Rezerwy Cząstkowe są jednym z elementów systemu bankowego, który umożliwia komercyjnym bankom osiąganie zysków poprzez udzielanie kredytów z pewnej części depozytów swoich klientów, podczas gdy jedynie niewielka część tych depozytów jest przechowywana jako gotówka i pozostaje dostępna do wypłaty. Praktycznie rzecz biorąc, dzięki temu konstruktowi bankowemu, bank jest w stanie dosłownie tworzyć pieniądze z niczego, wykorzystując do tego pewien procent depozytów bankowych swoich klientów.
Innymi słowy, banki aby móc udzielać kredytów, muszą fizycznie przechowywać minimalny procent (czyt. część) pieniędzy, które są zdeponowane na ich rachunkach finansowych przez klientów. Oznacza to, że banki mogą wypożyczyć resztę pieniędzy, która nie podlega fizycznemu przechowywaniu w rezerwie. Kiedy bank udziela komuś pożyczki, zarówno on, jak i pożyczkobiorca, obracają tymi funduszami jako aktywami, tym samym podwajając początkową kwotę w sensie ekonomicznym. Kwota udzielonej pożyczki jest następnie ponownie wykorzystywana, ponownie inwestowana i ponownie pożyczana wiele razy, co z kolei prowadzi do tzw. efektu zwielokrotnienia, a co ostatecznie prowadzi do sytuacji w której System Bankowych Rezerw Cząstkowych "tworzy nowe pieniądze".
Pożyczki oraz długi są integralną częścią systemu Rezerw Cząstkowych i często wymagają od banku centralnego wprowadzenia do obiegu nowych jednostek danej waluty, aby banki komercyjne mogły wypłacać te pieniądze. Większość banków centralnych pełni obecnie również rolę agencji regulacyjnych, które określają między innymi wymogi dot. minimalnej wysokości rezerwy obowiązkowej. Tak skonstruowany system bankowy obowiązuje i funkcjonuje w wielu krajach na świecie.. Jest on powszechny w Polsce, Stanach Zjednoczonych i wielu innych krajach, które uczestniczą w tzw. globalnym systemie wolnego handlu.
Powstanie Systemu Bankowych Rezerw Cząstkowych
System rezerw cząstkowych został stworzony około 1668 r., kiedy to Szwedzki bank Riksbank został ustanowiony pierwszym bankiem centralnym na świecie. W tym miejscu warto jednak podkreślić, że we wcześniejszych latach istniały już inne, prymitywne formy bankowości opartej na rezerwie cząstkowej. Idea zakładająca, że depozyty pieniężne mogą rosnąć i rozwijać się, stymulując gospodarkę poprzez udzielanie pożyczek szybko stała się popularna. Z samego założenia zdecydowanie bardziej korzystnie jest wykorzystywać dostępne zasoby do zwiększania wydatków zamiast gromadzić je stale w skarbcu.
Po tym, jak Szwecja podjęła kroki mające na celu uczynienie praktyki bardziej oficjalną, pomysł rezerw cząstkowych zaczął się przyjmować w coraz to kolejnych krajach i zyskiwać popularność wśród elit. W przypadku Stanów Zjednoczonych dwa z pierwszych powołanych do życia banków centralnych (pierwszy w 1791 r.; drugi w 1816 r.) nie przetrwały próby czasu. Dopiero w 1913 r. Ustawa o Rezerwie Federalnej powołała do życia Bank Rezerw Federalnych USA, który do dzisiaj jest bankiem centralnym w USA. Jednymi z głównych celów istnienia tej instytucji finansowej, to stabilizacja, maksymalizacja i nadzorowanie gospodarki pod względem obowiązujących cen, zatrudnienia oraz stóp procentowych.
Jak dokładniej działa SRC?
W momencie gdy kiedy klient banku wpłaca pieniądze na swoje konto bankowe, pieniądze te nie są już własnością deponenta (czyt. wpłacającego), a przynajmniej nie bezpośrednio. Bank w momencie zatwierdzenia depozytu staje się właścicielem tych pieniędzy, a w zamian daje klientowi konto depozytowe, za pomocą którego może on korzystać i dysponować swoimi środkami. Oznacza to, że klient banku powinien mieć niczym nie utrudniony oraz na każde żądanie dostęp do pełnej kwoty swojego depozytu, zgodnie jednak z ustalonymi zasadami i procedurami bankowymi. Jednakże gdy bank wchodzi w posiadanie zdeponowanych pieniędzy, nie zatrzymuje ich w całości w swoich rezerwach. Zamiast tego deponuje w specjalnej rezerwie niewielki procent takiego depozytu (stąd nazwa Rezerwa Cząstkowa). Wielkość wpłacanej rezerwy zwykle waha się od 3% do 10% oryginalnej wysokości depozytu, a cała reszta pieniędzy wykorzystywana jest przez bank do udzielania pożyczek innym klientom. W Polsce obowiązkowy procent depozytów na poczet SRC wynosi 0% dla środków nabytych na co najmniej 2 lata oraz 3,5% dla depozytów w PLN i innych walutach obcych.
Poniższy przykład dobitniej pokazuje w jaki sposób banki za pośrednictwem pożyczek kreują nowe pieniądze:
- Klient A wpłaca 50 000 PLN do Banku o nazwie B1. Bank B1 pożycza klientowi B 45 000 PLN.
- Klient B wpłaca 45 000 PLN do Banku o nazwie B2. Bank B2 pożycza klientowi C 40 500 PLN
- Klient C wpłaca 40 500 PLN do Banku o nazwie B3. Bank B3 pożycza klientowi D 36 450 PLN
- Klient D wpłaca 36 450 PLN do Banku o nazwie B4. Bank B4 pożycza klientowi E 32 805 PLN
- Klient E wpłaca 32 805 PLN do Banku o nazwie B5. Bank B5 pożycza klientowi F 29 525 PLN
Przy wymaganym procencie wynoszącym 10% jaki bank musi wpłacić do Rezerwy Cząstkowej za każdy depozyt swoich klientów, pierwotny depozyt klienta A w wysokości 50 000 PLN umożliwił bankowi operować sumą 234 280 PLN, która z kolei jest sumą wszystkich depozytów jego klientów plus 29 525 PLN, a którym zostały udzielone pożyczki z pieniędzy klienta A. Chociaż przykład ten jest bardzo spłaszczony i uproszczony, dobitnie pokazuje w jaki sposób banki przy pomocy Rezerwy Cząstkowej w sposób zwielokrotniony tworzą pieniądze.
Przy tej okazji należy jednak pamiętać, że cały ten proces opiera się na długu. Rachunki depozytowe reprezentują pieniądze, które banki tak naprawdę zawdzięczają swoim klientom (zobowiązania), a kredyty z oprocentowaniem generują najwięcej pieniędzy dla banków i są one aktywami banku. Mówiąc najprościej, banki zarabiają na tym iż udzielają (kwotowo) więcej kredytów niż tak naprawdę posiadają zobowiązań na kontach.
A co się stanie w przypadku szturmu klientów na bank (ang. Bank Run)?
Co się jednak stanie z bankiem, jeśli wszyscy, którzy posiadają w nim depozyty, zdecydują się wypłacić wszystkie swoje pieniądze? Taka sytuacja znana jest pod nazwą “biegu bankowego” lub “szturmu na bank”. Ponieważ bank jest zobowiązany do zatrzymania tylko niewielkiej części swoich depozytów, najprawdopodobniej spowodowałoby to upadek banku z powodu niemożności wywiązania się z istniejących zobowiązań finansowych wobec jego klientów.
Aby system bankowy rezerwy cząstkowej działał, konieczne jest, aby deponenci nigdy jednocześnie nie zażądali wypłaty lub uzyskania fizycznego dostępu do wszystkich swoich depozytów jednocześnie. Pomimo tego, że w przeszłości miały już miejsce sytuacje szturmu klientów na placówki danego banku, doprowadzenie do takiej sytuacji jest jednak trudne. Klienci decydują się na wypłacenie wszystkich swoich pieniędzy z banku w sposób masowy jedynie jeżeli uznają, że bank może mieć lub już ma poważne kłopoty.
Jeden z bardziej dramatycznego w skutkach bank runu wydarzył się w Stanach Zjednoczonych w trakcie Wielkiego Kryzysu i objął amerykański bank inwestytycyjny Bear Stearns, którego baza kapitałowa w wysokości 17 miliardów dolarów zmniejszyła się do 2 miliardów dolarów w gotówce w zaledwie jeden dzień. Obecnie rezerwy środków przechowywane przez banki stanowią jeden ze sposobów, dzięki którym szansę na powtórzenie się takich wydarzeń są minimalizowane. Niektóre z banków przekazują do rezerw większy procent depozytów swoich klientów aniżeli wynosi wymagane prawem lub regulacjami minimum aby lepiej spełniać wymagania klientów i zapewnić im dostęp do swoich funduszy na rachunkach depozytowych.
Zalety i wady Systemu Cząstkowych Rezerw Bankowych
Podczas gdy banki korzystają z większości zalet tego wysoce lukratywnego systemu, niewielka część zysków jakie osiągają one z udzielanych pożyczek powraca do klientów banków w ramach tzw. lokat i kont oszczędnościowych. Co więcej, rządy państwowe oraz politycy również są częścią tego systemu i często bronią Systemy Cząstkowych Rezerw Bankowych argumentując to, iż sprzyjają one wydatkowaniu i zapewniają stabilność gospodarczą oraz wzrost.
Z drugiej strony, wielu ekonomistów uważa, że system rezerwy cząstkowej jest niezrównoważony i dość ryzykowny - zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę, że obecny system monetarny, wdrażany przez większość krajów, jest oparty na kredytach / długach, a nie na prawdziwych pieniądzach. System ekonomiczny na którym opiera się dzisiejszy zglobalizowany świat zakłada, że ludzie ufają zarówno bankom, jak i pieniądzom, ustanowionym przez rządy jako prawne środki płatnicze.
System Rezerw Cząstkowych a Kryptowaluty
W przeciwieństwie do tradycyjnych systemów finansowych oraz walut fiducjarnych, Bitcoin stworzony został jako zdecentralizowana waluta cyfrowa, dając alternatywne ramy ekonomiczne, które działają w zupełnie inny sposób.
Co więcej, podaż Bitcoina jest z góry określona, co oznacza, że po wydaniu na rynek maksymalnej ilości 21 milionów jednostek nie zostaną wygenerowane już żadne nowe jednostki Bitcoina. To właśnie dlatego kryptowaluty działają w zupełnie odmienny sposób od tradycyjnych systemów finansowych, a do swojego poprawnego działania kryptowaluty nie potrzebują czegoś takiego jak Rezerwy Cząstkowe.