Негізгі тұжырымдамалар
Смарт келісімшарттар – келісімшарт шарттарын автоматтандыратын және орындайтын Ethereum және BNB Smart Chain сияқты блокчейндердегі өздігінен орындалатын цифрлық келісімдер.
Смарт келісімшарттар делдалдарға тәуелділік деңгейін төмендете отырып, ашықтықты, қауіпсіздікті, орталықсыздандыруды және тиімділікті ұсына алады.
Дәстүрлі процестер мен транзакцияларды оңтайландыру арқылы смарт келісімшарттар әртүрлі салаларда тиімділікті арттыруға қуатты құрал бола алады.
Смарт келісімшарт дегеніміз не?
Смарт келісімшарт – кодта жазылған және блокчейнде сақталған өздігінен орындалатын цифрлық келісім. Ол делдалдарды қажет етпестен, қауіпсіздік пен ашықтықты арттыру үшін блокчейн технологиясын қолдану арқылы жұмыс істейді және пайдаланушыларға келісімдерді орындап, әртүрлі процестерді оңтайландыруға мүмкіндік береді.
Смарт келісімшарттар сатып алушы мен сатушының келісімшартты орындауын қамтамасыз ету үшін үшінші тарапты тартуды қажет етпестен, бір-бірімен тікелей мәміле жасауы мақсатында екі тарапқа өте пайдалы. Сіз нарыққа цифрлық өнер туындысы үшін келдіңіз делік. Әдетте бұл операция үшін делдал ретінде өнер галереясы әрекет етуі мүмкін.
Осы делдалға сенудің орнына, смарт келісімшарт келісімнің шарттарын орындап, қамтамасыз ету үшін компьютерлік кодты пайдаланады. Оны виртуалды «егер-онда» мәлімдемесі ретінде қарастыруға болады. Мысалы, егер сатып алушы келісілген ақша сомасын жіберсе, онда смарт келісімшарт орындалады және цифрлық өнер туындысына меншік құқығын сатушыдан сатып алушыға береді.
Смарт келісімшарттар не үшін қолданылады?
Смарт келісімшарттарда қарапайым транзакциялардан тыс қолданбалар бар. Олар дәстүрлі жүйелер қолдай алмайтын жаңа пайдалану жағдайларын қосу арқылы блокчейнді жаппай ендіру потенциалын арттыра алады. Ағымдағы пайдалану жағдайлары мыналарды қамтиды:
Қаржылық операциялар
Талқыланғандай, криптовалютадағы смарт келісімшарттарды цифрлық валюталарды аудару, төлемдер жасау және күрделірек қаржылық келісімдерді тең дәрежеде орындау сияқты автоматтандырылған және қауіпсіз қаржылық транзакциялар үшін қолдануы мүмкін.
Орталықтандырылмаған қолданбалар
Смарт келісімшарттар көптеген орталықтандырылмаған қолданбаның (DApp) негізі болып табылады. Бұл DApp қолданбалары кең ауқымды функцияларды, оның ішінде несиелеуді, қарыз алуды және сауданы жеңілдететін орталықтандырылмаған қаржы (DeFi) платформаларын, сондай-ақ ойындағы активтер мен цифрлық коллекциялық заттар үшін өзара алмастырылмайтын токендерді (NFT) біріктіретін ойын платформаларын қамтиды.
Смарт келісімшарт бойынша NFT платформалары блокчейн желілеріндегі смарт келісімшарттардың бағдарламалануы мен қауіпсіздігін пайдалану арқылы бірегей цифрлық активтерді таңбаланған элементтер ретінде жасауға, иеленуге және сатуға мүмкіндік береді.
Сақтандыру
Смарт келісімшарттар шағымдарды өңдеуді автоматтандыру, жарамдылықты тексеру және алдын ала анықталған шарттар негізінде төлемдерді жеңілдету есебінен сақтандыру процестерін жеңілдете алады. Бұл қағаз жұмыстарының көлемін қысқартуға, тиімділікті және сақтандыру саласындағы ашықтықты арттыруға мүмкіндік береді.
Жеткізу тізбегін басқару
Смарт келісімшарттар тауарлардың қозғалысын жеткізу тізбегі бойынша қадағалап, тексере алады, ашықтықты, бақылауды қамтамасыз етіп, алаяқтық жағдайларын азайтады. Олар тапсырыстарды орындау, төлемдерді есептеу және сапаны бақылау сияқты жеткізу тізбегін басқару процестерін автоматтандыра алады.
Зияткерлік меншік
Смарт келісімшарттар көбінесе NFT арқылы музыка, өнер немесе жазбаша контент сияқты зияткерлік меншікті иелену мен таратуды басқара алады. Смарт келісімшарттар авторларға лицензиялау шарттарын анықтауға, роялти төлемдерін автоматтандыруға және цифрлық активтердің әділ таралуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Дауыс беру жүйелері
Смарт келісімшарттар дауыс беру жүйесінің тұтастығын қамтамасыз ету, алаяқтықтың алдын алу және нәтижелерді лезде шығаруға мүмкіндік беру арқылы қауіпсіз және ашық дауыс беру жүйелерін жасауға көмектеседі. Бұл демократиялық процестердегі сенім мен ашықтық деңгейін арттыруға көмектеседі.
Смарт келісімшарттар қалай жұмыс істейді?
Смарт келісімшарттардың бірқалыпты жұмыс істеуі блокчейн технологиясының, кодтың орындалуының және орталықтандырылмаған консенсустың үйлесіміне негізделген. Төменде смарт келісімшарттардың қалай жұмыс істейтіні туралы жеңілдетілген түсініктеме берілген:
1. Жасау және орналастыру
Смарт келісімшарт әзірлеушісі блокчейн платформасымен үйлесімді бағдарламалау тілін пайдалану арқылы смарт келісімшарт (мысалы, Ethereum үшін Solidity және Solana үшін Rust) жасайды. Содан кейін келісімшарт блокчейннің орталықтандырылмаған экожүйесінің бір бөлігіне айнала отырып, блокчейн желісіне орналастырылады.
2. Код және шарттар
Смарт келісімшартта белгілі бір келісімнің, бағдарламаның немесе транзакцияның шарттарын, ережелерін және талаптарын анықтайтын код бар. Бұл шарттар бір төлем сияқты қарапайым немесе көптеген қатысушылар мен деректер нүктесінің талаптары бар көп сатылы процесс сияқты күрделі болуы мүмкін.
3. Келісімшартқа шақыру
Орналастырылғаннан кейін блокчейнге рұқсаты бар кез келген адам онымен әрекеттесу арқылы смарт келісімшартты қолдана алады. Смарт келісімшартты шақыру, әдетте, келісімшарттағы нақты функцияларды шақыру және қажетті кірістерді қамтамасыз ету әрекеттерін қамтиды.
Пайдаланушылар MetaMask немесе Phantom сияқты криптоәмияндарды пайдаланып DeFi қызметтерімен және DApp қолданбаларымен өзара әрекеттескенде, олардың өзара әрекеттерінің көпшілігі смарт келісімшарттардың жұмысына негізделген.
4. Валидация және орындау
Смарт келісімшарт шақырылған кезде транзакция блокчейн желісі арқылы тексеріледі және расталады. Егер келісімшартта көрсетілген шарттар орындалса, тапсырма автоматты түрде орындалады.
5. Өзгермейтін жазба
Шарттар тексеріліп, транзакция расталғаннан кейін ол блокчейн дерекқорында өзгермейтін жазба ретінде жазылады. Әдетте, бұл жазба транзакцияның барлық тиісті мәліметтерін қамтиды, бұл оны ашық, аудиттеуге және тексеруге болатын жазба етеді.
6. Түпкіліктілік
Смарт келісімшарттың орындалуы түпкілікті болып табылады және оны қайтару мүмкін емес, өйткені ол орталықтандырылмаған және бұзуға төзімді дерекқорда (блокчейн тізбесі) сақталады. Бұл транзакцияның тұтастығы мен қауіпсіздігіне кепілдік беріп, алаяқтық немесе рұқсат етілмеген өзгерістер қаупін азайтады.
Танымал смарт келісімшарт платформалары
Ethereum (ETH): Ethereum смарт келісімшарттардың ізашары болды және ең үлкен әзірлеушілер қауымдастығы бар ең басым платформа болып қала береді. Алайда оның транзакция алымдары жоғары.
BNB Smart Chain (BSC): BSC бағдарламалау тілі Ethereum тіліне ұқсас, бұл өз жобаларын бір платформадан екіншісіне көшіргісі келетін әзірлеушілер үшін танымал етеді. Оның алымдары да салыстырмалы түрде төмен.
Solana (SOL): транзакцияның жоғары жылдамдығымен және төмен алымдарымен танымал Solana ең танымал смарт келісімшарт платформаларының біріне айналды.
Cardano (ADA): Cardano қауіпсіздік пен тұрақты дамуға айрықша назар аудара отырып, дамуға неғұрлым рецензияланған тәсілді қолданады.
Polkadot (DOT): өзара әрекеттесу мүмкіндігімен танымал Polkadot әртүрлі блокчейндерге бір-бірімен байланысуға мүмкіндік беріп, олардың ақпарат алмасуына және бөлісуіне жол ашады.
Смарт келісімшарттардың кемшіліктері қандай?
Смарт келісімшарттардың артықшылықтары көп болғанымен, аздаған кемшілігі де бар. Кейбір негізгі кемшіліктері мынадай:
1. Сыртқы деректерге тәуелділік
Смарт келісімшарттар, әдетте, сыртқы әлемнен ақпарат алу үшін оракулдар деп аталатын сыртқы деректер көздеріне сүйенеді. Смарт келісімшарттар рұқсатсыз кіруден қорғалғанымен, бұл оракулдар ықтимал осалдықтарды немесе дәлсіздіктерді қамтуы мүмкін, өйткені олар орталықтандырылған, манипуляцияға немесе тіпті үзілістерге бейім болуы мүмкін
2. Кодтың осалдықтары
Кез келген бағдарламалық құрал сияқты смарт келісімшарт кодында арам ниетті адамдар пайдалануы мүмкін осалдықтар немесе қателер болуы мүмкін. Кодты енгізудегі немесе жобалаудағы қателер қаржылық шығынға немесе басқа да жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін қауіпсіздіктің осалдығын тудыруы ықтимал. Смарт келісімшарттар қолданбас бұрын пайдаланушыларға қауіп төндірмеуі мақсатында қатаң сынақтан өтуі керек.
3. Масштабтау мүмкіндігі
Блокчейн желілерінің көлемі мен қолданыс аясы ұлғайса, масштабтауға және өнімділікке қатысты мәселелер туындауы мүмкін. Блокчейн желілерінің шектеулері әсіресе сұранысы жоғары сценарийлерде смарт келісімшартты орындау жылдамдығы мен тиімділігіне әсер етуі мүмкін.
4. Өзгерте алмаушылық
Смарт келісімшарттардың өзгермейтіндігі – даулы мәселе. Орналастырылып, орындағаннан кейін смарт келісімшартты өзгерту немесе кері қайтару мүмкін емес. Қауіпсіздікті арттырғанымен, кодта қателер болса немесе өзгерген жағдайларға байланысты келісімшартты жаңарту қажет болса, бұл да проблемаға айналуы мүмкін.
Смарт келісімшарт мәселелері қалай шешіледі?
Криптовалюта қауымдастығы смарт келісімшарттармен байланысты кемшіліктер мен қиындықтарды жақсы біледі және оларды шешу үшін белсенді жұмыс істеуде:
Қатені анықтау сыйақысы бағдарламалары
Көптеген криптоплатформалар «ақ қалпақ» хакерлерін, әзірлеушілерді және зерттеушілерді пайдаланбас бұрын смарт келісімшарт кодындағы осалдықтарды анықтауға және хабарлауға ынталандыру үшін үлкен сыйақылары бар қатені анықтау сыйақысы бағдарламаларын іске қосады. Осындай бағдарламалар осалдықтарды жауапкершілікпен ашуға жәрдемдесу арқылы смарт келісімшарт қауіпсіздігін күшейте алады.
Смарт келісімшарт аудиттері
Сондай-ақ смарт келісімшарттардағы осалдықтарды анықтап, жою үшін қауіпсіздікті мұқият тексеру қызметтерін ұсынатын смарт келісімшарт аудитімен айналысатын фирмалар бар. Олардың мақсаты – қауіпсіз кодтау стандарттарын, оның ішінде тестілеуді, кодты шолуды және ресми смарт келісімшартты тексеру әдістерін қамтамасыз ету үшін ең жақсы тәжірибелерді қолдану.
Стандарттар мен шеңберлер
Оған қоса әзірлеушілер арасында смарт келісімшартты әзірлеу тәжірибесін жақсартуға арналған құралдарды, фреймворктерді және стандарттарды жасау ортақ мақсаты бар. Оның бірден-бір жолы – смарт келісімшарттар үшін ортақ интерфейстерді, протоколдарды және пішімдерді орнатуға бағытталған стандарттау әрекеттерін қолдану.
ERC (Ethereum Request for Comments) стандарттары сияқты шешімдер смарт келісімшарттар үшін кеңінен қабылданған интерфейстерді құруға көмектесіп, сол арқылы әртүрлі блокчейн платформалары арасындағы өзара әрекеттесуді жақсартады, смарт келісімшарттарды басқа протоколдармен біріктіруді жеңілдетеді және үздіксіз өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді.
2-деңгей шешімдері
Бұрын талқыланғандай, блокчейн желілері масштабтау мен транзакция құнына қатысты мәселелермен күресе алады. Оптимистік жиынтықтар мен нөлдік білім жинақтары – осындай мәселелерді шешуі мүмкін 2-деңгей шешімдері. 2-деңгей шешімдері Ethereum сияқты 1-деңгей тізбектерінің үстінен жұмыс істейді. Олар транзакцияларды негізгі тізбектен өңдейді, осылайша кептелістерді азайтып, транзакцияның өткізу қабілетін арттырады.
Биткоинның смарт келісімшарттары бар ма?
Биткоинның сценарий тілі қарапайым смарт келісімшарттарды жасауға мүмкіндік береді, бірақ оның мүмкіндіктері Ethereum сияқты бағдарламаланатын смарт келісімшарт блокчейндеріне қарағанда шектеулі. Биткоинның Script деп аталатын бағдарламалау тілі пайдаланушыларға өздерінің BTC жұмсау ережелері мен шарттарын орнатуға мүмкіндік береді, бірақ ол анағұрлым күрделі смарт келісімшарт функцияларына арналмаған.
Алайда Биткоин 2-деңгей протоколдарындағы смарт келісімшарттарды және Биткоин желісінің жоғарғы жағында салынған Lightning желісі сияқты бүйірлік тізбектерді қолдай алады, бұл транзакцияларды тезірек және арзанырақ жасауға мүмкіндік береді. Rootstock (RSK) сияқты сайдчейн платформалары Биткоин желісіндегі жетілдірілген смартчейн функцияларын жеңілдетеді.
Сіз Bitcoin NFT токендері мен Ordinals жүйелері смарт келісімшарттарды қалай қолданатынын білгіңіз келетін шығар. Олар смарт келісімшарттарды пайдаланбайды; оның орнына файлдар тікелей жеке сатошилерге жазылып, содан кейін Биткоин блокчейніндегі блоктарға қосылады.
Қорытынды ойлар
Смарт келісімшарттар – делдалдардың қажеттілік деңгейін төмендететін, келісімшарт шарттарын орындайтын өздігінен орындалатын цифрлық келісімдер. Олар ашықтықты, қауіпсіздікті және тиімділікті қамтамасыз ету үшін блокчейн технологиясын пайдаланады.
Смарт келісімшарттардың процестерді автоматтандыруға және делдалдарға тәуелділікті азайтуға мүмкіндік беретін әлеуеті даусыз. Алайда олар кейбір қиындықтар, оның ішінде қауіпсіздік пен ауқымдылыққа қатысты кемшіліктерді тудырады. Осылайша криптовалюта қауымдастығы және жекелей протоколдар үздіксіз тестілеу, қауіпсіздік шаралары және үздіксіз даму әрекеттері арқылы осы кемшіліктерді жою үшін белсенді жұмыс істейді.
Смарт келісімшарттардың әлеуетін ескере отырып, олардың цифрлық қаржы әлемін қайда апаратынын көру қызықты болады.
Қосымша оқитын материалдар
Жауапкершіліктен бас тарту туралы мәлімдеме: бұл мақала тек білім беру мақсатында арналған. Бұл контент сізге «сол қалпында» тек жалпы ақпарат және білім беру мақсаттарына, ешқандай мәлімдемесіз немесе кепілдіксіз ұсынылады. Ол қаржылық, құқықтық немесе басқа кәсіби кеңес ретінде қабылданбауы керек, сондай-ақ қандай да бір нақты өнімді немесе қызметті сатып алуды ұсынуға арналмаған. Кеңесті тиісті кәсіби кеңесшілерден алуыңыз керек. Осы мақалада айтылған өнімдер аймағыңызда қолжетімді болмауы мүмкін. Мақаланы үшінші тарап қатысушысы жазған жағдайда, айтылған пікірлер үшінші тарап қатысушысына тиесілі екенін және Binance Academy пікірін білдірмейтінін ескеріңіз. Қосымша мәліметтер алу үшін осы жерден біздің жауапкершіліктен бас тарту туралы мәлімдемеміздің толық мәтінін оқыңыз. Цифрлық активтердің бағасы тұрақсыз болуы мүмкін. Инвестицияңыздың құны төмендеуі немесе жоғарылауы мүмкін және инвестицияланған соманы қайтара алмауыңыз мүмкін. Инвестициялық шешімдеріңізге тек сіз жауаптысыз және Binance Academy сізде туындауы мүмкін шығындар үшін жауап бермейді. Бұл материал қаржылық, құқықтық немесе басқа кәсіби кеңес ретінде қабылданбауы керек. Қосымша ақпарат алу үшін Пайдалану шарттары мен Тәуекел туралы ескертуді қараңыз.