Sıfır Bilgi İspatı Nedir ve Blockchaini Nasıl Etkiler?
Ana sayfa
Makaleler
Sıfır Bilgi İspatı Nedir ve Blockchaini Nasıl Etkiler?

Sıfır Bilgi İspatı Nedir ve Blockchaini Nasıl Etkiler?

Orta Seviye
Yayınlanma: Jan 18, 2023Güncellenme: Nov 16, 2023
7m


Bu makale bir topluluk gönderisidir. Yazar, sıfır bilgi ispatı teknolojisiyle desteklenen programlanabilir bir gizlilik Katman 1 protokolü olan Manta Network'ün kurucu ortağı Kenny Li'dir.  

Kısa Özet

Sıfır bilgi ispatı (ZKP), bir bilgi parçasının doğruluğunun, bilginin kendisi paylaşılmadan teyit edilmesine imkan tanıyan bir kriptografik teknolojidir. Blockchain, kripto para ve merkeziyetsiz finansta (DeFi) gizliliği ve güvenliği artırmak için giderek daha önemli bir teknoloji haline gelmiştir. 

Birçok DeFi projesi, kullanıcılara borç verme, borç alma ve alım satım gibi hizmetlerde daha iyi gizlilik ve güvenlik sunmak için ZKP'leri halihazırda kullanmaktadır. Bir dizi Katman 1 blockchain de ZKP tabanlı rollup veya zkEVM'ler eklemektedir. Sıfır bilgi ispatı uygulamalarının daha geniş çapta benimsenmesi, dolayısıyla da bu teknolojinin blockchain ve Web3 dünyasında giderek daha önemli bir rol oynaması beklenmektedir.

Sıfır Bilgi İspatı Nasıl Çalışır?

Sıfır bilgi ispatı, bir tarafın (ispatlayan) herhangi bir ek bilgi paylaşmadan bir ifadenin doğru olduğunu başka bir tarafa (doğrulayıcı) ispatlayabildiği bir yöntemdir. Bu da bilgi hassas olduğunda ve ispatlayan taraf doğrulayıcının bu bilgiye erişmesini istemediğinde özellikle kullanışlıdır.

İspatlayan, yalnızca kendisinin oluşturabileceği matematiksel bir ispat sunar ve doğrulayıcı da ifadenin gerçekliğini doğrulamak için bu ispatı kullanabilir. Fakat orijinal bilgileri yeniden oluşturmak için ispatı kullanamaz.

A ve B olmak üzere iki girişi olan bir tünel ve tek yolu kapatarak insanların tünelin bir ucundan diğerine (A'dan B'ye) yürümesini engelleyen gizli bir koda sahip kilitli bir kapının olduğunu hayal edin. Gizli kodu biliyorsunuz ve tünele girmek isteyen X kişisine bu kodu satmak istiyorsunuz.

Siz kodu açıklamadan önce bu kişinin ödeme yapmasını istiyorsunuz ama diğer kişi de önce kodu gerçekten bildiğinizi kanıtlamanızı istiyor. Bu durumda, tünelin önünde durup sizin girişlerden birinden girip diğerinden çıkmanızı izleyebilir. Bu sayede, gizli kodu gerçekten bildiğinizden emin olacaktır.

Sıfır Bilgi İspatları Neden Kullanılır? 

Blockchain ve kriptoda sıfır bilgi ispatlarının popülaritesi, dijital işlemlerde gizlilik ve güvenlik talebinin artmasından kaynaklanmaktadır. Blockchain teknolojisinin ve kripto paraların yükselişiyle birlikte hassas bilgileri paylaşmadan işlemleri doğrulamanın bir yoluna yönelik ihtiyaç da artmıştır ve ZKP'ler bu ihtiyacı karşılayabilir.

Sıfır bilgi ispatlarının son yıllarda daha fazla ilgi ve talep görmesiyle ZKP'lerden faydalanan birçok protokol kullanılma sunulmuş ve büyük blockchainler sıfır bilgi rollup'ları geliştirmiştir. Sıfır bilgi ispatlarının popülerliğinin belirgin bir işareti, DevCon 2022 konferansında tüm konuşmaların %20'sinden fazlasının bu teknoloji hakkında olmasıdır.

Önemli Gelişmeler

Sıfır bilgi ispatlarındaki önemli bir gelişme, belirli bir ZKP türü olan zk-SNARK'ların kullanımın artmasıdır. zk-SNARK'lar, özel token işlemleri ve korumalı borç alma ve verme gibi çeşitli DeFi uygulamalarında geniş çapta benimsenmiştir. Sıfır bilgi ispatlarında bir diğer önemli gelişme ise zkRoll-up'lar aracılığıyla ölçeklenebilirliğe ve performansa yönelik odağın artmasıdır. 

zk-SNARK'lar

Sıfır bilgi, kısa ve öz, etkileşimli olmayan bilgi argümanı (zk-SNARK'lar), bir ifadenin kendisi hakkında herhangi bir bilgi paylaşmadan bu ifadenin doğrulanmasına imkan tanıyan belirli bir sıfır bilgi ispatı türüdür.

zk-SNARK'lar, Zcash ve JP Morgan Chase'in blockchain tabanlı ödeme sistemi gibi uygulamalarda halihazırda kullanılmıştır. İstemcileri sunuculara güvenle doğrulamanın bir yolu olarak da kullanılmaktadır.

zkRoll-up'lar

zkRoll-up'lar, birden fazla işlemin tek, daha büyük bir işlem altında bir araya getirilmesine ve daha sonra blockchaine kaydedilmesine imkan tanıyan, blockchain ağları için bir ölçeklendirme çözümüdür. Örneğin, BNB Chain 2022 yılında zkRoll-up mimarisi üzerine kurulu zkBNB test ağını kullanıma sunmuştur.

zkBNB, yüzlerce işlemi zincir dışında tek bir küme olarak bir araya getirebilir ve tüm işlemlerin geçerliliğini kanıtlamak için kriptografik bir ispat oluşturabilir. zkRoll-up'lar, ölçeklenebilirlik ile güvenlik arasında bir denge sunar ve ölçeklenebilirliği yüksek, gecikmesi düşük düzenler için uygundur.

Sıfır Bilgi İspatları için Kullanım Alanları

Sıfır bilgi ispatlarının birçok kullanım alanım vardır. Bunlardan bazıları halihazırda hayata geçirilmiştir, bazılarının ise gelecekte hayata geçirilmesi beklenmektedir. ZKP'nin başlıca kullanım alanları arasında şunlar yer alır: 

Dijital kimlik doğrulama

Sıfır bilgi ispatları, herhangi bir hassas kişisel bilginin paylaşılmasına gerek olmadan kullanıcıların kimliklerini doğrulamak için kullanılabilir. Bu işlev, seçmenlerin anonimliklerini koruyarak kimliklerinin doğrulanmasını gerektiren dijital oylama sistemleri gibi uygulamalarda kullanışlı olabilir.

Gizliliği koruyan işlemler

Kriptoda sıfır bilgi ispatlarının en popüler kullanım alanlarından biri gizliliği koruyan işlemlere imkan tanımasıdır. Örneğin Manta Network'ün merkeziyetsiz uygulaması (DApp) MantaPay, kullanıcıların kimliklerini veya işlem bilgilerini paylaşmadan merkeziyetsiz borsada (DEX) işlem yapabilmesi için ZKP'leri kullanır. Bu da kullanıcıların gizliliklerini koruyarak platformu işlemler için kullanmasına olanak tanır.

Korumalı işlemler

Zcash, korumalı işlemleri mümkün kılmak için sıfır bilgi ispatlarını kullanan bir kripto paradır. Bu tür işlemlerde, gönderici ve alıcı adreslerinin yanı sıra işlem tutarları da herkese açık blockchainde gizlenerek kullanıcılara daha fazla gizlilik sunulur.

Tokenleştirme ve sahiplik doğrulaması

Sıfır bilgi ispatları, varlıkları tokenleştirmek ve sahiplik ispatlarını doğrulamak için de kullanılabilir. Örneğin, bir mülk tokenleştirilebilir ve bu mülkün sahipliği başka bilgilerin herkesle paylaşılmasına gerek duyulmadan herhangi bir tarafça doğrulanabilir.

Küresel uyumluluk

Bazı ülkelerde finansal bilgilerin toplanması ve paylaşılmasına ilişkin katı düzenlemeler vardır ve merkeziyetsiz platformlar bu düzenlemelere uymakta zorlanabilir. Sıfır bilgi ispatları, gerekli bilgileri düzenleyicilerle paylaşmak, fakat diğer taraflara karşı gizli tutmak için kullanılabilir.

Bu da merkeziyetsiz platformlar ile geleneksel finans kurumları arasında bir köprü kurmaya yardımcı olabilir ve DeFi'nin çeşitli yetki alanlarındaki düzenlemelere uyumlu olmasını kolaylaştırır.

Blockchainde Sıfır Bilgi İspatlarının Geleceği

Sıfır bilgi ispatlarının gelecekte yeni teknolojik yenilikler getirmesi olasıdır. ZKP ile ilgili gelecekteki gelişmelerden dikkate değer bazıları şunlardır: 

Zincirler arası gizlilik katmanları

Blockchain ve DeFi ekosistemleri büyümeye ve gelişmeye devam ettikçe, farklı blockchain ağları arasında birlikte çalışabilirliğe yönelik ihtiyaç da artmaktadır. Zincirler arası gizlilik katmanları, hem işlemlerin farklı blockchain ağlarında yürütülmesine hem de ilgili tarafların mahremiyetinin korunmasına imkan tanıyacaktır.

zk-STARK'lar

Dikkat edilmesi gereken bir diğer alan ise zk-SNARK'lardan daha verimli ve güvenli olduğu düşünülen, daha yeni bir sıfır bilgi ispatı türü olan zk-STARK'ların (sıfır bilgi ölçeklenebilir şeffaf bilgi argümanı) artan kullanımıdır. zk-STARK'ların zk-SNARK'lara kıyasla bir başka avantajı da zk-STARK'ların doğrulamasının daha hızlı olması ve güvenilir bir düzen gerektirmemesidir.

Kullanıcı dostu araçlar 

Sıfır bilgi ispatı teknolojisi karmaşık olabilir ve her geliştirme ekibi kriptografinin bu özel alanında uzman olmayabilir. Kullanıcı dostu ZKP araçları, bu boşluğu doldurmaya yardımcı olabilir ve farklı deneyimlere sahip geliştiricilerin bu teknolojiyi kullanmasını kolaylaştırabilir. 

Sıfır Bilgi İspatlarının Sınırlamaları

Sıfır bilgi ispatları, gizliliği korurken bir yandan bilgilerin doğruluğunu göstermenin benzersiz bir yöntemidir, fakat %100 doğruluk garantisi vermez. İspatlayan taraf yalan söylüyorken bilginin doğrulanma olasılığı göz ardı edilebilecek kadar düşük olsa da kullanıcılar ZKP'lerin kusursuz olmadığının farkında olmalıdır.

Buna ek olarak, sıfır bilgi ispatları tarafından kullanılan algoritmalar yoğun hesaplama kaynaklarına ihtiyaç duyar. Bazı ZKP türlerinde, doğrulayıcı ve ispatlayan taraf arasında çok sayıda etkileşim gerektiği için yoğun bir hesaplama gücüne ihtiyaç duyulur. Diğerlerinde ise algoritmaların hesaplama yükü çok fazladır ve bu da ZKP'lerin uygulamalarını sınırlayabilir.

Son Söz

Sıfır bilgi ispatlarına yönelik ilgi, ölçeklendirme ve gizliliği koruma potansiyeline ilişkin benzersiz özellikleri nedeniyle hızla artmaktadır. Bu teknolojinin blockchain, kripto para ve DeFi'de gitgide daha fazla kullanılması, kullanıcılara büyük fayda sağlayan daha yenilikçi hizmetlerin ortaya çıkmasını sağlayabilir. Sıfır bilgi ispatlarının daha güvenli, gizli ve verimli DApp ekosistemleri oluşturmada çok önemli bir rol oynaması beklenmektedir.

Ek Okumalar