Негізгі тұжырымдамалар
Ұлы депрессия – 1929 жылы басталып, 1930-жылдар бойы жалғасқан жаһандық экономикалық дағдарыс. Бұл бүкіл әлем бойынша жұмыспен қамтудың, өнеркәсіптік өндірістің және өмір сүру деңгейінің күрт төмендеуіне алып келді.
Дағдарыс 1929 жылғы қор нарығының күйреуінен басталып, банкроттықтар, сауданың қысқаруы және тұтынушылық сұраныстың төмендеуімен ушыға түсті.
АҚШ-тағы жаңа келісім бағдарламасы және екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі өндірістік жұмылдыру сияқты үкімет араласулары экономиканың ақырындап қалпына келуіне ықпал етті.
Ұлы депрессия экономикалық саясаттың қалыптасуына және келешек ұрпақтарға арналған әлеуметтік қорғау тетіктерінің дамуына әсер етті.
Кіріспе
Ұлы депрессия экономикалық тарихтағы ең маңызды оқиғалардың бірі. Жаппай жұмыссыздықпен, кәсіпорындардың жабылуымен және миллиондаған адамның өмір сапасының төмендеуімен ерекшеленген бұл кезең үкіметтер мен қоғамдардың экономикалық тұрақтылық пен саясатты қабылдау тәсілін түбегейлі өзгертті. Ұлы депрессияны түсіну өткеннің маңызды кезеңін жарыққа шығарып қана қоймай, болашақта осындай дағдарыстардың алдын алу үшін қандай шаралар қажет екенін ұғынуға көмектеседі.
Ұлы депрессияның себебі неде болды?
Ұлы депрессияның нақты бір ғана себебі болған жоқ, ол бірқатар факторлардың үйлесімінен туындады. Негізгі себептерін қарастырайық.
1929 жылғы қор нарығының күйреуі
Экономикалық құлдырау АҚШ-та 1929 жылдың қазан айында болған қор нарығының күйреуінен басталды. Бұл оқиға жиі «Қара сейсенбі» деп аталады. Онжылдық бойы қор нарығында алыпсатарлық кеңінен таралып, бағалардың жасанды түрде шарықтауына әкелді.
Инвесторлар сенімін жоғалтқанда және акция бағалары құлдырай бастағанда, бұл тізбекті реакцияны тудырды. Көпшілігі несиеге инвестиция салған миллиондаған Америка тұрғыны нарық құлдырағанда өз жинақтарынан бір түнде айырылып қалды.
Банк жүйесінің күйреуі
Паника күшейген сайын көптеген банктерге клиенттер жаппай ағылып, банкрот болды. Жинақтарынан айырылған адамдардың тұтыну мүмкіндігі азайып, бұл экономикалық белсенділікті одан әрі баяулатты.
Паника көп ұзамай Уолл-Стриттен де асып түсті. АҚШ бойынша депозит иелері ақшаларын жаппай алуға тырысқан сайын, банкрот болған банктердің легі жүріп өтті. Салымшыларды қорғауға арналған сақтандыру немесе реттеу іс жүзінде болмағандықтан, бір банктің күйреуі бүкіл қауымдастықтардың өмір бойы жинаған қаржысынан айырылуына алып келді. Банктер жабылғандықтан, кредит желілері тоқтатылып, экономиканың барлық секторы зардап шекті.
Халықаралық сауданың құлдырауы
Дағдарыс АҚШ-та басталғанымен, оның салдары бүкіл әлемде сезілді. Бірінші дүниежүзілік соғыстың шығындарынан әлсіреген көптеген еуропалық экономикалар экспорт нарықтарының қысқаруына тап болды.
Үкіметтер жергілікті өнеркәсіпті қорғау мақсатында жаңа тарифтер мен кедендік кедергілер енгізді, мысалы, 1930 жылғы АҚШ-тың Смут-Хоули тарифтік заңы енгізілді. Алайда бұл саясаттар өзге елдердің қарсы шараларын тудырып, жаһандық сауданың күрт құлдырауына алып келді.
Тұтынушылық шығындар мен инвестициялардың қысқаруы
Жұмыссыздықтың өсуі мен белгісіздік салдарынан адамдар мен компаниялар шығындар мен инвестицияларды азайтты, бұл сұраныстың төмендеуіне және жаңа жұмыстан қысқарту шараларына әкелетін циклді қалыптастырды. Экономикалық дағдарыс өзін-өзі күшейтетін сипат алды, бұл табиғи жолмен қалпына келтіруге мүмкіндік қалдырмады.
Ғаламдық әсері мен адамзатқа келтірілген залалы
Ұлы депрессияның салдары бүкіл әлемде сезілді: Солтүстік Америка, Еуропа және басқа да өнеркәсіптік дамыған елдер ауыр экономикалық құлдырауға ұшырады.
Жұмыссыздық пен кедейлік
Кейбір елдерде жұмыссыздық 25%-ға дейін жетті. Көптеген адамдар жұмысынан айырылып, бүтін отбасылар негізгі қажеттіліктерді сатып алуға қиналды. Қаңғыбастық өршіп, қалалық жерлерде тегін асханалар мен нан кезектері үйреншікті құбылысқа айналды.
Кәсіпорындардың жабылуы
Мыңдаған бизнес шағын дүкендерден бастап ірі өнеркәсіп алпауыттарына дейін жабылып қалды. Белгілі өндірушілер, ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен қаржы компаниялары сұраныстың жойылуына байланысты жабылуға мәжбүр болды. Өндірістің қысқаруы жеткізу тізбегі мен бүтін қауымдастықтарға кері әсер етті.
Әлеуметтік және саяси өзгерістер
Экономикалық қиындықтардың кең таралуы әлеуметтік толқулар мен саяси өзгерістерге алып келді. Кейбір елдерде экономикалық тұрақсыздық саяси экстремизмнің өршуіне себеп болып, билік пен үкімет идеологиясының өзгеруіне жол ашты. Демократиялық елдерде реформалар енгізілсе, кейбір мемлекеттерде авторитарлық қозғалыстар күшейе түсті.
Қалпына келу жолы
Ұлы депрессиядан кейінгі қалпына келу жолы ұзақ әрі біркелкі болмады. Бір ғана шешім жеткіліксіз болды. Экономиканы қайта іске қосу үшін жаңашыл саясаттар мен жаһандық қақтығыстың ерекше жағдайларының үйлесімі қажет болды.
Үкімет бағдарламалары
АҚШ-та президент Франклин Д. Рузвельт «жаңа келісім» деп аталатын ауқымды экономикалық көмек және реформалар бағдарламасын жүзеге асырды. Бұл шаралар жұмыс орындарын құруға, сұранысты ынталандыруға және қаржы секторына деген сенімді қалпына келтіруге бағытталды.
Бастамаларға қоғамдық жұмыстар жобаларынан бастап, банктер мен қор нарығын қадағалайтын реттеуші органдарды құруға дейінгі шаралар кірді. Бұл кезеңде көптеген дамыған елдер жұмыссыздыққа қарсы сақтандыру, зейнетақы жүйесі және басқа да әлеуметтік көмектердің өз нұсқаларын енгізді.
Екінші дүниежүзілік соғыстың әсері
Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы үкіметтерді өнеркәсіп пен инфрақұрылымға ауқымды ресурстар салуға итермеледі. Бұл өндірістің артуына және жаңа жұмыс орындарының пайда болуына ықпал етіп, көптеген елдердегі экономикалық құлдырауды еңсеруде маңызды рөл атқарды.
Ұзақ мерзімді әсері мен алынған сабақтар
Ұлы депрессия экономикалық ойлауға да, мемлекеттік саясатқа да ұзақ мерзімді әсер етті. Дағдарысқа жауап ретінде реттеуші органдар депозиттерді сақтандыру, бағалы қағаздарды реттеу және әлеуметтік қамсыздандыру бағдарламалары сияқты маңызды реформалар мен қорғаныс тетіктерін енгізді.
Басқаша айтқанда, саясаткерлер экономикаға белсенді араласу тәсілін дамытты, бұл ретте үкіметтер экономиканы басқару, банктердің тұрақтылығын қамтамасыз ету және дағдарыс кезінде әлеуметтік қолдау көрсету бойынша үлкен жауапкершілік алды.
Қорытынды ойлар
Өткенге көз жүгіртсек, Ұлы депрессия әлемдік экономиканың қаншалықты осал болуы мүмкін екенін еске салатын маңызды кезең. 1930 жылдардан бері көп нәрсе өзгерсе де, сол дәуірден алынған сабақтар қазіргі көшбасшылар мен сарапшылардың бүгінгі мәселелерді шешу тәсілдеріне әлі де әсер етеді.
Қосымша оқитын материалдар
Жауапкершіліктен бас тарту туралы мәлімдеме: Бұл контент сізге «сол қалпында» тек жалпы ақпарат және білім беру мақсаттарына, ешқандай мәлімдемесіз немесе кепілдіксіз ұсынылады. Ол қаржылық, құқықтық немесе басқа кәсіби кеңес ретінде қабылданбауы керек, сондай-ақ қандай да бір нақты өнімді немесе қызметті сатып алуды ұсынуға арналмаған. Кеңесті тиісті кәсіби кеңесшілерден алуыңыз керек. Осы мақалада берілген өнімдер аймағыңызда қолжетімді болмауы мүмкін. Мақаланы үшінші тарап қатысушысы жазған жағдайда, айтылған пікірлер үшінші тарап қатысушысына тиесілі екенін және Binance Academy пікірін білдірмейтінін ескеріңіз. Қосымша мәліметтер алу үшін біздің жауапкершіліктен бас тарту туралы мәлімдемеміздің толық мәтінін оқыңыз. Цифрлық активтердің бағасы тұрақсыз болуы мүмкін. Инвестицияңыздың құны төмендеуі немесе жоғарылауы мүмкін және инвестицияланған соманы қайтара алмауыңыз мүмкін. Инвестициялық шешімдеріңізге тек сіз жауаптысыз және Binance Academy сізде туындауы мүмкін шығындар үшін жауап бермейді. Бұл материал қаржылық, құқықтық немесе басқа кәсіби кеңес ретінде қабылданбауы керек. Қосымша ақпарат алу үшін Пайдалану шарттары мен Тәуекел туралы ескертуді қараңыз.