizden ulaşabilirsiniz.
Giriş
Merkezi borsalar yıllardır kripto para piyasasının belkemiğini oluşturmaktadır. Hızlı uzlaşma süreleri, yüksek işlem hacimleri ve sürekli artan bir likidite sunarlar. Fakat güvene dayalı olmayan protokoller şeklinde oluşturulmakta olan paralel bir dünya da mevcuttur. Merkeziyetsiz borsalar (DEX) alım satıma imkan tanımak için aracı ya da emanetçilere gerek duymaz.
Blockchain teknolojisinin içsel sınırlamaları nedeniyle merkezi borsalarla dikkate değer bir şekilde rekabet edebilecek DEX'ler yaratmak oldukça zordur. DEX'lerin çoğu, hem performans hem de kullanıcı deneyimi yönünden gelişime muhtaçtır.
Birçok geliştirici, merkeziyetsiz bir borsa geliştirmenin yeni yolları üzerine uzun süredir kafa yormaktadır. Bunun öncülerinden biri de Uniswap'tır. Uniswap'ın çalışma şeklini anlamak geleneksel DEX'leri anlamaya kıyasla daha zordur. Fakat birazdan bahsedeceğimiz gibi bu model bazı ilgi çekici avantajlar sunar.
Bu inovasyonun sonucunda Uniswap, Merkeziyetsiz Finans (DeFi) akımının en başarılı projelerinden biri haline gelmiştir.
Haydi Uniswap'ın ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve yalnızca bir Ethereum cüzdanı ile Uniswap'ta tokenları nasıl takas edebileceğinizi inceleyelim.
Uniswap nedir?
Uniswap, Ethereum üzerinde inşa edilmiş merkeziyetsiz bir borsa protokolüdür. Aslına bakarsanız tam olarak bir otomatik likidite protokolüdür. Alım satım yapmak için bir emir defterinin ya da herhangi bir merkezi tarafın bulunması gerekli değildir. Uniswap, kullanıcıların aracılar olmadan, yüksek seviyede merkeziyetsizlikle ve sansüre dayanıklı bir şekilde alım satım yapmasına imkan tanır.
Uniswap, açık kaynaklı bir yazılımdır. Yazılımı Uniswap GitHub'dan kendiniz de inceleyebilirsiniz.
Peki, bir emir defteri olmadan işlemler nasıl gerçekleştirilmektedir? Uniswap, likidite sağlayıcıların likidite havuzları oluşturduğu bir modelle çalışır. Sistem özünde emir defteri gereksinimini ortadan kaldıran merkeziyetsiz bir fiyatlandırma mekanizması sunar. Bu mekanizmanın nasıl çalıştığından ayrıntılı bir şekilde bahsedeceğiz. Ama şimdilik, kullanıcıların bir emir defterine ihtiyaç duymadan ERC-20 tokenlarını sorunsuz bir şekilde takas edebildiğini söyleyebiliriz.
Uniswap protokolü merkeziyetsiz olduğu için listeleme süreci yoktur. Kullanıcıların faydalanabileceği bir likidite havuzu mevcut olduğu sürece, herhangi bir ERC-20 tokenı kullanıma sunulabilir. Bu sayede Uniswap listeleme ücreti de almaz. Uniswap protokolü bir anlamda kamu yararına çalışır.
Uniswap protokolü 2018 yılında Hayden Adams tarafından yaratılmıştır. Fakat bu protokolün hayata geçirilmesine ilham veren teknoloji ilk olarak Ethereum kurucu ortağı Vitalik Buterin tarafından tanımlanmıştır.
Uniswap nasıl çalışır?
Uniswap, emir defteri barındırmamasıyla dijital borsaların geleneksel mimarisini tarihe gömmüştür. Sabit Ürün Piyasa Yapıcı (Constant Product Market Maker) adında bir tasarımla çalışır ve bu tasarım Otomatik Piyasa Yapıcı (Automated Market Maker - AMM) adlı modelin bir türüdür.
Otomatik piyasa yapıcılar, kullanıcıların işlem yapabileceği likidite rezervlerini (ya da likidite havuzlarını) tutan akıllı sözleşmelerdir. Bu rezervler, likidite sağlayıcılar tarafından fonlanır. Havuza iki tokendan eşit miktarda yatıran herkes bir likidite sağlayıcısı olabilir. Bunun karşılığında, alım satım yapanların bu havuzlara ödedikleri komisyonlar likidite sağlayıcılara havuzdaki payları nispetinde dağıtılır. Haydi, bu mekanizmanın nasıl çalıştığını ayrıntılı bir şekilde inceleyelim.
Likidite sağlayıcılar, iki tokendan eşit miktarda yatırarak bir piyasa oluşturur. Bunlar ya ETH ve bir ERC-20 tokenı ya da iki ERC-20 tokenı olabilir. Bu havuzlar çoğu zaman DAI, USDC ve USDT gibi sabit coinlerden oluşur, ama bu bir zorunluluk değildir. Likidite sağlayıcılar bunun karşılığında tüm likidite havuzundaki paylarını temsil eden "likidite tokenları" alır. Bu likidite tokenları, havuzda temsil ettikleri pay karşılığında bozdurulabilir.
O zaman, ETH/USDT likidite havuzunu inceleyelim. Havuzun ETH kısmına x ve USDT kısmına da y diyeceğiz. Uniswap, bu iki tutarı alır ve havuzdaki toplam likiditeyi bulmak için çarpar. Havuzdaki toplam likiditeye de k diyelim. Uniswap'ın altındaki ana fikir, k'nın sabit kalması gerektiğidir, yani havuzdaki toplam likidite sabittir. Bu durumda havuzdaki toplam likidite için formül şudur:
x * y = kPeki, birisi bir işlem yapmak istediğinde ne olur?
Alice'in ETH/USDT likidite havuzunu kullanarak 300 USDT karşılığında 1 ETH aldığını varsayalım. Bunu yaparak havuzun USDT kısmını artırmış ve ETH kısmını azaltmış olur. Bu da ETH fiyatının yükseleceği anlamına gelir. Neden? Çünkü işlemin ardından havuzda daha az ETH vardır ve bildiğimiz üzere toplam likiditenin (k) sabit kalması gereklidir. Fiyatlandırmayı belirleyen mekanizma budur. En nihayetinde bir ETH için ödenen fiyat, belirli bir işlemin x ve y arasındaki oranı ne kadar değiştirdiğine dayalıdır.
Bu modelin doğrusal bir şekilde ölçeklenmediği de dikkate alınmalıdır. Bir emir ne kadar büyükse, x ve y arasındaki dengeyi de o kadar fazla değiştirir. Bunun sonucunda büyük emirler küçük emirlere kıyasla üssel olarak daha pahalı hale gelir ve slipaj miktarının daha da artmasına neden olur. Bu aynı zamanda bir likidite havuzu ne kadar büyükse, havuzun büyük emirleri işlemesinin de o kadar kolay olacağı anlamına gelir. Neden? Çünkü bu durumda x ve y arasındaki değişim daha az olacaktır.
Uniswap v3
Uniswap'ın arkasındaki teknoloji bugüne kadar birkaç kez değişim geçirmiştir. Eğer daha önce Uniswap kullandıysanız, muhtemelen Uniswap v2 kullanmışsınızdır. Fakat sürekli olarak yeni iyileştirmeler yapılmaktadır. Haydi, Uniswap v3'ün getirdiği en etkili güncellemeleri inceleyelim.
Sermaye verimliliği
Uniswap v3'ün getirdiği en önemli değişikliklerden biri sermaye verimliliğidir. Bildiğiniz üzere çoğu AMM sermaye açısından oldukça verimsizdir. Diğer bir deyişle, AMM'lerde yer alan fonların büyük kısmı çoğu zaman kullanım halinde değildir. Bunun nedeni, daha önce bahsettiğimiz x*y=k modelinin içsel bir özelliğidir. Basit bir şekilde açıklayacak olursak, havuzda ne kadar fazla likidite olursa sistem de daha geniş bir fiyat aralığında o denli büyük emirleri destekleyebilir.
Fakat bu havuzlardaki likidite sağlayıcılar (LP'ler) esasında 0 ve sonsuz arasındaki bir fiyat eğrisi (aralığı) için likidite sağlar. Tüm sermaye, havuzdaki varlıklardan birinin 5x-s, 10x-s, 100x-s olması senaryosu ihtimaline karşı kullanılmadan tutulur.
Böyle bir senaryo gerçek olursa, boşta duran bu varlıklar fiyat eğrisinin o bölümünde hala likidite kalmasını sağlar. Bu da alım satımların büyük bir kısmının gerçekleştiği bölümde havuzdaki likiditenin yalnızca küçük bir kısmının kullanıldığı anlamına gelir.
Örneğin, Uniswap'ta şu anda 5 milyar dolarlık likidite kilitlenmiştir, fakat günlük hacim yalnızca yaklaşık 1 milyar dolardır. Bu çalışma şeklinin çok da verimli olmadığını düşünebilirsiniz ve görünen o ki Uniswap ekibi de bu görüştedir. Uniswap v3 bu sorunu ortadan kaldırmaktadır.
Likidite sağlayıcılar artık likidite sunmak istedikleri varlıklar için kendi özel fiyat aralıklarını belirleyebilir. Bu da likiditenin, alım satımların büyük kısmının gerçekleştiği fiyat aralığında yoğunlaşmasını sağlayacaktır.
Uniswap v3 bir anlamda piyasa yapıcıların kendi belirledikleri fiyat aralıklarında likide sunmaya karar verebildiği, Ethereum üzerinde bir zincir üstü emir defteri oluşturmanın ilkel bir yoludur. Bu değişikliğin bireysel katılımcılara kıyasla profesyonel piyasa yapıcılar için daha faydalı olacağını belirtmek de önemlidir. AMM'lerin en iyi yanı, isteyen herkesin likidite sunabilmesi ve fonlarını işletebilmesidir.
Fakat karmaşıklığı artıran bu ek katman nedeniyle "üşengeç" likidite sağlayıcılar, stratejilerini sürekli olarak optimize edebilen profesyonel oyunculara kıyasla çok daha az komisyon kazanacaktır. Diğer yandan, yearn.finance gibi toplayıcıların bireysel likidite sağlayıcılara bu ortamda bir derece rekabet edebilmeleri için bir yol sunması da olasıdır.
NFT olarak Uniswap LP tokenlar
Fon yatıran herkes kendi fiyat aralığını belirleyebildiği için her bir Uniswap LP pozisyonunun benzersiz olacağını biliyoruz. Bu da Uniswap LP pozisyonlarının artık birbiriyle değiştirilebilir (fungible) olmayacağı anlamına gelir. Sonuç olarak, her bir LP pozisyonu artık bir benzersiz token (NFT) tarafından temsil edilmektedir.
Bir Uniswap LP pozisyonunun birbiriyle değiştirilebilir bir tokenla temsil edilmesinin avantajlarından biri bu tokenın DeFi'nin diğer bölümlerinde nasıl kullanılabileceğiydi. Uniswap v2 LP tokenları teminat olarak Aave ya da MakerDAO'ya yatırılabiliyordu. Artık her pozisyon eşsiz olduğu için v3 ile bunu yapmak mümkün olmayacak. Fakat birleştirilebilirliğin bu şekilde olumsuz etkilenmesinin yeni türev ürün türleriyle önüne geçilebilir.
Katman 2'de Uniswap
Ethereum'daki işlem ücretleri geçtiğimiz yıl büyük bir yükseliş gösterdi. Bu da küçük kullanıcıların çoğu için Uniswap'ı ekonomik olarak kullanışsız hale getirdi.
Uniswap v3, Optimistic rollup adlı bir katman 2 ölçeklendirme çözümü üzerinde de kullanıma sunulacak. Bu çözüm bir yandan Ethereum ağının güvenliğinden faydalanırken bir yandan da akıllı sözleşmeleri ölçeklendirmenin etkili bir yolu olacak. Bu çözümün kullanıma sunulmasıyla işlem hacminin çok büyük bir artış göstermesi ve kullanıcıların çok daha düşük ücretlerle işlem yapabilmesi bekleniyor.
Geçici kayıp nedir?
Daha önce de bahsettiğimiz gibi, likidite sağlayıcılar tokenları takas edecek kullanıcılara likidite sunmaları karşılığında komisyon kazanır. Likidite sağlayıcıların dikkate alması gereken başka bir şey daha var mıdır? Evet. Geçici kayıp adında bir etki de söz konusudur.
Alice'in Uniswap havuzuna 1 ETH ve 100 USDT yatırdığını varsayalım. Token çiftinin eşit değerde olması gerektiği için bu da ETH fiyatının 100 USDT olduğu anlamına gelir. Aynı zamanda havuzda da toplam 10 ETH ve 1.000 USDT olduğunu varsayalım – geri kalan kısım Alice gibi diğer likidite sağlayıcılardan gelmektedir. Bu durumda Alice'in havuzdaki payı %10'dur ve toplam likiditemiz de (k) 10.000'dir.
ETH'nin fiyatı 400 USDT'ye yükselirse ne olur? Hatırlarsanız havuzun toplam likiditesi sabit kalmak zorundadır. ETH artık 400 USDT ise bunun anlamı havuzda bulunan ETH ve USDT miktarlarının oranının değiştiğidir. Aslına bakarsanız, artık havuzda 5 ETH ve 2.000 USDT vardır. Neden? Çünkü arbitraj alım satımı yapanlar havuza USDT ekleyecek ve oran doğru fiyatı yansıtana kadar havuzdan ETH çıkaracaktır. k'nın sabit bir değer olduğunu anlamak bu yüzden çok önemlidir.
Alice fonlarını çekmeye karar verir ve payı nispetinde havuzun %10'unu alır. Sonuç olarak, eline toplam değeri 400 USDT olan 0,5 ETH ve 200 USDT geçer. Alice iyi bir kar elde etmiş gibi gözüküyor olabilir. Ama ya fonlarını havuza yatırmasaydı o zaman ne olurdu? Alice'in bu durumda 1 ETH ve 100 USDT'si, yani toplam 500 USDT'si olurdu.
Aslında Alice, fonlarını Uniswap havuzuna yatırmak yerine HODLing yapsaydı daha kazançlı olabilirdi. Bu örnekte geçici kayıp, fiyatı artan bir tokenı havuza yatırmanın yarattığı fırsat maliyetidir. Bu da Alice'in komisyon elde etme umuduyla fonlarını Uniswap'a yatırdığında diğer fırsatlardan kazanç elde etme şansını kaçırabileceği anlamına gelir.
Bu etkinin, fonların yatırılmasının ardından fiyatın hangi yönde değiştiğinden bağımsız olarak ortaya çıktığı dikkate alınmalıdır. Bu ne anlama gelir? Fonların yatırıldığı zamana kıyasla ETH fiyatı düşerse kayıplar da artabilir. Bu etkinin daha teknik bir açıklaması için Pintail'in makalesini okuyabilirsiniz.
Peki bu kayıp niçin geçicidir? Havuza eklenen tokenın fiyatı ekleme anındaki fiyatına geri dönerse bu etki ortadan kalkar. Ayrıca, likidite sağlayıcılar komisyon kazanacağı için bu kayıp zamanla dengelenebilir. Yine de likidite sağlayıcılar, bir havuza fon eklemeden önce bu etkinin farkında olmalıdır.
Uniswap nasıl para kazanır?
Kazanmaz. Uniswap, kripto hedge fonu Paradigm tarafından desteklenen merkeziyetsiz bir protokoldür. Tüm komisyonlar likidite sağlayıcılara gider ve kuruculardan hiçbiri protokol aracılığıyla yapılan işlemlerden bir pay almaz.
Şu anda likidite sağlayıcılara ödenen komisyonlar işlem başına %0,3'tür. Varsayılan olarak bu ücretler likidite havuzlarına eklenir, ama likidite sağlayıcılar istedikleri zaman paralarını çekebilir. Komisyonlar, her bir likidite sağlayıcısının havuzdaki payı nispetinde dağıtılır.
Gelecekte komisyonların bir kısmı Uniswap'ın geliştirilmesi için ayrılabilir. Uniswap ekibi, halihazırda protokolün Uniswap v2 adlı geliştirilmiş bir versiyonunu çıkarmıştır.
➟ Kripto para dünyasına girmek mi istiyorsunuz? Binance'ten Bitcoin alabilirsiniz!
Uniswap nasıl kullanılır?
Uniswap açık kaynak bir protokoldür, yani herkes kendi ön uç uygulamasını yaratabilir. Fakat en sık kullanılanlar https://app.uniswap.org ve https://uniswap.exchange'dir.
Uniswap arayüzüne gidin.
Cüzdanınızı bağlayın. MetaMask, Trust Wallet ya da desteklenen başka bir Ethereum cüzdanını kullanabilirsiniz.
Takasla vermek istediğiniz tokenı seçin.
Takasla almak istediğiniz tokenı seçin.
Swap (takas et) tuşuna tıklayın.
Açılır pencerede işlemi kontrol edin.
Cüzdanınızdaki işlem talebini onaylayın.
İşlemin Ethereum blockchaininde onaylanmasını bekleyin. İşlemin durumunu https://etherscan.io/'dan takip edebilirsiniz.
Uniswap (UNI) token
UNI, Uniswap protokolünün yerel tokenıdır ve token sahiplerine yönetişim hakları sağlar. Bu da UNI sahiplerinin protokol üzerinde yapılacak değişiklikler için oy kullanabileceği anlamına gelir. Protokolün nasıl bir anlamda kamu yararına çalıştığından daha önce bahsetmiştik. UNI token bu fikri pekiştirmektedir.
Başlangıç aşamasında 1 milyar UNI token çıkarılmıştır. Bu tokenların %60'ı mevcut Uniswap topluluk üyelerine dağıtılmıştır, kalan %40 ise dört yıl içinde ekip üyeleri, yatırımcılar ve danışmanlara dağıtılacaktır.
Topluluk dağıtımının bir kısmı likidite madenciliği aracılığıyla yapılmaktadır. Bunun sonucunda UNI tokenlar aşağıdaki Uniswap havuzlarına likidite sağlayan kişilere dağıtılacaktır:
ETH/USDT
ETH/USDC
ETH/DAI
ETH/WBTC
Peki, Uniswap topluluğunun üyeleri kimlerdir? Uniswap sözleşmeleriyle etkileşim kurmuş tüm Ethereum adresleridir. Şimdi, UNI tokenlarınızı nasıl alabileceğinizden bahsedelim.
Uniswap (UNI) tokenları nasıl alınır?
Uniswap kullandıysanız, Uniswap'la etkileşim kurmak için kullandığınız adres başına 400 UNI alabilirsiniz. Tokenlarınızı almak için:
https://app.uniswap.org/ adresine gidin.
Daha önce Uniswap'la kullandığınız cüzdanı bağlayın.
"UNI tokenlarınızı alın" (Claim your UNI tokens) tuşuna tıklayın.
İşlemi cüzdanınızda onaylayın (güncel gas ücretlerini Ethscan Gas Tracker'da görebilirsiniz).
Tebrikler, artık bir UNI sahibisiniz!
UNI tokenlarınızla alım satım yapmak ister misiniz? Binance yanınızda.
➟ UNI tokenları Binance'te alıp satmak için tıklayın!
Binance'te nasıl UNI alınır?
UNI almak için Binance borsasını kullanarak ya itibari para ya da kripto takası yapmanız gerekir. Doğrudan UNI satın almak için bir kredi/banka kartı kullanmanız mümkün değildir. BNB, BTC, BUSD, USDT ya da EUR seçenekleriyle aşağıdaki çiftlerden birini tercih edebilirsiniz.
Kripto kullanarak UNI almak istiyorsanız mevcut kriptolarınızı Spot Cüzdanınıza aktarabilir ya da biraz kripto satın alabilirsiniz. BUSD, fiyatının istikrarlı olması nedeniyle önerilen seçeneklerden biridir. [Kripto Al] sayfasına giderek kartınızla BUSD satın alabilirsiniz. Almak istediğiniz tutarı girin ve kart bilgilerinizi girmek için [Devam Et]'e tıklayın.
Kriptonuzu aldıktan sonra borsaya gidebilir ve işlem yapmak istediğiniz UNI çiftini seçebilirsiniz. Sol üst tarafta yer alan mevcut piyasa çiftine tıklayarak çiftinizi değiştirebilirsiniz.
Arama çubuğuna tercih ettiğiniz çifti yazın. Biz bu örnekte UNI/BUSD çiftini kullanacağız.
Artık UNI almak için bir emir oluşturabilirsiniz. Bunun en hızlı yolu, size güncel spot fiyatını veren bir piyasa emri kullanmaktır. Belirli bir fiyattan ya da daha iyi bir fiyattan alım yapmak istiyorsanız, bir limit emri ya da stop-limit emri de verebilirsiniz.
Piyasa emrinizi oluşturmak için borsa sayfasının sağ tarafında yer alan [Spot]'a tıklayın. [Al] sekmesinin altında emir türünüz olarak [Piyasa]'yı seçtiğinizden emin olun ve işlemde kullanmak istediğiniz BUSD tutarını yazın. Son olarak da emrinizi vermek için [UNI Al]'a tıklayın.
Binance'te nasıl UNI satılır?
UNI satma süreci de alım sürecine benzer. Öncelikle, UNI'lerinizin Binance Spot Cüzdanınızda olduğundan emin olun. Tokenlarınızı yatırmadıysanız, [İtibari Para ve Spot] sayfasına gidin ve UNI'yi arayın. UNI'lerinizi nasıl transfer edeceğinize yönelik ayrıntılı talimatlar için [Yatırma]'ya tıklayın. Daha fazla bilgi için Binance'e Nasıl Fon Yatırılır? makalemizi de okuyabilirsiniz.
UNI'lerinizi başarıyla yatırdıktan sonra borsa sayfasını açın ve işlem yapmak istediğiniz UNI çiftini seçin. Haydi, UNI/BTC çiftine bakalım.
İstediğiniz çifti bulmak için arama çubuğunu kullanın. Bu örnekte [UNI/BTC]'ye tıklayacağız.
UNI'lerinizi güncel piyasa fiyatından satmak için ekranın sağ tarafına yönelin. [Spot]'a tıklayın ve [Sat] sekmesinde emir türü olarak [Piyasa]'yı seçin. Satmak istediğiniz UNI miktarını girin ve [UNI Sat]'a tıklayın.
Son Söz
Uniswap, Ethereum üzerinde inşa edilmiş yenilikçi bir borsa protokolüdür. Ethereum cüzdanı olan herkesin herhangi bir merkezi tarafın dahli olmadan token takas etmesine imkan tanır.
Bu teknoloji, kendine has sınırlamaları olsa da güvene dayalı olmayan token takaslarının geleceği üzerinde heyecan verici bazı etkiler yaratabilir. Ethereum 2.0 ölçeklenebilirlik çözümlerinin ağ üzerinde faaliyete geçmesiyle Uniswap'ın da bu çözümlerden faydalanması olasıdır.