მთავარი დეტალები
ბლიკჩეინის ტრილემა აღწერს გამოწვევას, რომელიც დაკავშირებულია ბლოკჩეინის ქსელებზე უსაფრთხოებას, დეცენტრალიზაციასა და მასშტაბირებადობას შორის ბალანსის შენარჩუნებასთან.
ერთ-ერთი კომპონენტის გაუმჯობესება ხშირად მხოლოდ დანარჩენი კომპონენტების ხარჯზეა შესაძლებელი.
აღნიშნული ტრილემის გადაჭრის მიზნით, ბლოკჩეინების შემქმნელები სხვადასხვა ტექნიკურ მიდგომებს იყენებენ, როგორიცაა ალტერნატიული კონსენსუსის მექანიზმები, მეორე დონის ტექნოლოგიები და შარდინგი.
დღეისათვის ბლოკჩეინის ტრილემა სრულად არ არის დაძლეული, თუმცა ინდუსტრიები აგრძელებენ ინოვაციების დანერგვა და ცდილობენ უფრო დაბალანსებული სტრუქტურის ბლოკჩეინების შექმნას.
შესავალი
ბლოკჩეინებს წამში მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობის ტრანზაქციი დამუშავება შეუძლიათ, ამიტომ ბევრი თვლის, რომ ამ ტექნოლოგიის გლობალურად დანერგვისთვის საჭიროა, რომ ბლოკჩეინის გამტარუნარიანობა გაცილებით მაღალი იყოს. ეს მეტ ადამიანს მისცემს ქსელი გამოყენების შესაძლებლობას და ტრანზაქციები გახდება უფრო სწრაფი და იაფი.
თუმცა, დეცენტრალიზებული ქსელის ფუნდამენტური სტრუქტურის გამო, მასშტაბირებადობის გაზრდა ჩვეულებრივ იწვევს დეცენტრალიზაციის ან უსაფრთხოების დონის გაუარესებას. სწორედ ამას უწოდებენ ბლოკჩეინის ტრილემას. ამ პრობლემის გადაჭრის მიზნით, დეველოპერები იკვლევენ სხვადასხვა ტექნოლოგიებს, როგორიცაა ახალი კონსენსუსის მეანიზმები, შარდინგი და მეორე დონის ქსელები.
ბლოკჩეინის ტრილემა
როგორც ვიცით, ბლოკჩეინი არის განაწილებული ციფრული მონაცემთა ბაზა. მინაცემთა ბლოკები დალაგებულია ქრონოლოგიური თანმიმდევრობით. ბლოკების ერთმანეთთან დაკავშირებისთვის და დაცვისთვის გამოიყენება კრიპტოგრაფიული მტკიცებულებები. ამ ტექნოლოგიის მრეწველობის სხვადასხვა სფეროებში დანერგვამ უკვე შეცვალა ჩვენი მუშაობის მეთოდები და ცხოვრების სტილი.
დეცენტრალიზებული და დაცული ბლოკჩეინები იძლევა ქსელებისა და ბაზრების შუამავლის საჭიროების გარეშე ფუნქციონირების შესაძლებლობას. თუმცა ექსპერტები ამტკიცებენ, რომ ამ ტექნოლოგიის ფართოდ გავრცელებისთვის საჭიროა ბლოკჩეინის ტრილემის გადაჭრა.
ტერმინი „ბლოკჩეინის ტრილემა“ პოპულარული გახდა Ethereum-ის თანადამფუძნებლის, ვიტალიკ ბუტერინის წყალობით და აღნიშნავს იდეას, რომლის მიხედვითაც რთულია ბლოკჩეინის სამი მახასიათებლის ოპტიმალური დონის ერთდროულად მიღწევა. ერთ-ერთი მახასიათებლის გაუმჯობესება ხშირად შესაძლებელია მხოლოდ ორი დანარჩენი ელემენტის გაუარესების ხარჯზე.
დეცენტრალიზაცია
თავისი არსით, ბლოკჩეინის ქსელები დეცენტრალიზებულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ცალკეულ პირს, კომპანიას ან ორგანიზაციას არ შეუძლია მათი კონტროლი. ნებისმიერ პირს შეუძლია ამ ქსელთან დაკავშირება და მის პროცესებში მონაწილეობის მიღება, კონტროლის ფუნქცია კი ყველა მონაწილეს შორისაა განაწილებული. ნებისმიერ პირს შეუძლია ერთი და იმავე ლეჯერზე წვდომა, ხოლო თუ რომელიმე მონაწილე შეეცდება სისტემის მოტყუებას და ჩანაწერების თავის სასარგებლოდ შეცვლას, ქსელი დანარჩენი მონაწილეები შეამოწმებენ მონაცემებს და არ დაუშვებენ გაყალბებული ჩანაწერის ბლოკჩეინზე დამატებას.
განვიხილოთ განსხვავება Bitcoin-სა და ტრადიციულ საბანკო სისტემას შორის. ბანკები წარმოადგენენ შუამავლებს ტრანზაქციის მონაწილეთა შორის და უზრუნველყოფენ ჩანაწერების სისწორეს. ხოლო Bitcoin-ის ბლოკჩეინის მონაცემებზე წვდომა აქვს ქსელში ჩართულ ყველა მონაწილეს, რომელთაც შეუძლიათ მათი შემოწმება და დადასტურება მონაცემთა ბაზაში დამატებამდე. შედეგად ჩვენ გვაქვს სისტემა, რომელიც ფუნქციონირებს მესამე მხარეების საჭიროების გარეშე.
დეცენტრალიზაცია გვთავაზობს Web3 სივრცის შექმნის შესაძლებლობას. დღეისათვის ინტერნეტის უმეტესი ნაწილი Web2 სივრცეს წარმოადგენს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ვებსაიტები და აპლიკაციები კონტროლდება კომპანიების მიერ, Web3 კი მომხმარებლებს აძლევს საკუთარი ინფორმაციის და საიდენტიფიკაციო მონაცემების თავად კონტოლის საშუალებას.
თუმცა დეცენტრალიზაციას უარყოფითი მხარეებიც გააჩნია. რადგან თითოეულ ტრანზაქციის განხორციელებისთვის საჭიროა კონსენსუსის მიღწევა რამდენიმე მომხმარებელს შორის, მათ დამუშავებას სიჩქარე გაცილებით დაბალია, ვიდრე ცენტრალიზებული სისტემების შემთხვევაში. ამის გამო, მასშტაბირებადობა (ერთ წამში განხორციელებული ტრანზაქციების რაოდენობის გაზრდა) დეცენტრალიზებული ქსელების მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს.
ბლოკჩეინის უსაფრთხოება
უსაფრთხოება უმნიშვნელოვანესია ნებისმიერი ბლოკჩეინისთვის, რადგან მის გარეშე, თავდამსხმელებმა შესაძლოა მოახერხონ ქსელზე კონტროლის დამყარება და ტრანზაქციების ისტორიის შეცვლა. უსაფრთხოება გარანტირებული არ არის არც ცენტრალიზებულ და არც დეცენტრალიზებულ ქელში. ცენტრალიზებული სისტემის უპირატესობას წარმოადგენს უფრო საიმედო კონტროლი და გადაწყვეტილებების სწრაფად მიღების შესაძლებლობა, თუმცა მისთვის ასევე დამახასიათებელია კრიტიკული სუსტი წერტილების არსებობა, მისი დაცულობა კი დიდწილადაა დამოკიდებული უსაფრთხოების გუნდის მუშაობის ხარისხზე.
დეცენტრალიზებულ სისტემებში უსაფრთხოების უზრუნველყოფისთვის არ უნდა იყოს საჭირო ცენტრალური რგოლი. მაგალითად, Bitcoin იყენებს კრიპტოგრაფიასა და კონსენსუსის მექანიზმს, რომელსაც ეწოდება Proof of Work (PoW). მონაცემთა თითოეული ბლოკი წინა ბლოკთან დაკავშირებულია უნიკალური ხელმოწერის (ჰეშის) მეშვეობით, რისი წყალობითაც, ცვლილების ნებისმიერ მცდელობას მომენტალურად შეამჩნევენ ქსელის სხვა მონაწილეები.
PoW გვთავაზობს უსაფრთხოების დამატებით დონეს: ქსელის მონაწილეებს, რომელთაც მაინერები ეწოდებათ, ტრანზაციების ვალიდაციის უფლების მოსაპოვებლად მოეთხოვებათ რთული მათემატიკური ამოცანების ამოხსნა. ამის წყალობით, ქსელზე თავდასხმები გაცილებით რთული და ძვირადღირებული ხდება. რადგან Bitcoin-ის მაინინგი ბევრ რესურსს მოითხოვს, ეს მეთოდი სხვებთან შედარებით ნელია.
ასევე გაითვალისწინეთ, რომ რაც უფრო მეტი მონაწილეა (ნოდია) ქსელში ჩართული, მით უფრო მეტადაა დაცული ის. რაც უფრო დიდია ქსელი, მით უფრო ძნელია ბოროტმოქმედისთვის ქსელზე კონტროლის დამყარება.
თეორიულად, თუ პიროვნება ან გუნდი მოახერხებს ქსელის გამომთვლელი სიმძლავრის ნახევარზე მეტზე კონტროლის დამყარებას, ის შეძლებს განახორციელოს ეგრეთწოდებული 51%-ით შეტევა, რაც მას სხვადასხვა სახის თაღლითობის, მაგალითად ორმაგი ხარჯვის საშუალებას მისცემს.
ბლოკჩეინის ბასშტაბირებადობა
მასშტაბირებადობა აღნიშნავს ბლოკჩეინის უნარს გაზარდოს წამში განხორციელებული ტრანზაქციების რაოდენობა (TPS). იმისათვის, რომ ბლოკჩეინ-ტექნოლოგია გახდეს ძირითადი ფინანსური სისტემა და შეძლოს მილიარდობით მომხმარებლის მომსახურება, მას უნდა შეეძლოს ტრანზაქციების სწრაფად, იაფად და საიმედოდ დამუშავება. პრაქტიკულად, მასშტაბირებადობას უფრო ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება, ვიდრე დეცენტრალიზაციასა და უსაფრთხოებას, რომლებიც ბლოკჩეინის სტრუქტურის ორ ფუნდამენტურ პრინციპს წარმოადგენს.
გადახდის ცენტრალიზებულ სისტემებს, მაგალითად Visa-ს, შეუძლია წამში ათასობით ტრანზაქციის დამუშავება, რადგან ისინი წარმოადგენს დახურულ ქსელებს, რომლებზე წვდომაც ნებართვას საჭიროებს. მათი მუშაობა არ არის დამოკიდებული ათასობით დამოუკიდებელ ნოდს შორის კონსენსუსის მიღწევაზე, ამი გამო ტრანზაქციების დამუშავება თითქმის მომენტალურად ხდება.
ხოლო საჯარო ბლოკჩეინების შემთხვევაში, თითოეული ტრანზაქციის დამუშავების პროცესში ჩართულია უამრავი დამოუკიდებელი ვალიდატორი. ვერიფიკაციის განაწილებული სისტემა ანელებს პროცესს: Bitcoin-ის ძირითად ბლოკჩეინზე ტრანზაქციების დამუშავების სიჩქარეა დაახლოებით 5 TPS, ხოლო Ethereum-ზე - დაახლოებით 18 TPS.
ზოგიერთ ქსელზე PoW ჩაანაცვლა Proof of Stake (PoS) კონსენსუსის მექანიზმმა, თუმცა კვლავ არსებობს გარკვეული შეზღუდვები, რომლებიც დაკავშირებულია გლობალური კონსენსუსის საჭიროებასთან. მასტაბირებადობის ეფექტური ტექნოლოგიის გარეშე, მომხმარებელთა რაოდენობა გამოიწვევს ქსელის გადატვირთვას, ტრანზაქციების სიჩქარის შემცირებას და საკომისიოების ზრდას.
ბლოკჩეინი ტრილემის გადაჭრა
ბლოკჩეინი ტრილემის გადაჭრის ყველაზე აშკარა და მარტივი გზაა ქსელის ვალიდატორების (ნოდების) რაოდენობის შემცირება, რაც უზრუნველყოფს მასშტაბირებას და სიჩქარის გაზრდას. თუმცა ეს გამოიწვევს დეცენტრალიზაციის დონის შემცირებას, რის გამოც კონტროლი შესაძლოა მონაწილეთა მცირე ჯგუფის ხელში აღმოჩნდეს. ამან შეიძლება ასევე გამოიწვიოს უსაფრთხოების დონის შემცირება, რადგან ქსელის მონაწილეთა რაოდენობის შემცირება ზრდის თავდასხმების რისკს.
სწორედ ამაში მდგომარეობს ტრილემა: დეცენტრალიზაცია და უსაფრთხოება ერთამეთთან მჭიდროდაა დაკავშირებული, ბლოკჩეინის სტრუქტურის თავისებურებიდან გამომდინარე კი რთულია მასშტაბირებადობის გაუმჯობესება დანარჩენი კომპონენტების დასუსტების გარეშე. მთავარი ამოცანა მდგომარეობს იმაში, თუ როგორ გავზარდოთ ბლოკჩეინების სიჩქარე მათი სანდოობის დონის შემცირების გარეშე.
შემუშავების პროცესში მყოფი ტექნოლოგიები
არ არსებობს ტრილემის გადაჭრის უნივერსალური გზა. თუმცა დეველოპერები და მკვლევარები მუშაობენ სხვადასხვა მიდგომაზე, რომელთაგან ზოგიერთი საკმაოდ იმედისმომცემ შედეგებს გვთავაზობს. ქვემოთ მოცემულია რამდენიმე პერსპექტიული ტექნოლოგია:
1. შარდინგი
შარდინგი ბლოკჩეინს ყოფს მცირე ზომის ნაწილებად, ანუ შარდებად, თითოეულ მათგანს აქვს საკუთარი ლეჯერი და შეუძლია ტრანზაქციების დამოუკიდებლად დამუშავება. მთავარი ბლოკჩეინი ახორციელებს შარდებს შორის ურთიერთქმედებების კოორდინაციას, რაც ამცირებს ცალკეულ ბლოკჩეინებზე დატვირთვას და აუმჯობესებს მასშტაბირებადობას.
მაგალითად, NEAR პროტოკოლი იყენებს შარდინგის მოდელს, რომელსაც ეწოდება Nightshade 2.0, რომელიც ქსელს რამდენიმე პარალელურ შარდად ჰყოფს. 2025 წლი აგვისტოს მდგომარეობით, ამ ქსელს აქვს 8 აქტიური შარდი და ტრანზაქციის დასრულებისთვის დაახლოებით 600 მილიწამი ესაჭიროება.
2. განსხვავებული კონსენსუსის მექანიზმი
Bitcoin-ის ქსელში ტრილემის არსებობის ერთ-ერთი მიზეზია ის, რომ მის უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს PoW მექანიზმი. ტრილემის გადაჭრის ერთ-ერთ გზას სხვა კონსენსუსის მექანიზმის გამოყენება წარმოადგენს.
PoS ბლოკჩეინებზე, ტრანზაქციების ვალიდაციაში მონაწილეებს მოეთხოვებათ საკუთარი ტოკენების სტეიკინგზე განთავსება (დაბლოკვა). ეს მექანიზმი არ საჭიროებს სპეციალიზებულ აპარატურას. ქსელში ვალიდატორების დამატება გაცილებით მარტივია. PoS მხოლოდ ერთ-ერთი ვარიანტია იმ კონსენსუსის მექანიზმებს შორის, რომლებიც განიხილება მასშტაბირებადობის გაუმჯობესების გზებად.
კიდევ ერთი ვარიანტია Proof of Authority (PoA), რომელიც ქსელის უსაფრთხოებისთვის იყენებს ვალიდატორის საიდენტიფიკაციო მონაცემებს, ნაცვლად მონეტების სტეიკინგზე განთავსებისა. PoA სისტემებში ხდება მცირე რაოდენობის სანდო ვალიდატორების არჩევა, რომელთაც ეკისრებათ ტრანზაქციების ვალიდაციის და ბლოკების შექმნის ვალდებულება. ეს გვთავაზობს მასშტაბირებადობის გაუმჯობესების შესაძლებლობას, თუმცა დეცენტრალიზაციის დონის შემცირების ხარჯზე.
ზოგიერთი ბლოკჩეინის ქსელი იყენებს ჰიბრიდულ მოდელებს, სადაც ეს კომპონენტები დაბალანსებულია. მაგალითად, BNB Smart Chain იყენებს Proof of Staked Authority (PoSA) მექანიზმს, სადაც ბლოკის შექმნის უფლების მისაღებად, ვალიდატორები საკუთარ BNB-ის განათავსებენ სტეიკინგზე. ამ ქსელში ბლოკის შექმნას დაახლოებით 3 წამი ესაჭიროება. Conflux ქსელი იყენებს მექანიზმს, სადაც გაერთიანებულია PoW-ის და Directed Acyclic Graph (DAG) სტრუქტურის ელემენტები, რისი წყალობითაც გაუმჯობესებულია გამტარუნარიანობა და ასევე შენარჩუნებულია PoW-ს უსაფრთხოების მახასიათებლები.
3. მე-2 დონის ბლოკჩეინის ტექნოლოგიები
ტრილემის გადაჭრის კიდევ ერთ მეთოდს წარმოადგენს დამატებითი ქსელების შექმნა, ნაცვლად ძირითად ბლოკჩეინში ცვლილებების შეტანისა. მე-2 დონის ბლოკჩეინების მეშვეობით, ტრანზაქციების დამუშავება ხდება მთავარი ქსელის გარეთ და მასზე იგზავნება მხოლოდ დასრულებული ტრანზაქციების მონაცემები. მისი მეშვეობით ხდება ქსელის გადატვირთვის თავიდან აცილება, საკომისიოების შემცირება და ძირითადი ბლოკჩეინის უსაფრთხოების დონის შენარჩუნება.
როლაფების გამოყენების შემთხვევაში ხდება რამდენიმე ტრანზაქციის ერთ პაკეტში გაერთიანება მათი ბლოკჩეინის გარეთ დამუშავება. მთავარ ბლოკჩეინზე ვერიფიკაციისთვის იგზავნება მხოლოდ მტკიცებულებების მცირე ზომის პაკეტი. ოპტიმისტური როლაფები Arbitrum ტრანზაქციებს ვალიდურად თვლის მათ შემოწმებამდე, ხოლო ნულოვანი ინფორმაციის (ZK) როლაფები, როგორიცაა Scroll, ვალიდურობის დასადასტურებლად იყენებს კრიპტოგრაფიულ მტკიცებულებებს, მონაცემების ყველა დეტალის გამჟღავნების გარეშე. Ethereum-ზე როლაფების პოპულარობა დღითიდღე იზრდება. მისი დეცენტრალიზებული ფინანსების (DeFi), გეიმინგის და NFT-ების პლატფორმები სწორედ მე-2 დონის ბლოკჩეინზეა გაშვებული, რაც აუმჯობესებს სიჩქარეს და ამცირებს ხარჯებს.
მდგომარეობის არხები ქსელის მონაწილეებს აძლევს ტრანზაქციების off-chain დამუშავების შესაძლებლობას, მთავარ ბლოკჩეინზე კი იწერება მხოლოდ საწყისი და საბოლოო მდგომარეობა. Bitcoin-ის Lightning Network წარმოადგენს ამ ტიპის ტექნოლოგიის ერთ-ერთ პოპულარულ მაგალითს, რომელიც იყენებს მდგომარების არხებს და გვთავაზობს ტრანზაქციების სწრაფად და იაფად დამუშავების შესაძლებლობას. ყველა აქტივობა ხორციელდება off-chain, მთავარ ბლოკჩეინზე კი იგზავნება მხოლოდ საბოლოო შედეგები.
შეჯამება
ბლოკჩეინის ტრილემა კვლავ რჩება მთავარ გამოწვევად, რომელიც ხელს უშლის ამ ტექნოლოგიის შესაძლებლობების სრულად რეალიზაციას. თუმცა Ethereum-ის როლაფების და მაღალეფექტური მოდულური ბლოკჩეინების განვითარების წყალობით, ამ ტექნოლოგიის მომავალი იმედისმომცემად გამოიყურება. ამ ინოვაციების მიზანია მასშტაბირებადობის გაუმჯობესება დეცენტრალიზაციის ან უსაფრთხოების დონის შემცირების გარეშე, რაც ბლოკჩეინის ტექნოლოგიის გლობალური მასშტაბით დანერგვის პერსპექტივას გვთავაზობს.
დამატებითი საკითხავი
პასუხისმგებლობაზე უარის განაცხადი: ეს კონტენტი თქვენთვის მოწოდებულია „არსებული სახით“ და განკუთვნილია მხოლოდ ზოგადი საინფორმაციო და საგანმანათლებლო მიზნებისთვის, რაიმე სახის რეპრეზენტაციისა თუ გარანტიის გარეშე. იგი არ უნდა იქნეს აღქმული, როგორც ფინანსური, იურიდიული ან პროფესიული რჩევა და არ არის განკუთვნილი იმისთვის, რომ რეკომენდაცია გაუწიოს რაიმე სახის კონკრეტული პროდუქტის ან სერვისის შეძენას. რჩევის მისაღებად უნდა მიმართოთ შესაბამის პროფესიონალ მრჩეველს. რადგან წინამდებარე სტატია მოწოდებულია მესამე მხარის მიერ, გაითვალისწინეთ, რომ მასში წარმოდგენილი შეხედულებები ეკუთვნის მესამე მხარეს და არ წარმოადგენს Binance Academy-ს შეხედულებებს. დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად, სრულად გაეცანით აქ წარმოდგენილ პასუხისმგებლობაზე უარის განაცხადს. ციფრული აქტივების ფასები შეიძლება იყოს არასტაბილური. თქვენი ინვესტიციის ღირებულებამ შეიძლება დაიკლოს ან მოიმატოს და შესაძლოა ვერ შეძლოთ ინვესტირებული თანხის დაბრუნება. თქვენ ერთპიროვნულად ხართ პასუხისმგებელი თქვენს საინვესტიციო გადაწყვეტილებებზე და Binance Academy არ არის პასუხისმგებელი თქვენ მიერ განცდილ არანაირ ზარალზე. ეს მასალა არ უნდა იქნეს აღქმული, როგორც რაიმე სახის ფინანსური, იურიდიული, ან პროფესიული რჩევა. დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად, გაეცანით ჩვენს გამოყენების პირობებს და რისკის შესახებ გაფრთხილებას.