Kısa Özet
Elastik arz tokenlarının dolaşımdaki arzı değişkenlik gösterir. Buradaki ana fikir, fiyat oynaklığı yerine yeniden hesaplama (rebase) etkinlikleri aracılığıyla token arzının değişiyor olmasıdır.
Bitcoin protokolünün, bir hedef fiyatı yakalamak için kullanıcı cüzdanlarında ne kadar bitcoin olduğunu ayarlayabildiğini hayal edin. Bugün 1 BTC'niz varken yarın sabah kalktığınızda 2 BTC'niz olabilir, fakat bu BTC'lerin her birinin değeri düne kıyasla yarı yarıya düşmüştür. Yeniden hesaplama mekanizması işte bu şekilde çalışır.
Giriş
Merkeziyetsiz Finans (DeFi), blockchain üzerindeki yeni finans ürünü türlerinde bir patlama yaşanmasına neden oldu. Daha önceki makalelerimizde yield farming, Ethereum üzerinde tokenlaştırılmış Bitcoin, Uniswap ve flaş kredilerden bahsetmiştik. Kripto dünyasının gelişmekte olan bir diğer ilginç alanı ise elastik arz tokenları ya da diğer adıyla yeniden hesaplama (rebase) tokenları.
Bu tokenların altında yatan benzersiz mekanizma, yeni birçok şey denemeye imkan tanıyor. Şimdi, bu tokenların nasıl çalıştığını inceleyelim.
Elastik arz tokenı nedir?
Elastik arz (ya da rebase) tokenları, dolaşımdaki arzın token fiyatındaki değişikliklere bağlı olarak arttığı ya da azaldığı şekilde çalışır. Arzdaki bu artış ya da azalma, yeniden hesaplama (rebasing) adlı bir mekanizma sayesinde gerçekleştirilir. Yeniden hesaplama yapıldığında, tokenın güncel fiyatına bağlı olarak token arzı algoritmik olarak artar ya da azalır.
Elastik arz tokenları, bazı açılardan sabit coinlerle paralellik gösterir. Amaç, bir hedef fiyatı yakalamaktır ve yeniden hesaplama mekanizmaları bunu mümkün kılar. Fakat sabit coinlerle arasındaki temel fark, elastik arz tokenların bu hedef fiyatı değişkenlik gösteren (elastik) bir arzla yakalamayı amaçlamasıdır.
Peki, zaten birçok kripto para değişen arzlara sahip değil midir? Evet, bir dereceye kadar. Şu anda her bir blokla 6,25 yeni BTC kazılmaktadır. 2024 yarılanmasının ardından bu rakam blok başına 3,125'e düşecektir. Bu tahmin edilebilir bir orandır; dolayısıyla önümüzdeki yıl ya da bir sonraki yarılanmanın ardından ne kadar BTC olabileceğini tahmin edebiliriz.
Elastik arz tokenları farklı bir şekilde çalışır. Daha önce de bahsettiğimiz gibi yeniden hesaplama mekanizması, dolaşımdaki token arzını belirli aralıklarla düzenler. 1 USD değerini yakalamayı amaçlayan bir elastik arz tokenımız olduğunu varsayalım. Fiyat, 1 USD'nin üzerine çıkarsa yeniden hesaplama güncel arzı artırarak tokenların değerini düşürür. Bunun aksine fiyat 1 USD'nin altına düşerse, yeniden hesaplama bu sefer arzı düşürerek tokenların değerini artırır.
Uygulama açısından bu ne anlama gelir? Yeniden hesaplamanın yapılması durumunda, kullanıcı cüzdanlarındaki tokenların miktarı değişir. 1 USD fiyatı hedefleyen ve varsayımsal bir token olan Rebase USD'miz (rUSD) olduğunu hayal edelim. Şu anda donanım cüzdanımızda güvenle tuttuğumuz 100 rUSD'miz var. Şimdi de fiyatın 1 USD'nin altına düştüğünü varsayalım. Yeniden hesaplamanın yapılmasının ardından cüzdanımızda 96 rUSD olur, fakat aynı zamanda bu tokenların her birinin değeri de yeniden hesaplama öncesine kıyasla doğru orantılı olarak artar.
Yeniden hesaplamanın ardından, birikimlerinizin toplam arza oranı değişmemiş olur. Yeniden hesaplamanın öncesinde arzın %1'ine sahipseniz, cüzdanınızdaki coinlerin sayısı değişmiş olsa bile sonrasında da arzın %1'ine sahip olursunuz. En temelde, fiyat ne olursa olsun ağdaki payınız korunmuş olur.
Yeniden hesaplamalı token örnekleri
Ampleforth
Ampleforth, elastik arzla çalışan ilk coinlerden biridir. 1 AMPL'in 1 USD'lik bir fiyatı hedeflediği, teminatlandırılmamış bir sentetik emtia olmayı amaçlar. Her 24 saate bir, yeniden hesaplama yapılır.
Geyser adlı likidite madenciliği kampanyası başlatılana kadar proje pek ilgi çekmemiştir. Bu projenin yapısına dair özellikle ilgi çekici nokta, süresidir. Tokenlar, 10 yıllık bir dönem içinde katılımcılara dağıtılır. Geyser, bir DeFi projesinin likidite teşvikleri sayesinde nasıl önemli ölçüde ilgi çekebileceğinin başlıca örneklerinden biridir.
AMPL, teknik olarak bir sabit coin olsa da bu tokenın fiyat grafiği, elastik arz tokenlarının ne kadar oynak olabileceğini gösterir.
AMPL fiyatı 1 USD'yi hedefler, fakat yine de oynaklığı oldukça yüksek olabilir.
Bu fiyat grafiğinin yalnızca tek bir AMPL tokenının fiyatını gösterdiği ve arzdaki değişiklikleri dikkate almadığı unutulmamalıdır. Buna rağmen Ampleforth, oldukça oynaktır ve bu da onu riskli bir coin haline getirir.
Elastik arz tokenlarını piyasa değeri bazında grafiğe dökmek daha mantıklıdır. Tek bir birimin fiyatı o kadar da önemli olmadığı için piyasa değeri, ağın büyümesine ve ağa gösterilen ilgiye yönelik daha iyi bir göstergedir.
Logaritmik ölçekte AMPL piyasa değeri. Kaynak: coinmarketcap.com.
Yam Finance
Yam Finance, ilgi çeken bir diğer elastik arz token projesidir. Yam protokolünün genel tasarımı Ampleforth'un elastik arzı, Synthetix'in staking sistemi ve yearn.finance'in adil lansmanının bir karışımı gibidir. YAM de 1 USD'lik bir hedef fiyata sahiptir.
YAM, tüm tokenlar likidite madenciliğiyle dağıtıldığı için yönetimin tamamen toplulukta olduğu deneysel bir girişimdir. Ön madencilik yapılmamış ve kuruculara özel bir pay ayrılmamıştır – herkes bu tokenlara yield farming yaparak eşit koşullarla sahip olmuştur.
Tamamen yeni ve tanınmamış bir proje olarak yola çıkan Yam'in staking havuzlarına, iki günden kısa bir süre için 600 milyon dolarlık değer kilitlenmiştir. Yüksek miktarda likidite çekebilmesinin nedeni, YAM farming'in en popüler bazı DeFi coinlerini tutan kişileri özellikle hedef almış olması olabilir. Bunlar; COMP, LEND, LINK, MKR, SNX, ETH, YFI ve ETH-AMPL Uniswap LP tokenlarıdır.
Fakat yeniden hesaplama mekanizmasındaki bir yazılım hatası nedeniyle, planlanandan daha fazla arz çıkarılmıştır. Topluluk fonlamasıyla gerçekleştirilen bir denetleme ve ortak çabalar sayesinde proje tekrar lansman yaparak yeni bir token sözleşmesine geçmiştir. YAM'in geleceği, artık tamamen YAM sahiplerinin elindedir.
Elastik arz tokenlarının riskleri
Elastik arz tokenları çok riskli ve tehlikeli yatırımlardır. Yalnızca ne yaptığınızı tam olarak biliyorsanız bu tokenlara yatırım yapmalısınız. Unutmayın ki yeniden hesaplamanın yapılmasının ardından elinizdeki tokenların miktarı değişeceği için fiyat grafiğini incelemek pek de işinize yaramayacaktır.
İyi yönden bakarsak bu tabi ki kazançlarınızı da artırabilir, fakat diğer yandan aynı şekilde kayıplarınız da yükselebilir. Fiyat düşerken tekrar hesaplama yapılırsa, yalnızca fiyatın düşmesinden dolayı para kaybetmekle kalmaz, aynı zamanda her yeniden hesaplamanın ardından daha az sayıda tokena da sahip olursunuz.
Elastik arz tokenlarını anlamak zor olabileceğinden, bunlara yatırım yapmak muhtemelen çoğu kişinin zarar etmesine neden olacaktır. Yalnızca, altta yatan mekanizmayı tam olarak anlıyorsanız elastik arz tokenlarına yatırım yapmalısınız. Aksi takdirde, yatırımınızın kontrolü sizde olmaz ve bilgiye dayalı kararlar alamazsınız.
➟ Kripto para dünyasına girmek mi istiyorsunuz? Binance'ten Bitcoin satın alabilirsiniz!
Son düşünceler
Elastik arz tokenları, DeFi'nin izlemeye değer inovasyonlarından biridir. Daha önce de bahsettiğimiz gibi bu coin ve tokenlar, bir hedef fiyatı yakalamak için arzlarını algoritmik olarak değiştirebilir.
Elastik arz tokenları yalnızca ilginç bir deney mi, yoksa büyük oranda ilgi çekecek ve kendi hedef kitlesini yaratabilecek mi? Bunu yanıtlamak zor, fakat bu fikri ileri taşımayı amaçlayan yeni DeFi protokol tasarımlarının geliştirilmekte olduğu da kesin.