İtibari Para Nedir?

İtibari para, değerini fiziksel bir ürün ya da mal yerine onu yürürlüğe koyan devletten alan ulusal yasal paradır. İtibari paranın değerini oluşturan devletin gücü bu tür paralarda anahtardır. Dünyanın dört bir yanından çoğu ülke ürün ve hizmet satın almak, yatırım yapmak ve tasarruf için itibari parayı kullanır. İtibari para, ulusal paranın değerini oluşturmada altın standart ve diğer emtia temelli sistemin yerine geçmiştir.

İtibari paranın yükselişi

İtibari paranın kökü yüzyıllar öncesinde Çin’e dayanır. Sicuan bölgesi 11. Yüzyılda kağıt para basmaya başlamıştır. En başta, ipek, altın ve gümüşle takas edilebilmektedir fakat daha sonra Kublai Khan başa geçerek 13.yy’da itibari para sistemini kurmuştur. Tarihçiler, bu paranın Moğol İmparatorluğunun çöküşünde etkili olduğunu, aşırı harcama ve hiper enflasyonun çöküşün köklerini oluşturduğunu iddia ederler.

İtibari para 17. Yüzyıl Avrupa’sında da İspanya, İsveç ve Hollanda tarafından kullanılmıştır. Sistem, İsveç’te başarısız olmuş ve devlet kullanımını bırakarak gümüş standarta geçmiştir. Sonraki iki yüzyılda, Kanada’daki New France, Amerikan Kolonileri ve sonra da B.D. Federal Hükümeti itibari parayı denemiş ve hem başarılı hem de başarısız sonuçlar elde etmiştir.

20. Yüzyılda, B.D. tekrar kısmen sınırlı alanda emtia temelli para birimini kullanmaya dönmüştür. 1933’te hükümet altına karşılık kağıt para takası uygulamasını sonlandırmıştır. 1972’de Başkan Nixon yönetiminde A.B.D altın standardı kullanmayı tamamen bırakarak itibari para sistemine geçmiştir. Bu da uluslararası anlamda altın standardın sonunu getirmiş ve dünyada da itibari para sisteminin kullanılmasına neden olmuştur.

İtibari para Altın standart karşılaştırması

Altın standart sistemi kağıt paranın altına dönüştürülmesine izin vermekteydi. Aslında, tüm kağıt paralar devlet tarafından tutulan sınırlı sayıda altınla destekleniyordu. Emtia temelli para sisteminde, devlet ve bankalar yeni parayı ekonomiye ancak altın stoklarında bunun değerine denk miktarda kaynak varsa sokabilmekteydi. Bu sistem, devletin para yaratabilmesini ve paranın değerini yalnızca ekonomik faktörlere bağlı olarak artırmasını sınırlandırmaktaydı.

Diğer yandan, itibari para sisteminde, para başka hiçbir şeye çevrilemez. İtibari para ile, otoriteler para biriminin değerini doğrudan etkileyebilir ve bunu ekonomik koşullara bağlayabilir. Devletler ve ülkelerin merkez bankaları, para sistemleri üzerinde çok daha fazla kontrole sahiptir ve çeşitli finansal olaylara ve krizlere kısmi rezerv bankacılığı oluşturma ya da nicel gevşeme başlatma gibi farklı araçların kullanımıyla tepki verebilirler.

Altın standardı savunanlar emtia temelli para sistemlerinin fiziksel ve değerli bir şey tarafından desteklendiği için daha istikrarlı olduğunu iddia ederler. İtibari para destekçileri ise altın standarın geçmişte hiç de istikrarlı olmadığını savunurlar. Bu bağlamda, hem emtia temelli para sisteminin hem de itibari paranın değeri değişkenlik gösterebilir. Fakat, itibari para sisteminde, bir ekonomik acil durumda devlet daha esnek şekilde hareket edebilir.

İtibari para kullanımının bazı artı ve eksi yönleri

Ekonomistler ve diğer ekonomi uzmanları itibari para sistemlerini ne kadar destekleri konusunda açıktır. Bu para sisteminin artı ve eksi yönleri, karşıtlar ve savunucular arasında hararetli tartışmalara konu olur.

Az bulunurluk: İtibari para, altın gibi fiziksel bir emtianın azlığından etkilenmez.
Masraf: İtibari paranın üretimi emtia temelliye göre daha az masraflıdır.
Tepkisellik: İtibari para, devletlere ve merkez bankalarına ekonomik krizler konusunda esneklik sağlar.
Uluslararası Ticaret: İtibari para, dünya çapında birçok ulus tarafından kullanılır ve bu da onu uluslararası ticaret için uygun bir para birimi haline getirir.
Kolaylık: İtibari para, altının aksine depolama, koruma, takip ve başka masraflı ihtiyaçları olan fiziksel kaynaklara dayanmaz.
Kendiliğinden değeri olmaması: İtibari paranın kendiliğinden bir değeri yoktur. Bu da devletlerin parayı sıfırdan yaratmasına izin verir ve bu da hiper enflasyona ve ekonomik sistemin çöküşüne sebep olabilir.
Tarihsel olarak riskli: Tarihsel olarak, itibari para sistemlerinin kurulması tipik olarak finansal çöküşlere neden olmuştur bu da kullanımının bazı riskler içerdiğini gösterir.

İtibari para ve Kripto para karşılaştırması

İtibari para ve kripto para, ikisinin de fiziksel bir emtiayla desteklenmemesi bakımından benzerlik gösterir fakat benzerlikleri bununla sınırlıdır. İtibari para, devletler ve merkezi bankalar tarafından kontrol edilirken, kripto paralar dağıtılmış bir dijital kayıt defteri olan Blockchain’in büyük oranda neden olmasıyla temelde merkeziyetsizdir.

Bu iki para sistemi arasındaki belirgin farklardan biri de paraların oluşturulma şeklidir. Çoğu kripto para gibi Bitcoin’de de kontrollü ve sınırlı bir arz vardır. Bunun aksine itibari paralarda, bankalar ülkenin ekonomik ihtiyaçlarına yönelik değerlendirmelerine dayanarak hiç yoktan para yaratabilirler.

Kripto paralar, paranın dijital bir türü olarak sınırsızdır ve hiçbir fiziksel karşılığa sahip değildir, bu da onları dünya çapında yapılan işlemler konusunda daha az sınırlayıcı hale getirir. Dahası, yapılan işlemler geri döndürülemezdir ve kripto paraların doğası onları itibari para sistemlerine nazaran takip edilmesi daha zor hale getirir.

Şunu da belirtmek gerekir ki, kripto para piyasası çok daha küçüktür ve dolayısıyla geleneksel piyasalardan çok daha dalgalıdır. Bu da kripto paraların dünya genelinde henüz kabul edilmemiş olmasının sebeplerinden biridir fakat kripto ekonomisi geliştikçe ve olgunlaştıkça değişkenlik büyük ihtimalle azalacaktır.

Sonuç

Her iki para biriminin de geleceği kesin değildir. Kripto paraların önünde daha uzun bir yol vardır ve bu yolda daha birçok zorlukla karşılaşacağı kesindir. İtibari para sistemlerinin tarihi de bu tip paranın hassaslığını gözler önüne serer. Bu da, birçok kişinin finansal işlemlerinin en azından bir kısmını kripto para sistemine geçirmek için olasılıkları değerlendiriyor olmasının önemli bir sebebidir.

Bitcoin ve kripto paraların yaratılmasının altında yatan ana nedenlerden biri de dağıtılmış eşler arası bir ağ üzerine inşa edilmiş yeni bir para türünü keşfetmektir. Bitcoin büyük olasılıkla tüm itibari para sisteminin yerine geçmek için değil, daha iyi bir toplum için daha iyi bir finansal sistem yaratma potansiyeline sahip alternatif bir ekonomik ağ ortaya sunmak için yaratılmıştır.