Kısa Özet
Spot alım satım; kripto para, forex, hisse senedi ya da bono gibi finansal araç ve varlıkları doğrudan almayı ya da satmayı içerir. Varlık, çoğu zaman anında teslim edilir. Spot alım satım, ya borsa temelli ya da borsa dışı (doğrudan kullanıcılar arası) spot piyasalarda yapılır. Spot piyasalarda alım satım yaparken yalnızca elinizde olan varlıkları kullanabilirsiniz.
Spot alım satım için merkezi borsalar, alım satımı daha kolay bir hale getirmek adına yasal düzenlemelere uyumu, güvenliği, emaneti ve diğer etmenleri yönetir. Borsalar bunun karşılığında işlemlerden bir komisyon alır. Merkeziyetsiz borsalar da benzer bir hizmet sunar, fakat bunu blockchaindeki akıllı sözleşmeler aracılığıyla yapar.
Giriş
Spot alım satım, yatırım ve alım satım yapmak için basit bir yol sunar. Kripto yatırımında ilk deneyiminiz, muhtemelen spot piyasada piyasa fiyatından BNB almak ve HODLing yapmak gibi bir spot işlem olacaktır.
Spot piyasalar; kripto paralar, hisse senetleri, emtia, forex ve bonolar gibi farklı varlık sınıflarında mevcuttur. Spot piyasalara ve spot alım satıma muhtemelen tahmin ettiğinizden daha aşinasızdır. NASDAQ ve NYSE (New York Menkul Kıymetler Borsası) gibi en popüler piyasalardan bazıları spot piyasalardır.
Spot piyasa nedir?
Spot piyasa, varlıkların anında işlem gördüğü herkese açık finansal bir piyasadır. Alıcı, bir varlığı satıcıdan itibari para ya da başka bir takas aracıyla satın alır. Varlığın teslimatı genellikle anındadır, fakat bu neyin alınıp satıldığına da bağlıdır.
Spot piyasalar nakit piyasalar olarak da bilinir, çünkü işlem yapanlar ödemeleri peşin yapar. Spot piyasalar farklı türlerde olabilir ve borsalar olarak bilinen üçüncü taraflar genellikle işlemlere aracılık yapar. Borsa dışı (OTC) işlemler aracılığıyla diğer kişilerle doğrudan alım satım da yapabilirsiniz. Bu konudan ileride daha ayrıntılı bir şekilde bahsedeceğiz.
Spot alım satım nedir?
Spot alım satım yapanlar, değerinin yükseleceği beklentisiyle varlıkları satın alarak piyasada kar etmeye çalışır. Daha sonra fiyat yükseldiğinde varlıklarını kar edecek şekilde spot piyasada satabilirler. Spot alım satım yapanlar piyasada açığa satış da yapabilir. Bu süreç, finansal varlıkları satmayı ve fiyat düştüğünde o varlıktan daha yüksek bir miktarı tekrar satın almayı içerir.
Bir varlığın güncel piyasa fiyatı, spot fiyat olarak bilinir. Borsada bir piyasa emri kullanarak, birikimlerinizi mevcut en iyi spot fiyat üzerinden satabilir ya da varlık satın alabilirsiniz. Fakat emrinizin gerçekleştirilmesi aşamasında piyasa fiyatının değişmeyeceği garanti değildir. İstediğiniz fiyattan emrinizin gerçekleştirilmesini sağlayacak yeterli hacim de olmayabilir. Örneğin emriniz spot fiyattan 10 ETH almak iken o anda yalnızca 3 ETH satılıyorsa, emrinizin geri kalanını farklı bir fiyattan ETH satın alarak tamamlamanız gerekir.
Spot fiyatları gerçek zamanlı olarak güncellenir ve emirler eşlendikçe değişir. Borsa dışı spot alım satımda ise süreç farklı bir şekilde işler. Bir emir defteri olmadan, başka bir tarafla doğrudan belirli bir miktar ve fiyat üzerinden işlem yapabilirsiniz.
Varlığa bağlı olarak teslimat ya anında ya da genellikle T+2 gün içinde yapılır. T+2, işlem günü artı iki iş günü anlamına gelir. Eskiden hisse senetleri ve menkul kıymetler, fiziksel sertifikaların devredilmesini içeriyordu. Döviz piyasası da önceleri para birimlerini fiziksel nakit para, transfer ya da yatırma işlemleriyle gönderiyordu. Artık dijital sistemler sayesinde teslimat neredeyse anında gerçekleşiyor. Kripto piyasaları ise 7/24 faaliyet göstermesi sayesinde işlemlerin anında gerçekleşmesine imkan tanır. Diğer yandan, eşler arası alım satım ya da OTC'de teslimat daha uzun sürer.
Borsa ve borsa dışı platformların farkları
Spot alım satım, tek bir yerle sınırlı değildir. Birçok kişi spot alım satımı borsalarda yapıyor olsa da üçüncü bir taraf olmadan başka kullanıcılarla doğrudan alım satım da yapabilirsiniz. Daha önce de bahsettiğimiz gibi bu alımlar ve satımlar, borsa dışı işlemler olarak bilinir. Her bir spot piyasa, kendine has farklara sahiptir.
Merkezi borsalar
Borsaların iki türü vardır: merkezi ve merkeziyetsiz. Merkezi bir borsa kripto para, forex ve emtia gibi varlıkların alım satımını yönetir. Borsa, piyasa katılımcıları arasında bir aracı ve işlem gören varlıklar için de bir emanetçi olarak hareket eder. Merkezi bir borsayı kullanmak için işlem yapmak istediğiniz itibari parayı ya da kriptoyu hesabınıza yatırmanız gerekir.
Ciddi bir merkezi borsa, işlemlerin sorunsuz bir şekilde gerçekleşmesini sağlamalıdır. Borsanın diğer sorumlulukları arasında yasal düzenlemelere uyum, KYC (Müşterini Tanı), adil fiyatlama, güvenlik ve müşteriyi koruma yer alır. Borsa bunun karşılığında işlemlerden, listelemelerden ve diğer alım satım işlemlerinden bir komisyon alır. Bu nedenle borsalar yeteri kadar kullanıcı ve işlem hacmine sahip oldukları müddetçe hem boğa hem de ayı piyasalarında kar edebilir.
Merkeziyetsiz borsalar
Merkeziyetsiz borsa (DEX) en çok kripto paralarda karşılaşılan bir diğer borsa türüdür. DEX'ler, merkezi borsaların sunduğu temel hizmetlerin pek çoğunu sunar. Fakat DEX'ler alış ve satış emirlerini blockchain teknolojisini kullanarak eşleştirir. DEX kullanıcılarının çoğu zaman bir hesap oluşturmasına gerek yoktur ve kullanıcılar doğrudan birbirleriyle, varlıkları DEX'e transfer etmeye ihtiyaç duymadan alım satım yapabilir.
Alım satımlar, doğrudan kullanıcıların cüzdanlarından akıllı sözleşmeler aracılığıyla gerçekleşir. Bu sözleşmeler, blockchain üzerinde yer alan ve kendi kendini yürüten kod parçalarıdır. Birçok kullanıcı, standart bir borsaya kıyasla daha fazla gizlilik ve özgürlük sunduğu için DEX'leri kullanmayı tercih eder. Fakat DEX kullanmanın da bazı dezavantajları vardır. Örneğin, kimlik doğrulamasının ve müşteri hizmetlerinin olmaması bir sorunla karşı karşıya kalmanız halinde problem teşkil edebilir.
Binance DEX gibi bazı DEX'ler emir defteri modelini kullanır. Daha yeni bir model ise Pancake Swap ve Uniswap tarafından kullanılan Otomatik Piyasa Yapıcıdır (AMM). AMM'ler de akıllı sözleşmeleri kullanır, fakat fiyatları belirlemek için farklı bir modelden faydalanır. Alıcılar, tokenlerini takas etmek için bir likidite havuzundaki fonları kullanır. Havuzun fonlarının kaynağını oluşturan likidite sağlayıcılar, havuzu kullanan herkesten işlem ücreti alır.
Borsa dışı
Diğer uçta ise kimi zaman tezgah üstü olarak da adlandırılan borsa dışı alım satımlar vardır. Finansal varlıklar ve menkul kıymetler; aracı kurumlar, yatırımcılar ve işlem yapanlar arasında doğrudan alınıp satılır. OTC piyasası spot alım satımında işlemleri organize etmek için telefon ve anlık mesajlaşma da dahil olmak üzere farklı iletişim yöntemleri kullanılır.
OTC işlemleri, bir emir defteri kullanma zorunluluğunun olmamasının sunduğu bazı avantajlara sahiptir. Piyasa değeri düşük coinler gibi düşük likiditeye sahip varlıkları alıp satıyorsanız, büyük bir emir slipaja neden olabilir. Borsa çoğu zaman emrin tamamını istenilen fiyattan gerçekleştiremez. Dolayısıyla, emri tamamlamak için daha yüksek fiyatlar ödemeniz gerekir. Bu nedenle, büyük OTC emirleri çoğu zaman daha iyi fiyatlara gerçekleştirilebilir.
BTC gibi likit varlıklarda bile emirler çok büyük olduğunda slipaj görülebilir. Dolayısıyla, büyük BTC emirleri de OTC işlemleriyle daha avantajlı hale gelebilir.
What’s the difference between spot markets and futures markets?
We’ve already mentioned that spot markets make instant trades with almost immediate delivery. On the other hand, the futures market has contracts paid for at a future date. A buyer and seller agree to trade a certain amount of goods for a specific price in the future. When the contract matures on the settlement date, the buyer and seller typically come to a cash settlement rather than deliver the asset.
For more information on futures, check out What Are Forward and Futures Contracts.
What’s the difference between spot trading and margin trading?
Margin trading is available in some spot markets, but it’s not the same as spot trading. As we previously mentioned, spot trading requires you to fully purchase the asset immediately and take delivery. In contrast, Margin trading lets you borrow funds with interest from a third party, which allows you to enter larger positions. As such, borrowing gives a margin trader the potential for more significant profits. However, it also amplifies the potential losses, so you should be careful not to lose all of your initial investment.
Binance'te nasıl spot alım satım yapılır?
Bir Binance hesabınız olduğu takdirde, Binance'te spot alım satım yapmak oldukça kolay bir süreçtir. Haydi, Binance'in borsa sayfasından bir spot alım satımı nasıl yapacağınızı inceleyelim. Alım satım platformuna Binance ana sayfasında imlecinizi [Al-Sat] sekmesinin üzerine getirip [Spot] seçeneğine tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Karşınıza birkaç farklı bölümden oluşan alım satım ekranı çıkacaktır.
1. En üstte kripto para alım satım çiftinin yanı sıra günlük fiyat değişimi ve hacim gibi diğer piyasa bilgilerini görebilirsiniz.
2. Emir defteri bir varlığın açık tüm alış ve satış emirlerini fiyata göre sıralanmış olarak listeler. Yeşiller alış emirleri, kırmızılar ise satış emirleridir. Bir varlığı satın almak için piyasa emri verdiğinizde, mevcut en düşük fiyat üzerinden işlem yaparsınız. Emrinizin tamamen gerçekleştirilmesi için hala hacme ihtiyaç varsa, emir bir sonraki en düşük satış fiyatına geçer.
3. Burada kişiselleştirilebilir geçmiş fiyat verilerinden oluşan bir grafiği görebilirsiniz. Pencerede TradingView'nun da yer alması sayesinde farklı birçok teknik analiz aracını kullanabilirsiniz.
4. Sağ üst köşeden farklı alım satım çiftlerini arayabilirsiniz. Burada, spot piyasada işlem yapmak istediğiniz kripto para çiftini seçebilir ve küçük yıldız işaretine tıklayarak en sık kullandığınız çiftleri favorilerinize ekleyebilirsiniz. Kripto paraları satın almak için itibari para kullanmak zorunda olmadığınızı da hatırlatmak isteriz. Elinizde başka kripto paralardan varsa, spot piyasada bunları diğer coin ve tokenlerle takas edebilirsiniz.
5. Bu bölüm, alış ve satış emirlerinizi oluşturacağınız yerdir. Şu anda piyasanın [Spot] olarak seçildiğini görebilirsiniz. Aşağıdan [Limit], [Piyasa] ve [Stop-limit] emirleri arasından seçim yapabilirsiniz.
Şimdi de yapabileceğiniz en temel spot işleme göz atalım: bir piyasa emri. Örneğimizde, 1.000 USD (BUSD) değerinde bitcoin (BTC) satın almak istediğinizi varsayalım. Bunu yapmak için tek yapmanız gereken [Toplam] alanına 1.000 girmek ve [BTC Al] seçeneğine tıklamaktır. Borsa BUSD'leri hemen satıcıya aktaracak ve sizin hesabınıza da 1.000 USD (BUSD) değerinde BTC gönderecektir.
Spot piyasaların avantaj ve dezavantajları
Karşınıza çıkabilecek tüm alım satım ve strateji türleri kendine has avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Bunları anlamanız, riskleri azaltmanızı ve daha güvenle alım satım yapmanızı sağlar. Basit yöntemlerden biri olmasına rağmen spot alım satımın da güçlü ve zayıf yönleri vardır.
Spot piyasaların avantajları
1. Fiyatlar şeffaftır ve piyasadaki arz ve talebe dayalıdır. This aspect contrasts with the futures market that often contains multiple reference prices. For example, the mark price in the Binance futures market is derived from other information, including the funding rate, price index, and Moving Average (MA) Basis. In some traditional markets, the mark price might also be affected by interest rates.
2. Basit kuralları, ödülleri ve riskleri nedeniyle spot alım satım yapmak kolaydır. Spot piyasasında 500 USD'lik BNB yatırımı yaptığınızda, giriş fiyatınızı ve güncel fiyatı kullanarak riskinizi kolayca hesaplayabilirsiniz.
3. "Düzenleyip unutabilirsiniz". Unlike derivatives and margin trading, with spot trading, you don't need to worry about being liquidated or getting a margin call. İstediğiniz an bir işleme girebilir ya da işlemden çıkabilirsiniz. Kısa vadeli alım satımlar yapmak istemiyorsanız, yatırımlarınızı sürekli kontrol etmenize gerek yoktur.
Spot piyasaların dezavantajları
1. Ne alıp sattığınıza bağlı olarak spot piyasalar sizi tutması zor varlıklarla karşı karşıya bırakabilir. Muhtemelen buna en iyi örnek emtiadır. Ham petrol spot alımı yaparsanız, varlığın size fiziksel olarak teslim edilmesi gerekir. Kripto paralarda ise token ve coinleri tutmanız size bunları güvende tutma sorumluluğunu da yükler.
2. Belirli varlıklar, kişiler ve şirketler için istikrar önemlidir. Örneğin yurt dışında faaliyet göstermek isteyen bir şirketin forex piyasasından dövize erişebilmesi gerekir. Yalnızca spot piyasasını kullanırsa gider planlaması ve gelirler son derece değişken olacaktır.
3. Potential gains in spot trading are much less than in futures or margin trading. You can leverage the same amount of capital to trade larger positions.
Son Söz
Spot piyasalarda spot alım satım, insanların özellikle de yeni başlayanların alım satım yapmak için kullandığı en yaygın yollardan biridir. Bu yöntemin kullanımı basit olsa da avantajları, dezavantajları ve potansiyel stratejiler hakkında bolca bilgi sahibi olmak her zaman için daha iyidir. Temel bilgileri edinmenin yanı sıra bu bilgileri güçlü teknik analizler, temel analizler ve duyarlılık analizleri ile birleştirmeyi düşünebilirsiniz.