Kısa Özet
Blockchain ağ tıkanıklığı, ağa gönderilen işlem sayısının ağın işlem kapasitesini aşması durumunda yaşanır.
İşlemlerdeki artış, blok boyutunun küçük olması ve blokların yavaş üretilmesi ağ tıkanıklığına yol açabilir.
Ağ tıkanıklığının sonuçları arasında işlem ücretlerinin artması, işlemlerin daha yavaş onaylanması ve kullanıcı deneyiminin kötüleşmesi yer alır.
2023 yılının bahar aylarında BRC-20 tokenlerle ilgili işlem faaliyetlerinin artmasına bağlı olarak Bitcoin ağının tıkanmasıyla, beklemede olan işlemlerin sayısı ve ücretler önemli ölçüde artmıştır.
Ağ Tıkanıklığı Nedir?
Ağ tıkanıklığı, ağa gönderilen işlem sayısının ağın bu işlemleri işleme kapasitesini aşması durumunda yaşanır. Ağın tıkanmasının çeşitli nedenleri olabilir. Örneğin, piyasa oynaklığı gibi dış etmenlerin yanı sıra blok boyutu ve blok süresi gibi ağa ait özellikler de bu nedenler arasında yer alabilir.
Ayrıntılara geçmeden önce blokların blockchain'e eklenme sürecinden bahsetmemiz gerekir.
Blockchain Teknolojisi Nasıl İşler?
Bir blockchain, bloklardan oluşan bir zincirdir ve her blok kullanıcılar tarafından oluşturulmuş işlem verilerini içerir. Zincire eklenen tüm bloklar kalıcıdır ve değiştirilemez.
Bu bloklar, her biri blockchain'in bir kopyasını tutan merkeziyetsiz bir düğüm ağı boyunca yayılır. Kriptografi ve oyun teorisi ile güvende tutulan blockchain, Bitcoin ve Ether gibi kripto paraların bel kemiğini oluşturur.
Blockchain ağlarının neden tıkandığını tam olarak anlayabilmek için bir ağın işlemleri işleme kabiliyetini etkileyen temel kavramlar olan bellek havuzlarını, aday blokları, kesinleşmeyi ve en uzun zincir ilkesini bilmek gerekir.
"Bellek havuzu" nedir?
Bellek havuzu, bir sonraki bloka eklenmek üzere bekleyen onaylanmamış işlemlerdir.
Örneğin, bir işlem Bitcoin ağında yayınlandığında blockchain'e hemen eklenmez. Bunun yerine ilk olarak, beklemede olan tüm işlemler için bir bekleme alanı olarak hizmet gören bellek havuzuna gider. Bir işlem, onaylanmasının ardından bellek havuzundan kaldırılır.
"Aday blok" nedir?
"Teklif edilen bloklar" olarak da adlandırılan aday bloklar, madencilerin veya doğrulayıcıların blockchain'e eklenmesini teklif ettikleri bloklardır. Bu bloklar, ağa yayınlanan fakat blockchain'e henüz eklenmeyen onaylanmamış işlemleri içerir.
Bir aday blokun onaylanmış bir blok haline gelmesi için blockchain'in mutabakat mekanizmasına bağlı olarak madencilikle çıkarılması veya doğrulanması gerekir. Örneğin, Bitcoin'in İş İspatı (PoW) mutabakat mekanizmasında madenciler karmaşık bir matematiksel bulmacayı çözmek için rekabet eder. Bulmacayı çözen ilk madenci aday blokunu blockchaine eklemeye ve bir ödül almaya hak kazanır.
Ethereum'un Hisse İspatı (PoS) mutabakat mekanizmasında ise rastgele seçilen doğrulayıcılar aday blokları teklif eder. Blokun geçerliliği diğer doğrulayıcılar tarafından onaylanır. Bir aday blok yeterli sayıda onayı aldığında onaylanmış bir blok haline gelir.
Blockchain'de "kesinleşme" nedir?
Kesinleşme, bir işlem veya etkinliğin artık değiştirilemeyeceği veya tersine çevrilemeyeceği zamandır. Bir işlem kesinleştiğinde kalıcı olarak blockchain'e kaydedilir, artık değiştirilemez ve kaldırılamaz.
Bitcoin blockchain'inde işlemler ağa yayınlanır ve bellek havuzuna eklenir. Madenciler bu havuzdan seçtikleri işlemleri doğrular ve blockchain'e eklenmek üzere yeni bloklara dahil eder. Bir bloka dahil edilen işlemler onaylanmış kabul edilir, fakat teorik olarak diğer madencilerin rakip bir blok oluşturması da olasılık dahilindedir.
Kesinleşen işlemler, onaylanan blok sayısıyla birlikte artar. Bitcoin işlemleri genellikle, bu işlemleri içeren blokun ardından altı blok daha eklendikten sonra "kesin" olarak kabul edilir. Ethereum'un blok sürelerinin daha kısa olması nedeniyle, "kesinleşme"den benzer düzeyde emin olmak için daha fazla sayıda onay önerilir.
"En uzun zincir" ilkesi nedir?
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi birden fazla madenci aynı anda yeni geçerli bloklar üretebilir. Bu da blockchain'de geçici çatallanmalara neden olabilir.
"En uzun zincir" ilkesi, blockchain'in geçerli versiyonunun en fazla hesaplama çalışması içeren ve genellikle de en fazla bloka sahip olan zincir olduğu kuralını ifade eder. Sonuç olarak, daha kısa zincirlerdeki "geçerli" bloklar (genellikle yetim veya bayat blok olarak adlandırılırlar) iptal edilir ve bu bloklardaki işlemler bellek havuzuna geri gönderilir.
Ethereum, ağda İş İspatı (PoW) kullanılırken en uzun zincir ilkesine bağlı kalmıştır. Ethereum'un 2022'de Hisse İspatına (PoS) geçişinin ardından, ağ doğrulayıcılar tarafından stake edilen ether bakiyelerine göre ağırlıklandırılmış doğrulayıcı oylarının toplamını, yani zincirin "ağırlığını" ölçen ve çatallanma tarafından seçilen güncellenmiş bir algoritma kullanmaya başlamıştır.
Blockchain Ağ Tıkanıklığının Nedenleri Nelerdir?
Blockchain ağ tıkanıklığı, ağa gönderilen işlem sayısının ağın bu işlemleri işleme kapasitesini aşması durumunda yaşanır.
Blockchain ağlarının tıkanmasının farklı nedenleri olabilir:
Talebin artması
Daha fazla kişi blockchain'e işlem gönderdikçe bellek havuzundaki onaylanmamış işlemlerin sayısı da tek bir bloka dahil edilebilecek işlem sayısını aşabilir. Bu durum özellikle de blok büyüklüğü ve blok süresi sınırlı olan blockchain'ler için geçerlidir.
İşlem sayısının artması, ani fiyat oynaklıkları nedeniyle işlem etkinliğinin birden artmasından veya geniş çaplı benimsenme döngülerine bağlı dalgalanmalardan kaynaklanabilir.
Blok boyutunun küçük olması
Tüm blockchain'ler, bir blokun azami büyüklüğünü tanımlayan bir blok boyutuna sahiptir. Bu blok boyutu, bir blokun kaç işlem içerebileceğini sınırlar.
Örneğin, Bitcoin ilk başta 1 megabayt blok boyutu sınırına sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. 2017'de Bitcoin, işlem oranını artırmak için Segregated Witness veya kısaca SegWit adında bir yükseltmeyi uygulamaya koymuştur. Bu yükseltme teorik blok boyutunu yaklaşık 4 MB'ye yükseltmiştir.
İşlem sayısı bu sınırı aşarsa, ağ tıkanıklığı ortaya çıkar.
Blokların yavaş üretilmesi
Blok süresi, blockchain'e ne sıklıkta yeni bir blok eklendiğini ifade eder. Bitcoin yaklaşık her 10 dakikada bir yeni bir blok ekler. İşlemler çok daha hızlı bir oranda ve hacimde oluşturuluyorsa birikmeye başlayacaktır.
Ağ Tıkanıklığının Sonuçları Nelerdir?
Blockchain ağ tıkanıklığı, bir ağın sorunsuz bir şekilde çalışma imkanını engelleyen bazı olumsuz sonuçlar yaratabilir.
İşlem ücretlerinin artması
Madenciler, daha yüksek ücret ödeyen işlemlere öncelik vermeye teşvik edilir. Dolayısıyla, bir blockchain ağı tıkandığında kullanıcılar işlemlerine öncelik tanımaları için madencileri teşvik etmek amacıyla genellikle daha yüksek işlem ücretleri ödemek durumunda kalır. Bunun sonucunda da blockchain'i özellikle de küçük işlemler için kullanmak normalden daha pahalı bir hale gelebilir.
İşlem onay sürelerinin uzaması
Ağ tıkanıklığı, işlemlerin onaylanması ve kesinleşmesi için beklenen sürelerin uzamasına neden olabilir. Olağan dışı durumlarda, işlemler saatler, günler, hatta daha uzun bir süre boyunca onaylanmayabilir. Bu da kullanıcılar için sinir bozucu olabilir.
Kullanıcı deneyiminin kötüleşmesi
Yüksek ücretler ve uzun onaylanma süreleri, blockchain'in benimsenmesinin ve kullanımının azalmasına neden olabilecek kötü bir kullanıcı deneyimi oluşturabilir.
Piyasa oynaklığı
Tıkanıklık belirsizliği artırabilir ve piyasa oynaklığına katkıda bulunabilir. Çok sayıda kullanıcı kripto para satmaya çalışırken ağ bu işlemleri işleyemeyecek kadar yoğunsa, kullanıcılar paniğe kapılabilir ve varlıklarını hızla elden çıkarmaya çalışabilir.
Tıkanıklığın, güvenlik riskleri ve ağın merkezileşmesi riski gibi başka sonuçları da olabilir. Özellikle de onaylanma sürelerinin uzaması çifte harcama saldırısı riskini artırabilir ve ücretlerin yüksek olması ise madencilik gücünün merkezileşmesine yol açabilir.
Ağ Tıkanıklığı Örnekleri
Hem Bitcoin hem de Ethereum ağlarında önemli ağ tıkanıklıkları yaşanmıştır.
Bitcoin ağ tıkanıklığı
2017'nin sonu ile 2018'in başı arasında Bitcoin'in fiyatının kayda değer şekilde artması bugüne kadarki en büyük ağ tıkanıklıklarından birine yol açmıştır. Bitcoin'in aniden büyük bir popülerlik kazanmasıyla talepte ve işlemlerde çok büyük bir artış yaşanmış, bu da önemli gecikmelere ve işlem ücretinin şaşırtıcı bir seviyede yükselmesine neden olmuştur. Bir noktada, ortalama işlem ücretleri 50 USD'yi aşmıştır.
2023 yılının bahar aylarında BRC-20 tokenlerle ilgili işlem faaliyetlerinin artmasına bağlı olarak Bitcoin ağının tıkanmasıyla, beklemede olan işlemlerin sayısı ve ücretler önemli ölçüde artmıştır. Bir noktada, onaylanmamış işlem sayısının neredeyse 400.000'e ulaşması bellek havuzunun darboğaza girmesine neden olmuştur. İşlem ücretleri, yalnızca birkaç hafta içinde %300'ün üzerinde yükselmiştir.
Ethereum ağ tıkanıklığı
Ethereum ağ tıkanıklığının dikkate değer bir örneği, 2017'de "CryptoKitties" projesi viral hale geldiğinde ve ağı önemli ölçüde yavaşlattığında yaşanmıştır. DeFi'nin hızla popülerleşmesi nedeniyle de ağ tıkanıklığı yaşanmış ve bu da gas fiyatlarında artışlara neden olmuştur.
Her blockchain ağı tıkanabilir. Fakat Bitcoin ve Ethereum ağlarındaki tıkanıklık örnekleri diğer blockchain'lerden daha fazla dikkat çekmiştir, çünkü popülerlikleri ve önemleri nedeniyle bu ağlar daha büyük bir etkiye sahiptir.
Ağ Tıkanıklığını Azaltacak Çözümler
Blockchain ağ tıkanıklığını gidermek karmaşık bir konudur. Farklı yaklaşımlar vardır ve bunların her biri kendilerine has avantaj ve dezavantajlara sahiptir.
Blok boyutunun artırılması
Blok boyutunu artırmak, blok başına daha fazla işlemin işlenmesine imkan tanıyarak ağın işlem oranını etkin bir şekilde artırır. Fakat daha büyük blokların ağa yayılması daha uzun sürer ve bu da geçici çatallanma riskini artırır. Büyük blokların daha fazla depolama alanına ihtiyaç duyması merkezileşmenin artmasına da neden olabilir.
Blok süresinin düşürülmesi
Blok süresinin düşürülmesi, ağın işlemleri daha hızlı işlemesini sağlayabilir. Bununla birlikte, bu, yetim blokların sayısını artırabilir ve güvenliği riske atabilir.
Katman 2 çözümleri
Bu zincir dışı çözümler işlemleri ana blockchain'in dışında işler ve son durumu zincir üzerinde kaydeder. Bitcoin'in Lightning Network'ü ve Ethereum'un Plasma'sı Katman 2 çözüm örnekleridir. Bu çözümler ölçeklenebilirliği artırabilir, fakat uygulamaya koyma süreci karmaşıktır ve ek güvenlik sorunları yaratabilir.
Bölümleme
Bölümleme, blockchain'in daha küçük birkaç bölüme ayrıldığı bir tekniktir. Tüm bölümler, işlemleri ve akıllı sözleşmeleri işleme imkanına sahiptir. Bölümleme ile bir ağın kapasitesi önemli ölçüde artırılabilir. Fakat Katman 2 çözümlere benzer şekilde, bölümleme de karmaşıklığı artırır ve ek güvenlik riskleri getirebilir.
Ağ tıkanıklığı için diğer olası çözümler arasında optimistik rollup'lar ve sıfır bilgi rollup'ları gibi ölçeklendirme çözümleri ve ücret ayarlamaları yer alır. Hisse İspatı (PoS) mutabakat mekanizması, İş İspatı (PoW) mekanizmasından genelde daha hızlıdır.
Son Söz
Blockchain teknolojisinin önümüzdeki yıllarda daha fazla kullanıcı tarafından benimsenmesi beklendiği için ağ tıkanıklığı sorunları daha fazla önem kazanmaktadır. Bir ağın yüksek hacimli işlemleri verimli bir şekilde işleme imkanı, geniş çaplı benimsenme ve kullanım için çok önemlidir. Özellikle de gerçek zamanlı, günlük işlemlere zemin sunmayı amaçlayan blockchain sistemleri için bunun önemi çok daha büyüktür.
Blockchain ağ tıkanıklığı önemli zorluklara neden olsa da topluluk bu sorunları hafifletecek çözümler geliştirmeye devam etmektedir. Blockchain ölçeklenebilirliğini artırmaya yönelik araştırmaların sektörün gündeminde yer almasının nedeni de budur.
Ek Okumalar
Blockchain Nedir ve Nasıl Çalışır?
Bitcoin Madenciliği Nasıl Yapılır?
Bitcoin'in Ücret-Ödül Oranı Nedir?
Sorumluluk Reddi ve Risk Uyarısı: Bu içerik, size hiçbir beyan veya garanti verilmeksizin yalnızca genel bilgi sunma ve eğitim amacıyla "olduğu gibi" sunulmaktadır. Bu içerik finansal, hukuki veya diğer herhangi bir mesleki tavsiye olarak yorumlanmamalıdır ve belirli bir hizmet veya ürünün satın alınmasını önerme amacı taşımamaktadır. Uygun profesyonel danışmanlarla görüşerek kendinize yönelik tavsiye almanız gerekir. Üçüncü bir tarafın katkıda bulunduğu makalelerde yer alan görüşlerin bu üçüncü tarafa ait olduğunu ve Binance Academy'nin görüşlerini yansıtmayabileceğini lütfen dikkate alınız. Daha fazla bilgi için sorumluluk reddimizin tam metnini buradan okuyabilirsiniz. Dijital varlık fiyatları dalgalanabilir. Yatırımınızın değeri yükselebileceği gibi düşebilir de ve yatırım yaptığınız tutarı geri alamayabilirsiniz. Yatırım kararlarınızın tüm sorumluluğu size aittir ve Binance yaşanacak hiçbir kayıp için sorumluluk kabul etmez. Yatırım tavsiyesi değildir. Daha fazla bilgi için Kullanım Koşulları ve Risk Uyarısı bölümlerimize bakabilirsiniz.