Kısa Özet
Katman 1; Bitcoin, BNB Chain ya da Ethereum gibi bir temel ağı ve ağın kurulduğu altyapıyı ifade eder. Katman 1 blockchainler, başka bir ağa ihtiyaç duymadan işlemleri doğrulayabilir ve kesinleştirebilir. Katman 1 ağlarda ölçeklenebilirliği iyileştirmek, Bitcoin'den de görülebileceği üzere zordur. Geliştiriciler, çözüm olarak güvenlik ve mutabakat için bir katman 1 ağ kullanan katman 2 protokoller yaratmıştır. Bitcoin'in Lightning Network'ü katman 2 protokollere örnek olarak verilebilir. Bu protokol, kullanıcıların ana zincire kaydetmeden önce özgürce işlemler yapmasına imkan tanır.
Giriş
Katman 1 ve katman 2 terimleri, farklı blockchainlerin, projelerin ve geliştirme araçlarının mimarisini anlamamızı sağlayan terimlerdir. Polygon ve Ethereum veya Polkadot ve parachain'leri arasındaki ilişkinin nasıl olduğunu merak ediyorsanız, farklı blockchain katmanları hakkında bilgi edinmeniz faydalı olacaktır.
Katman 1 nedir?
Katman 1 ağ, temel blockchaine verilen bir diğer addır. BNB Smart Chain (BNB), Ethereum (ETH), Bitcoin (BTC) ve Solana katman 1 protokollerdir. Bu ağlardan katman 1 olarak bahsederiz, çünkü kendi ekosistemleri içinde ana ağ konumundadırlar. Katman 1'e karşılık, ana ağların üzerine inşa edilmiş diğer katman 2 ve zincir dışı çözümler de vardır.
Diğer bir deyişle, bir protokol işlemleri kendi blockchaini üzerinde işliyor ve kesinleştiriyorsa katman 1'dir. Aynı zamanda bu ağlar, işlem ücretlerini ödemek için kullanılan kendi yerel tokenlerine de sahiptir.
Katman 1'de ölçeklendirme
Katman 1 ağlarda yaygın olarak görülen bir sorun bu ağların ölçeklendirilememesidir. Bitcoin ve diğer büyük blockchainler, talebin yüksek olduğu zamanlarda işlemleri yürütme konusunda sıkıntı yaşar. Bitcoin, Proof of Work (PoW) mutabakat mekanizmasını kullanır ve bu mekanizma için çok fazla hesaplama kaynağı gerekir.
PoW merkeziyetsizliği ve güvenliği sağlasa da PoW ağları işlem hacmi çok yüksek olduğunda yavaşlama eğilimindedir. Bu da işlem onaylama sürelerinin uzamasına ve işlem ücretlerinin yükselmesine neden olur.
Blockchain geliştiricileri uzun yıllardır ölçeklendirme çözümleri üzerine çalışmaktadır, fakat en iyi alternatiflerin hangileri olduğu halen yoğun bir tartışma konusudur. Katman 1'de ölçeklendirme için seçeneklerden bazıları şunlardır:
1. Blok büyüklüğünü artırarak her bir bloka daha fazla işlemin dahil edilmesini sağlamak.
2. Yakında gerçekleşecek Ethereum 2.0 yükseltmesinde olduğu gibi, mutabakat mekanizmasını değiştirmek.
3. Bir veritabanı bölümleme yöntemi olanyatay bölümlemeyi kullanmak.
Katman 1'de iyileştirmelerin uygulamaya koyulması önemli miktarda iş yükü gerektirir. Çoğu zaman, ağın tüm kullanıcıları değişiklik konusunda hemfikir olmaz. Bu da toplulukta ayrılıklara, hatta 2017'de Bitcoin ve Bitcoin Cash'te yaşandığı gibi bir sert çatallanmaya neden olabilir.
SegWit
Ölçeklendirme için katman 1 çözümlerine örnek olarak Bitcoin'in SegWit'i (segregated witness) verilebilir. Bu çözüm, blok verilerinin düzenlenme şeklini değiştirerek (dijital imzalar artık işlem girdisinin bir parçası değildir) Bitcoin'in işlem oranını artırmıştır. Bu değişiklik, ağın güvenliğini etkilemeden bloklarda işlemler için daha fazla boş alan kalmasını sağlamıştır. SegWit, geriye dönük uyumlu bir yumuşak çatallanma ile uygulamaya koyulmuştur. Bu da Bitcoin düğümlerinin henüz SegWit'i dahil edecek şekilde güncellenmiş olmasa bile işlemleri yürütmeye devam edebileceği anlamına gelir.
Katman 1'de yatay bölümleme nedir?
Yatay bölümleme, işlem oranını artırmak için kullanılan popüler bir katman 1 ölçeklendirme çözümüdür. Bu teknik, blockchaindeki dağıtık kayıt defterlerine uygulanabilen bir veritabanı bölümleme şeklidir. Bir ağ ve düğümleri, iş yükünü dağıtmak ve işlem hızını artırmak için farklı bölümlere ayrılır. Her bölüm, tüm ağdaki etkinliklerin bir kısmını idare eder. Bu da her bir alt bölümün kendi işlemleri, düğümleri ve ayrı bloklarına sahip olduğu anlamına gelir.
Yatay bölümlemede, tüm blockchainin tam bir kopyasının tüm düğümler tarafından tutulmasına gerek yoktur. Bunun yerine, her düğüm tamamlanan işleri ana ağa bildirerek yerel verilerinin durumunu paylaşır. Paylaşılan bilgiler arasında adres, bakiye ve diğer önemli ölçütler yer alır.
Katman 1 ve Katman 2 arasındaki farklar
Katman 1'de tüm sorunların iyileştirmelerle çözülmesi mümkün değildir. Teknolojik kısıtlamalar nedeniyle bazı değişikliklerin ana blockchain ağında yapılması çok zor ya da neredeyse imkansızdır. Örneğin Ethereum, Proof of Stake'e (PoS) yükseltilmektedir, fakat bu sürecin geliştirilmesi yıllar almıştır.
Bazı kullanım alanlarının ölçeklendirme sorunları nedeniyle katman 1'de sunulması mümkün değildir. Bir blockchain oyununun, işlem sürelerinin uzunluğu göz önüne alındığında Bitcoin ağını kullanması mümkün değildir. Fakat bu oyun yine de katman 1'in güvenliğinden ve merkeziyetsizliğinden faydalanmak isteyebilir. Burada en iyi seçenek, ağın üzerine bir katman 2 çözümü inşa etmektir.
Lightning Network
Katman 2 çözümleri, katman 1'in üzerine inşa edilir ve işlemleri kesinleştirmek için katman 1'i kullanır. Bunun başlıca örneklerinden biri Lightning Network'tür. Trafiğin çok yoğun olduğu zamanlarda Bitcoin ağının işlemleri tamamlaması saatler alabilir. Lightning Network, kullanıcıların bitcoinleriyle ana zincirin dışında hızlı ödemeler yapmasına imkan tanır ve nihai bakiye daha sonra ana ağa bildirilir. Bu süreç temelde herkesin işlemlerini tek bir kesin kayıt altında bir araya getirerek zamandan ve kaynaklardan tasarruf sağlar.
Katman 1 blockchain örnekleri
Artık katman 1'in ne olduğunu bildiğimize göre bazı örnekleri inceleyebiliriz. Pek çok farklı tür katman 1 blockchain vardır ve bunların çoğunda benzersiz kullanım alanları desteklenir. Bunlar Bitcoin ve Ethereum'la sınırlı değildir ve her bir ağ, blockchain teknolojisinin merkeziyetsizlik, güvenlik ve ölçeklenebilirlik arasında bir denge yakalama sorununa yönelik farklı bir çözüm sunar.
Elrond
Elrond, performansını ve ölçeklenebilirliğini artırmak için yatay bölümleme kullanan, 2018 yılında kurulmuş bir katman 1 ağdır. Elrond blockchaini saniyede 100.000 işlem (TPS) gerçekleştirebilir. Ağın kendine has iki özelliği Secure Proof of Stake (sPoS) mutabakat protokolü ve Uyarlanabilir Durum Bölümlemedir (Adaptive State Sharding).
Uyarlanabilir Durum Bölümleme, ağ kullanıcı kaybettikçe ya da kazandıkça yatay bölümlerin ayrılması ve birleştirilmesiyle uygulanır. Ağın durumu ve işlemleri de dahil olmak üzere tüm mimarisi bölümlere ayrılmıştır. Doğrulayıcıların bölümler arasında geçiş yapmaları sayesinde de bir bölümün kötü niyetle ele geçirilmesi ihtimali düşürülür.
Elrond'un yerel tokeni EGLD işlem ücretlerini ödemek, DApp'leri konuşlandırmak ve ağın doğrulama mekanizmasında katılımcı olan kullanıcıları ödüllendirmek için kullanılır. Elrond ağı, PoS mekanizmasının ürettiği CO2'den daha fazlasını telafi ettiği için Karbon Negatif sertifikasına da sahiptir.
Harmony
Harmony, yatay bölümleme desteği sunan bir katman 1 Effective Proof of Stake (EPoS) ağıdır. Blockchainin ana ağı dört bölüme sahiptir ve bu bölümlerin her biri paralel bir şekilde çalışarak yeni bloklar oluşturur ve bunları doğrular. Bir bölüm bu süreci kendi hızında yürütebilir. Bu da farklı bölümlerin farklı blok yüksekliklerine sahip olabileceği anlamına gelir.
Harmony şu anda geliştiricileri ve kullanıcıları kendine çekmek için bir "Çapraz Zincir Finans" stratejisi kullanmaktadır. Ethereum (ETH) ve Bitcoin'le güvene dayalı olmayan köprüler önemli bir rol oynayarak, köprülerde genellikle maruz kalınan emanet riskleri olmadan kullanıcıların tokenlerini takas etmesine imkan tanır. Harmony'nin Web3'ü ölçeklendirmek için başlıca vizyonu Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlara (DAO) ve sıfır bilgi ispatlarına dayalıdır.
DeFi'nin (Merkeziyetsiz Finans) geleceğinin çoklu zincir ve çapraz zincir fırsatlarına dayanıyor gibi gözükmesi, Harmony'nin köprü hizmetlerini kullanıcılar için cazip kılar. NFT altyapısı, DAO araçları ve protokoller arası köprüler başlıca odak alanlarıdır.
Yerel tokeni ONE, işlem ücretlerini ödemek için kullanılır. Harmony'nin mutabakat mekanizmasına ve yönetişimine katılmak için stake de edilebilir. Bu da başarılı doğrulayıcılara blok ödülleri ve işlem ücretleri verilmesine imkan tanır.
Celo
Celo, 2017 yılında Go Ethereum'dan (Geth) çatallanmış bir katman 1 ağdır. Fakat PoS ve bir benzersiz adres sisteminin uygulamaya koyulması gibi önemli değişiklikler yapmıştır. Celo Web3 ekosistemi DeFi, NFT'ler ve ödeme çözümleri içerir ve bu ekosistemde bugüne dek 100 milyonun üzerinde işlem doğrulanmıştır. Celo'da isteyen herkes bir telefon numarasını ya da e-posta adresini bir herkese açık anahtar olarak kullanabilir. Blockchain standart bilgisayarlardan kolayca çalıştırılabilir ve özel bir donanıma gerek yoktur.
Celo'nun başlıca tokeni CELO; işlemler, güvenlik ve ödüller için standart bir hizmet tokenidir. Celo ağı cUSD, cEUR ve cREAL sabit coinlerine de sahiptir. Bu coinler kullanıcılar tarafından oluşturulur ve pariteleri MakerDAO'nun DAI'sine benzer bir mekanizmayla korunur. Buna ek olarak, Celo sabit coinleriyle yapılan işlemler diğer tüm Celo varlıklarıyla ödenebilir.
CELO'nun adres sistemi ve sabit coinleri kriptoyu daha erişilebilir kılmayı ve benimsenmeyi artırmayı amaçlar. Kripto piyasasının oynaklığı ve yeni kullanıcılar için zorluğu birçok kişi için cesaret kırıcı olabilir.
THORChain
THORChain, zincirler arası ve izne dayalı olmayan bir merkeziyetsiz borsadır (DEX). Cosmos SDK kullanılarak geliştirilmiş bir katman 1 ağdır. İşlemleri doğrulamak için Tendermint mutabakat mekanizmasını kullanır. THORChain'in başlıca amacı, varlıkları endeksleme ya da wrap etme zorunluluğu olmadan merkeziyetsiz zincirler arası likiditeye imkan tanımaktır. Birden fazla zincirde yatırım yapanlar için endeksleme ve wrap etme işlemleri sürece ekstra riskler ekler.
THORChain esasen yatırma ve çekim işlemlerini takip eden bir kasa yöneticisi işlevini görür. Bu da merkeziyetsiz bir likidite yaratılmasını sağlayarak merkezi aracılara yönelik ihtiyacı ortadan kaldırır. THORChain'in yerel tokeni RUNE, işlem ücretlerinin ödenmesi dışında yönetişim, güvenlik ve doğrulama için de kullanılır.
THORChain'in Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) modeli RUNE'u baz çift olarak kullanır. Bu da RUNE'u desteklenen diğer tüm varlıklarla takas edebileceğiniz anlamına gelir. Proje bir açıdan zincirler arası bir Uniswap gibi hizmet görür ve RUNE da likidite havuzları için uzlaşma ve teminat varlığıdır.
Kava
Kava, Cosmos'un hızını ve birlikte çalışabilirliğini Ethereum'un geliştirici desteğiyle birleştiren bir katman 1 blockchaindir. "Ortak-zincir" mimarisini kullanan Kava Network, hem EVM hem de Cosmos SDK geliştirme ortamları için ayrı bir blockchain içerir. Cosmos ortak-zincirindeki IBC desteğinin de eklenmesiyle, geliştiriciler Cosmos ve Ethereum ekosistemleri arasında sorunsuz bir şekilde birlikte çalışabilen merkeziyetsiz uygulamalar geliştirebilir.
Kava, Tendermint PoS mutabakat mekanizmasını kullanarak EVM ortak-zincirindeki uygulamalara güçlü bir ölçeklenebilirlik sağlar. KavaDAO tarafından fonlanan Kava Network, her bir ortak zincirde kullanım bazında ilk 100 projeyi ödüllendirmek üzere tasarlanmış zincir üstü geliştirici teşvikleri de sunar.
Kava, yerel bir hizmet ve yönetişim tokeni olan KAVA'ya ve USD'ye endeksli bir sabit coin olan USDX'e sahiptir. KAVA, işlem ücretlerini ödemek için kullanılır ve doğrulayıcılar tarafından ağ mutabakatını sağlamak üzere stake edilir. Kullanıcılar, stake ettikleri KAVA'ları doğrulayıcılara delege ederek KAVA emisyonlarından bir pay kazanabilir. Staking yapanlar ve doğrulayıcılar, ağın parametrelerini belirleyen yönetişim tekliflerinde oy da kullanabilir.
IoTeX
IoTeX, blockchaini Nesnelerin İnterneti ile birleştirmeye odaklanan, 2017 yılında kurulmuş bir katman 1 ağdır. Kullanıcılara, cihazlarının oluşturduğu veriler üzerinde kontrol sunarak "makine destekli DApp, varlık ve hizmetlere" imkan tanır. Kişisel verilerinizin bir değeri vardır ve bu verileri blockchain üzerinden yönettiğinizde, verilerin mülkiyetinin güvenle sizde kalacağı garanti altına alınmış olur.
IoTeX’in donanım ve yazılımları birleştirmesi, insanların kullanıcı deneyiminden ödün vermeden gizliliklerini ve verilerini kontrol edebilmeleri için yeni bir çözüm sunar. Kullanıcıların gerçek hayattan verileriyle dijital varlıklar kazanmasını sağlayan sisteme MakineFi adı verilir.
IoTeX, Ucam ve Pebble Tracker adında dikkate değer iki donanım ürünü çıkarmıştır. Ucam, kullanıcıların istedikleri yerden ve tam bir gizlilikle evlerini izlemesine imkan tanıyan ileri seviye bir ev güvenlik kamerasıdır. Pebble Tracker, 4G desteğine ve izle-takip et imkanına sahip bir akıllı GPS'tir. Yalnızca GPS verilerini takip etmekle kalmaz, aynı zamanda gerçek zamanlı olarak sıcaklık, nem ve hava kalitesi gibi çevresel verileri de takip eder.
Blockchain mimarisi anlamında IoTeX, kendisi üzerine inşa edilmiş birkaç katman 2 protokole sahiptir. Blockchain, işlemleri kesinleştirmek için IoTeX'i kullanan isteğe uyarlanmış ağlar oluşturmak için araçlar sunar. Bu zincirler birbirleriyle de etkileşim kurabilir ve IoTeX üzerinden bilgi paylaşabilir. Bu durumda da geliştiriciler, IoT cihazlarının belirli ihtiyaçlarını karşılamak için kolayca yeni bir alt zincir oluşturabilir. IoTeX'in coini IOTX; işlem ücretleri, staking, yönetişim ve ağ doğrulamaları için kullanılır.
Son Söz
Günümüzün blockchain ekosisteminde farklı katman 1 ağlar ve katman 2 protokoller yer almaktadır. Bunlar kafa karıştırıcı olabilir, fakat temel kavramları öğrendikten sonra genel yapıyı ve mimariyi kavramak çok daha kolay bir hale gelir. Bu bilgiler, yeni blockchain projelerini incelerken, özellikle de bu projeler ağların birlikte çalışabilirliğine ve çapraz zincir çözümlere odaklanıyorsa faydalı olabilir.