Kısa Özet
Uniswap, Haziran 2023'te Uniswap V4 için merkeziyetsiz borsa (DEX) protokolüne önemli yeni özellikler ekleyen bir taslak kod yayınlandı.
Yeni özellikler arasında likidite havuzlarının özelleştirilmesini sağlayan "kancalar" (hook), havuzlar arası likiditeyi daha verimli hale getiren tekil (singleton) tasarım ve yerel ETH alım satım çiftlerinin geri dönüşü yer alıyor.
Uniswap V4'ün daha fazla kişiselleştirme, daha yüksek verimlilik, daha düşük gas ve ileri seviye alım satım stratejileri gibi sayısız avantaj sunması bekleniyor.
Fakat Uniswap V4'te, Uniswap'ın çekim ücretlerinin bir kısmını alabilmesi ve kaynak kodunun kullanımını sınırlayan lisansı gibi bazı potansiyel sınırlamalar da bulunuyor.
Uniswap nedir?
Uniswap , Ethereum blockchain üzerinde faaliyet gösteren merkeziyetsiz bir borsadır (DEX). Kullanıcıların otomatik piyasa yapıcı (AMM) modelini kullanarak çeşitli dijital varlıklarla işlem yapmalarına imkan tanır ve geleneksel emir defterlerine yönelik ihtiyacı ortadan kaldırır.
İlk olarak Ethereum kurucu ortağı Vitalik Buterin'in zincir üstü otomatik piyasa yapıcı kavramından esinlenen Uniswap, Ethereum geliştiricisi Hayden Adams tarafından 2018 yılında yaratılmıştır.
Uniswap, önemli alım satım hacimlerine ulaşarak ve diğer DEX'lere kıyasla daha derin likidite ile DEX piyasasında lider konuma yerleşmiştir. 2023 itibarıyla Uniswap; işlem hacmi, likidite ve aktif kullanıcı sayısı gibi çeşitli ölçütlere göre en iyi DEX'ler arasında yer almaktadır.
Uniswap, 2020'de Uniswap V2'yi ve 2021'de Uniswap V3'ü piyasaya sürerek çeşitli sürümlerden geçmiştir. Haziran 2023'te ise önemli yeni işlevler içeren Uniswap V4 için bir kod taslağı yayınlamıştır.
Fakat Uniswap V4'ün yeni özelliklerine geçmeden önce gelişim sürecini daha iyi anlamak için Uniswap'ın geçmişteki sürümlerinden bahsedelim.
Uniswap V1
İlk sürüm olan Uniswap V1, bir kavram ispatı platformu olarak Kasım 2018'de kullanıma sunuldu. Başlıca yeniliği, Sabit Ürün Piyasa Yapıcı (CPMM) modelinin kullanıma sunulmasıydı.
Uniswap, geleneksel emir defteri tabanlı sistemi kullanmak yerine boşta tokeni olan herkesin bu tokenleri belirli bir alım satım çiftinde (ETH/DAI gibi) bir araya getirmesine ve bunun karşılığında da likidite havuzuna karşı alım satım yapan kullanıcılardan toplanan komisyonlardan bir pay almasına imkan tanıyordu.
Uniswap V1, ERC-20 tokenleri ve ether (ETH) arasındaki token takaslarını destekliyordu. Ayrıca, iki ERC-20 tokeni arasında takas yapılmasına da imkan tanıyordu. İki ERC-20 tokeni arasında takas iki aşamalı bir süreçten oluşuyordu:
ERC-20 Token 1'i ether (ETH) ile takas etme.
Ether'i (ETH) ERC-20 Token 2 ile takas etme.
Bu süreç, Uniswap V1 akıllı sözleşmelerinin yalnızca ERC-20 tokenleri ve ether (ETH) arasındaki doğrudan likidite havuzlarını desteklemesi nedeniyle gerekliydi.
Uniswap V1 çığır açıcı olsa da arbitraj yapanlar tarafından istismar edilebilecek fiyatlandırma algoritmasındaki verimsizlikler ve yüksek hacimli işlemlerde slipajın yüksek olması gibi sınırlamalara sahipti.
Uniswap V2
Uniswap V1'in karşılaştığı zorluklara yanıt olarak Uniswap V2, Mayıs 2020'de önemli birkaç iyileştirmeyle piyasaya sürüldü. Uniswap V2, AMM modelini tokenler arası doğrudan takasları dahil edecek şekilde ayarladı. Bu sayede, daha düşük slipaj elde edildi ve sermaye verimliliği artırıldı.
Buna ek olarak, V2 kullanıcıların bir likidite havuzundan istedikleri kadar çekim yapmalarına ve çekilen tutarı (artı bir ücreti) aynı işlem dahilinde iade ettikleri sürece bu fonlarla istedikleri herhangi bir şeyi yapmalarına imkan tanıyan flaş takasları da kullanıma sundu. Bu da ön sermayeye gerek olmadan arbitraj ve yield farming fırsatlarını mümkün kıldı.
Uniswap V2, diğer merkeziyetsiz uygulamaların Uniswap fiyatlarını güvenli bir şekilde kullanmasını kolaylaştıran Zaman Ağırlıklı Ortalama Fiyatlar (TWAP) kavramını da tanıttı.
Uniswap V3
Mayıs 2021'de kullanıma sunulan Uniswap V3, sermaye verimliliği ve likiditenin belirli seviyelerde yoğunlaşmasıyla ilgili sorunları çözmeye odaklandı. Uniswap V3, likidite sağlayıcıların varlıklarının kullanılacağı belirli fiyat aralıklarını seçmesine, dolayısıyla da artan sermaye kullanımı sonucunda daha yüksek komisyonlar kazanmalarına imkan tanıdı.
Bu sürümde farklı risk seviyeleri ve işlem hacimlerine daha iyi uyum sağlamak amacıyla farklı komisyon seviyeleri de (%0,05, %0,30 ve %1,00) yer alıyordu.
Likidite sağlayıcıların likidite havuzlarındaki paylarını temsil eden NFT'leri almasına ve kullanıcıların havuzdaki dayanak varlıkları etkilemeden likidite pozisyonlarını almasına, satmasına veya transfer etmesine imkan tanıyan yeni bir özellik olan Benzersiz Likidite (NFL) de eklendi.
Uniswap V3'ün dikkate değer bir diğer özelliği ise Ethereum'un işlem ücretlerini düşürmeyi ve platformun ölçeklenebilirliğini iyileştirmeyi amaçlayan Katman 2 çözümü Optimism ile entegrasyonuydu.
Uniswap V4'teki Yenilikler Nelerdir?
Uniswap V4 henüz resmi olarak piyasaya sürülmemiş olsa da potansiyel özellikler ve iyileştirmeler kod taslağı ve whitepaper'da yayınlanmıştır. Yenilikler arasında şunlar yer almaktadır:
1. “Kancalar” ve özel havuzlar
Uniswap V4, bir likidite havuzunun yaşam döngüsünün çeşitli noktalarında çalışan sözleşmeler olan "kancaların" kullanıma sunulmasıyla herkesin özelleştirme yapmasına imkan tanıyacaktır.
"Kancaları" daha iyi anlamak için her bir likidite havuzunun oluşturulmasından likiditenin eklenmesine, kaldırılmasına veya ayarlanmasına kadar bir yaşam döngüsüne sahip olduğunu bilmek önemlidir. "Kancalar", geliştiricilerin havuzun yaşam döngüsünün önemli noktalarında belirli eylemleri gerçekleştiren kodlar eklemelerine imkan tanır.
Örneğin "kancalar", likidite havuzlarının dinamik komisyonları yerel olarak desteklemesine, zincir üstü limit emirleri eklemesine veya fiyat etkisini en aza indirmek amacıyla büyük emirleri zamana yaymak için zaman ağırlıklı ortalama piyasa yapıcı (TWAMM) olarak hareket etmesine imkan tanımak için eklenebilir.
Likidite havuzlarının "kancalarla" özelleştirilmesi, çeşitli zincir üstü oracle'lar kullanmaktan boşta duran likiditeyi borç verme protokollerine yatırmaya kadar sınırsız şekilde olabilir. Sonuçta "kancalar", geliştiricilere belirli ihtiyaçlara göre özelleştirilmiş likidite havuzları oluşturma konusunda önemli bir esneklik sunacaktır.
2. Tekil tasarım
Uniswap V3'te her likidite havuzu için yeni bir sözleşmenin konuşlandırılması havuz oluşturmayı ve çoklu havuz takasları yapmayı daha maliyetli hale getiriyordu.
Uniswap V4'teki önemli bir değişiklik, tüm havuzların tek bir sözleşmede tutulmasıdır. Bu da takaslar için farklı sözleşmelerde tutulan havuzlar arasında token transferi yapılmasına gerek kalmayacağı için gas'ten önemli ölçüde tasarruf edilmesini sağlayacaktır. Uniswap'a göre tahminler, Uniswap V4'ün havuz oluşturma gas maliyetini %99'a kadar düşürebileceğini göstermektedir.
3. Flaş hesaplama
Tekil tasarım, Uniswap V4'teki flaş hesaplama adındaki bir diğer mimari değişikliği tamamlar.
Uniswap'ın önceki sürümlerinde token takasları ve bir havuza likidite ekleme gibi tüm işlemler tokenlerin transfer edilmesiyle sonlandırılıyordu. Uniswap V4'te, harici transferler yalnızca uçta yapılır, bu da havuz işlemlerini basitleştirir ve maliyetleri azaltır.
Tekil tasarım ve flaş hesaplama, birden fazla havuz arasında daha verimli ve ekonomik yönlendirme sağlar. "Kancaların" kullanıma sunulmasının likidite havuzlarının sayısını artıracağı göz önüne alındığında, bu avantaj özellikle kullanışlıdır.
4. Yerel ETH alım satım çiftleri
Uniswap V4, yerel ETH'leri alım satım çiftlerini tekrar kullanıma sunmaktadır.
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Uniswap V1 yalnızca ETH/ERC-20 token çiftleriyle sınırlıdır. Fakat Uniswap V2'de yerel ETH çiftleri, uygulamanın karmaşıklığı ve likiditenin WETH ve ETH çiftlerinde dağılması endişeleriyle kaldırılmıştır.
Hem Uniswap V2 hem de Uniswap V3, kullanıcıların büyük bir çoğunluğunun Uniswap Protokolünde alım satım yapmadan önce ETH'lerini WETH'ye wrap etmelerini gerektiriyor, bu da ekstra gas maliyeti getiriyordu.
Uniswap V4, tekil tasarım ve flaş hesaplamalarının kullanıma sunulmasıyla hem WETH hem de ETH çiftlerinin alınıp satılmasına imkan tanır. Yerel ETH transferlerinin (21.000 gas) gas maliyetinin ERC-20 transferlerinin (40.000 gas) yarısı kadar olması kullanıcılar açısından avantajlı olacaktır.
Uniswap V4'ün Avantajları Nelerdir?
Uniswap V4, likiditenin nasıl yaratıldığı ve tokenlerin zincir üzerinde nasıl alınıp satıldığına yönelik yeni olanaklar sunmak üzere tasarlanmıştır. Avantajları arasında şunlar yer alır:
1. Özelleştirme
"Kancalar", geliştiricilerin büyük bir esneklikle likidite havuzlarına yeni işlevler eklemesine imkan tanır. Bunun özelleştirilmiş alım satım özelliklerine sahip yenilikçi havuzların ortaya çıkmasını teşvik etmesi beklenmektedir.
2. Verimlilik
"Kancaların", tekil sözleşmelerin ve flash hesaplamanın kullanıma sunulması, işlem yönlendirmede verimliliğin artmasına yol açabilir.
3. Gas azaltma
Uniswap V4'ün yeni özelliklerinin gas maliyetlerini daha da düşürmesi beklenmektedir. Bu da daha fazla kullanıcıyı protokole çekebilir.
4. LP'ler için daha yüksek kazanç potansiyeli
Likidite sağlayıcılara (LP'ler) daha fazla kontrol ve daha yüksek kazanç potansiyeli sunan dinamik komisyon yapıları olabilir.
5. İleri seviye alım satım stratejileri
Zaman ağırlıklı ortalama piyasa yapıcı (TWAMM), limit emirleri ve dinamik komisyonlar gibi yeni özellikler, önceki sürümlerde mümkün olmayan daha ileri seviye alım satım stratejilerini mümkün kılabilir. Bunlar sofistike yatırımcılar için cazip olabilir.
Uniswap V4'ün Potansiyel Sınırlamaları Nelerdir?
Uniswap V4'ün bazı potansiyel sınırlamaları vardır. Bu sınırlamalar arasında şunlar yer alır:
1. Ücret tahsilatı
Uniswap V4, iki ayrı yönetişim ücreti mekanizmasına sahiptir: her biri farklı mekanizmalara sahip takas ücretleri ve çekim ücretleri. Uniswap yönetişimi (Uniswap DAO ve UNI token sahipleri), Uniswap V3'e benzer şekilde belirli bir havuzdaki takas ücretinden sınırlı bir yüzdeyi almayı seçebilir.
Uniswap V4'te "kancaların" başlangıçta bir havuz için çekim ücretlerini etkinleştirmeyi seçmesi durumunda yönetim, bu çekim ücretinin sınırlı bir yüzdesini alabilir.
2. Kullanımı sınırlayan lisanslar
Uniswap V4, Uniswap V4 kaynak kodunun ticari veya üretim ortamında kullanımını dört yıla kadar sınırlayan İş Kaynağı Lisansı 1.1 kapsamında piyasaya sürülecek ve bu sürenin sonunda kalıcı olarak Genel Kamu Lisansına (GPL) dönüşecektir. Bu da bazı topluluk üyelerinin Uniswap'ın bu son versiyonunun aslında açık kaynaklı olmadığı yönünde eleştirilerine neden olmuştur.
Son Söz
Merkeziyetsiz borsa (DEX) piyasası, sürekli olarak yeni protokollerin ve platformların ortaya çıktığı, devamlı gelişen bir dünyadır. Uniswap, DEX dünyasında hakimiyeti elinde tutan bir oyuncudur ve 2018'de kullanıma sunulmasından beş yıl sonra dördüncü sürümünü yayınlamaktadır. Protokolün geçmişteki sürümlerinin her biri işlevselliği artıran yeni yükseltmeler eklemiştir.
Uniswap V4'ün tasarımı DEX'lerde sınırsız olasılık yaratmayı amaçlayan büyük değişiklikler içermektedir. Bu açık tasarım geliştiricilere denemeler yapmaları için neredeyse sınırsız bir alan sunsa da kullanıcı deneyimi açısından önemli bir karmaşıklık da yaratabilir. Kullanıcıların bir likidite havuzunun nasıl çalıştığını dikkatle incelemesi ve havuzla etkileşime geçmeden önce her bir "kancanın" ne yaptığını öğrenmesi gerekecektir.
Bununla birlikte, Uniswap V4'ün sunabileceği faydalar dikkate değerdir. Kullanıcıların kendi araştırmalarını yapması (DYOR) ve tam olarak neyle karşı karşıya olduklarını anlamaları her zaman için çok önemlidir.
Ek Okumalar
Sorumluluk Reddi ve Risk Uyarısı: Bu içerik, size hiçbir beyan veya garanti verilmeksizin yalnızca genel bilgi sunma ve eğitim amacıyla "olduğu gibi" sunulmaktadır. Bu içerik finansal, hukuki veya diğer herhangi bir mesleki tavsiye olarak yorumlanmamalıdır ve belirli bir hizmet veya ürünün satın alınmasını önerme amacı taşımamaktadır. Uygun profesyonel danışmanlarla görüşerek kendinize yönelik tavsiye almanız gerekir. Üçüncü bir tarafın katkıda bulunduğu makalelerde yer alan görüşlerin bu üçüncü tarafa ait olduğunu ve Binance Academy'nin görüşlerini yansıtmayabileceğini lütfen dikkate alınız. Daha fazla bilgi için sorumluluk reddimizin tam metnini buradan okuyabilirsiniz. Dijital varlık fiyatları dalgalanabilir. Yatırımınızın değeri yükselebileceği gibi düşebilir de ve yatırım yaptığınız tutarı geri alamayabilirsiniz. Yatırım kararlarınızın tüm sorumluluğu size aittir ve Binance yaşanacak hiçbir kayıp için sorumluluk kabul etmez. Yatırım tavsiyesi değildir. Daha fazla bilgi için Kullanım Koşulları ve Risk Uyarısı bölümlerimize bakabilirsiniz.