Kısa Özet
Blockchain ölçeklenebilirliğinin düşük olması düşük hızlara, yüksek işlem ücretlerine ve kötü bir kullanıcı deneyimine yol açar. Bu sorun, Katman 1 (örn. bölümleme) ve Katman 2 (örn. rollup'lar) çözümlerle düzeltilebilir.
Katman 1 çözümler blockchain'in kendisini yükseltmeyi amaçlarken Katman 2 çözümler ise mevcut zincirin üzerinde bir çerçeve oluşturur.
Rollup'lar popüler bir Katman 2 çözümüdür. Daha hızlı hesaplama için işlemleri zincir dışında bir araya getirirler.
Zk-rollup'lar, sıfır bilgi ispatı adındaki kriptografik bir tekniği kullanan bir tür rollup uygulamasıdır
Sıfır bilgi ispatları, dayanak verileri paylaşmadan bu verilerin doğrulanmasına imkan tanıyarak işlem gizliliği ve güvenliği sağlar.
Blockchain Ölçeklenebilirliği Yarışı
Kripto daha geniş çapta benimsendikçe, blockchain ağlarındaki ölçeklenebilirlik sorunlarını çözmek de büyük bir önem kazanmıştır. Tıkanmış bir blockchain, işlem hızlarının düşmesine ve ücretlerin artmasına neden olur. Bu sorunu çözmek için başlıca iki çerçevemiz vardır: Katman 1 ve Katman 2 çözümler.
Katman 1 çözümler: Bu çözümler, sistemin genelinin daha yüksek bir işlem oranına sahip olmasını sağlamak için doğrudan blockchain'in temel yapısını yeniler. Yatay bölümleme bu çözümlerin başlıca örneklerinden biridir. Blockchain'i farklı bölümlere ayırarak sistemin kapasitesini artırır ve işlemlerin eş zamanlı olarak işlenmesine imkan tanır.
Katman 2 çözümler: Bu çözümler, temeldeki blockchain'in üzerinde hizmet görür. Katman 2'de işlemler zincir dışında işlenir ve toplu olarak temel zincire gönderilir. Başlıca teknikler arasında durum kanalları, yan zincirler ve rollup'lar yer alır. Zk-rollup'lar, sıfır bilgi ispatlarını kullanan bir rollup türüdür.
Zk-Rollup Nedir?
Zk-rollup'ların ne olduğunu anlamak için öncelikle rollup'ların ve sıfır bilgi ispatlarının ne olduğunu bilmek gerekir.
Rollup nedir?
Rollup'lar, blockchain'lerin işlem verilerini bir araya getirip zincir dışında işlemesine imkan tanır. Verilerin işlenmesinin ardından nihai sonuç gereken şekilde temel zincire aktarılır. Bu kadar çok işlemin aynı anda işlenmesi, blockchain'de tıkanıklık yaşanma ihtimalini ortadan kaldırır ve hesaplamaların daha hızlı ve ucuz olmasına imkan tanır. Rollup'lar iki kategoriye ayrılır: Optimistik ve Zk-rollup'lar.
Optimistik rollup'lar: Optimistik rollup'lar, bir araya getirilen tüm işlemlerin meşru olduğu varsayımına dayanarak hizmet görür. Bu işlemler blockchain'e gönderilmeden önce bir bekleme döneminden geçer. Bu bekleme süresi boyunca ağ şüpheli işlemlere itiraz edebilir. Optimism, Arbitrum ve opBNB optimistik rollup'lara örnek olarak verilebilir.
Zk rollup'lar: Optimistik rollup'ların aksine, zk-rollup'lar sıfır bilgi destekli geçerlilik ispatları aracılığıyla tüm işlemleri doğrular. Uygulanması daha karmaşık olsa da zk-rollup'lar optimistic rollup'larda görülen anlaşmazlık çözümü süresini ortadan kaldıracak ve işlemleri teorik olarak daha hızlı gerçekleştirecek bir şekilde tasarlanmıştır.
Şimdi, sıfır bilgi ispatlarını inceleyelim.
Sıfır bilgi ispatı nedir?
Sıfır bilgi ispatı (ZKP), bir tarafın (ispatlayan) bir ifadenin içeriği hakkında hiçbir bilgi paylaşmadan bu ifadenin doğru olduğunu başka bir tarafa (doğrulayıcı) ispatlamasına imkan tanıyan kriptografik bir araçtır.
Bir ZKP'nin üç özelliğe sahip olması gerekir:
Eksiksizlik: Eğer ifade doğruysa ve her iki taraf da samimiyse, ispat her zaman bu ifadenin doğruluğunu onaylayacaktır.
Sağlamlık: Dürüst olmayan bir ispatlayıcı, çok nadir durumlar dışında dürüst bir doğrulayıcıyı yanlış bir ifadenin geçerli olduğu konusunda ikna edememelidir.
Sıfır Bilgi: En belirleyici özelliktir. Doğrulayıcı, sürecin sonunda ifadenin içeriğine dair bir fikir sahibi olmadan yalnızca ifadenin geçerli olduğunu öğrenir.
Peki, bir ZKP nasıl hizmet görür? ZKP'nin hizmet görme süreci üç aşamaya ayrılabilir:
Tanık: İlk aşamada ispatlayıcı, doğrulayıcıya gizli bilginin bir parçasını veya diğer bir deyişle bir "tanık" sunar. Buradaki fikir, ispatlayanın belirli verilere erişebildiğini, bu verileri açıkça paylaşmadan doğrulayıcıya ispat etmektir. Tanık, bilgiler hakkında yalnızca meşru bir ispatlayıcı tarafından yanıtlanabilecek bir dizi soru hazırlar.
Meydan okuma: Bu aşamada, doğrulayıcı soru kümesi içinden rastgele sorular seçerek ispatlayıcıya meydan okur.
Yanıt: İspatlayan, güvenilir olduğunu kanıtlamak için doğrulayıcının sorularını başarıyla yanıtlar.
Artık rollup'ların ve ZKP'lerin ne olduğunu biliyoruz. Haydi bunları tek bir şemsiye altında bir araya getirelim ve zk-rollup'ların nasıl hizmet gördüğünü inceleyelim.
Zk-Rollup'lar Nasıl Hizmet Görür?
Zk rollup'lar iki temel bileşene sahiptir:
Zincir üstü sözleşmeler: Akıllı sözleşmeler, zk-rollup protokolünün faaliyet gösterirken uyacağı kuralları tanımlar. Ana sözleşme ve doğrulayıcı sözleşmesinden oluşur. Ana sözleşme rollup'ların bloklarını saklar, yatırma işlemlerini takip eder ve önemli güncellemeler yapar. Doğrulama sözleşmesi ise oluşturulan ZKP'leri doğrular.
Zincir dışı sanal makineler: Bu makineler, işlemleri temeldeki Ethereum blockchain'inden uzakta Katman 2'de gerçekleştirir. Zincir dışı sanal makineler Ethereum zincirinden bağımsız olarak çalışır.
Zk-rollup'lar benzersiz bir katmanda olsalar da Ethereum blockchain'i ile iç içe geçmiştir. Ethereum'u işlemlerin tüm detaylarıyla doldurmazlar. Bunun yerine, akıllıca bir araya getirilmiş özetler sunarak temel katmanın fazla ayrıntıyla dolmamasını ve verimli kalmasını sağlarlar.
Zk-Rollup Kullanmanın Artıları ve Eksileri
Peki, zk rollup kullanmanın avantajları nelerdir? Avantajlar arasında şunlar yer alır:
Zk rollup'ların artıları
Yüksek işlem oranı: Zk-rollup'lar işlem gerçekleştirme yükünü temel katmandan daha verimli bir hesaplama ortamına aktarır. İşlemler zincir üzerinde ayrı ayrı işlenmediğinden genel anlamda işlem oranı artar.
Tıkanıklığın azalması: Zk-rollup'lar, blockchain'deki tıkanıklığı azaltarak Katman 1 operasyonlarının verimli olmasını sağlar. Dahası, tam düğümlerin verilerin tamamı yerine yalnızca sıfır bilgi ispatlarını saklaması yeterlidir.
Ücretlerin düşmesi: Tıkanıklığın azalması sonucunda zk-rollup'lar genel anlamda ücretlerin düşmesini sağlar.
Güvenlik önlemleri: Zk-rollup'lar, rollup ağında sorunlar olsa bile kullanıcıların fonlarını çekmesine olanak tanıyan güvenlik önlemleri içerir. Bu da ağ hataları sırasında fonları tehlikeye atabilecek yan zincirlere kıyasla belirgin bir avantajdır.
Daha kısa işleme itiraz dönemi: Zk-rollup'larda yalnızca rollup'lardaki geçerlilik ispatlarının doğrulanması gerekir ve bu da işleme itiraz süresini kısaltır.
Zk rollup'ların eksileri
Karmaşıklık: Zk-rollup'ların en büyük dezavantajı doğaları gereği karmaşık olmalıdır. Optimistik rollup'lara kıyasla yürütülmeleri çok daha komplikedir.
Temel katman ile kısıtlanma: Zk-rollup'lar, tüm verimliliklerine rağmen halen altta yatan temel katmanın kısıtlamalarına tabidir.
Likiditenin dağılması: Tüm Katman 2'ler likiditenin ekosistemde dağılmasına yol açar. Temel katman protokollerinde likiditenin düşük olması olası sorunlar yaratabilir.
Optimistic Rollup ve Zk-Rollup'ların Kıyaslaması
Optimistic ve zk rollup'lar arasındaki farklara bakalım.
Son Söz
Ölçeklenebilirlik çoğu zaman blockchain teknolojilerinin "kutsal kâsesi" olarak lanse edilir. Eğer bir sistem optimum bir şekilde çalışmıyorsa, onu kullanmanın bir anlamı yoktur. Hem optimistik hem de zk rollup'lar, uzun süredir devam eden bu soruna zarif bir çözüm sunmuştur. Zk-Rollup'lar, benzersiz yaklaşımları sayesinde daha yüksek hızlar, daha az trafik ve üstün güvenlik vaat eder. Evet, bu rollup türü karmaşıktır, fakat potansiyeli de çok büyüktür. Dijital para birimlerinin geleceği ile ilgilenen herkesin zk-rollup'ların ne olduğunu bilmesi gerekir. Daha iyi bir blockchain performansı için çabalarken, zk-rollup'ları ve bu çözümlerin gelecek için neler vaat ettiğini öğrenmek oldukça faydalı olacaktır.
Ek Okumalar
Sorumluluk Reddi ve Risk Uyarısı: Bu içerik, genel bilgilendirme ve eğitim amaçları doğrultusunda hiçbir beyan ve garanti verilmeksizin "olduğu gibi"sunulmaktadır. Bu içerik finansal, hukuki veya diğer bir mesleki tavsiye olarak yorumlanmamalıdır ve belirli bir ürün veya hizmetin satın alınmasını önerme amacı taşımamaktadır. Bu konuda uygun mesleki danışmanlardan tavsiye almalısınız. Makaleye bir üçüncü taraf tarafından katkıda bulunulduğunda, ifade edilen görüşlerin katkıda bulunan o üçüncü tarafa ait olduğunu ve Binance Academy'nin görüşlerini yansıtmadığını lütfen unutmayın. Daha fazla bilgi için sorumluluk reddimizin tam metnini buradan okuyabilirsiniz. Dijital varlık fiyatları dalgalanabilir. Yatırımınızın değeri yükselebileceği gibi düşebilir de ve yatırım yaptığınız tutarı geri alamayabilirsiniz. Yatırım kararlarınızın tüm sorumluluğu size aittir ve Binance Academy yaşanacak hiçbir kayıp için sorumluluk kabul etmez. Bu materyal finansal, hukuki veya diğer bir mesleki tavsiye olarak yorumlanmamalıdır. Daha fazla bilgi için Kullanım Koşulları ve Risk Uyarısı bölümlerimize bakabilirsiniz.