Uyarı: Bu makale, DeFi kullanıcı ve yatırımcılarını korumaya yardımcı olmayı amaçlayan genel bir rehber niteliğindedir. Tam kapsamlı bir liste değildir ve finansal bir tavsiye olarak değerlendirilmemelidir. Binance Academy, yatırım kararlarınıza yönelik sorumluluk kabul etmez.
Kısa Özet
DeFi sayesinde mümkün hale gelen inanılmaz finansal inovasyonlarla daha çok kişi ilgilenmeye başladıkça, dolandırıcılar da bu kişilerden faydalanmanın yeni yollarını keşfediyor.
DeFi, hiç hata kaldırmayan bir dünya – genellikle, fonları kurtarmak ya da kötü niyetli kişilere yaptırım uygulamak mümkün olmuyor. Fakat nelere dikkat etmeniz gerektiğini biliyorsanız, dolandırıcıların sizden faydalanması ihtimalini azaltmayı başarabilirsiniz.
Giriş
Merkeziyetsiz Finans (DeFi), inovasyonla doludur. Neredeyse dakika başı yeni DeFi projeleri kullanıma sunulmaktadır ve bırakın Kendi Araştırmanızı Yapmayı (DYOR), bu projelere yetişmek bile oldukça zordur.
Blockchainlerin izne dayalı olmamasından sıkça bahsediyoruz – bu da aslında bu zincirlerin “herkese açık” olduğunu söylemenin başka bir yoludur. Blockchainleri kullanmak, onlar için geliştirme yapmak ya da zincirler üzerinde çalışacak projeleri kullanıma sunmak için hiç kimsenin izin almasına gerek yoktur. Bu değer, Bitcoin gibi kripto paralarda içsel olarak bulunsa da bazı olumsuz özellikleri de yanında getirir.
Herkes, dolandırıcılık amaçlı ya da yanıltıcı projeler kullanıma sunabilir ve bu kişileri durduran bir şey yoktur. Aslında, teknik olarak bir şeyler yapılabilir – bir topluluk olarak biz, meşru inovasyonları yanıltıcı girişimlerden ayıran yaygın bazı özellikleri belirlemede birbirimize yardımcı olabiliriz.
O zaman, hangi unsurlara özellikle dikkat etmeliyiz?
Projenin amacı nedir?
Bu soru, özellikle de DeFi dünyasına yeniyseniz, sorulması çok aşikar bir soru olarak gözükebilir.
Fakat kripto varlıklarının büyük çoğunluğu ortaya yeni bir şey koymaz. Tabi ki son derece heyecan verici inovasyonlar da vardır – hepimizin burada olma sebebi de bu! Ama birçok yeni proje, inovasyon yapmaya bile çalışmadan yalnızca DeFi'ye yönelik ilgiden faydalanmayı amaçlar.
Bu durumda şu soruları sorabilirsiniz: Bu proje yeni bir şey sunmaya ve inovasyon yapmaya çalışıyor mu? Projeleriyle, yeni dijital ekonomiye katkıda bulunmaya çalışıyorlar mı? Bu projenin, rakiplerinden farkı nedir? Burada ortaya konan benzersiz bir katma değer var mı?
Bunlar çok basit ve sağduyulu sorulardır. Fakat bu soruları sorarak, dolandırıcılıkların büyük bir bölümünü saf dışı bırakabilirsiniz.
Geliştirmeye yönelik etkinlikler
Dikkate alabileceğiniz bir diğer unsur da geliştirici etkinliğidir. DeFi, açık kaynaklı olma yaklaşımıyla yakından ilişkilidir.
Dolayısıyla, kodlama hakkında biraz bilginiz varsa koda kendiniz göz atabilirsiniz. Fakat açık kaynaklı olmanın asıl harika yanı, bir projeye yönelik yeteri kadar ilgi varsa mutlaka birilerinin kodu inceleyecek olmasıdır. Böylece, projenin kötü niyetli amaçları varsa, bunlar ortaya çıkabilir.
Buna ek olarak, geliştirici etkinliğine de bakabilirsiniz. Geliştiriciler sürekli yeni kodlar yayınlıyor mu? Üzerinde oynama yapılabilse de bu ölçüt, geliştiricilerin samimi mi olduğunu yoksa kısa yoldan para kazanmaya mı çalıştığını belirlemek için yine de iyi bir gösterge olabilir.
Akıllı kontrat denetimleri
Akıllı kontratlarda ve DeFi'de en çok tartışılan konulardan biri de denetimlerdir. Denetimler, kodun güvenli olduğunu göstermeyi amaçlar. Aslında denetimler, akıllı kontrat geliştirmenin temel öğelerinden biri olsa da çoğu geliştirici herhangi bir denetim olmadan kodlarını kullanıma sunar. Bu durum, böyle kontratları kullanmanın riskini büyük oranda artırabilir.
Bu noktada, denetimlerin pahalı olduğunu belirtmek de önemlidir. Meşru projeler, genellikle denetim masraflarını karşılayabilir, fakat dolandırıcı projeler bununla uğraşmayı tercih etmez.
Peki bu, bir proje denetimden geçtiyse bu projeyi kullanmanın tamamen güvenli olduğu anlamına mı gelir? Hayır. Denetimler gereklidir, fakat hiçbir denetimin tam anlamıyla güvenlik anlamına gelmez. Fonlarınızı bir akıllı kontrata yatırmanın riskleri konusunda her zaman dikkatli olmanız gerekir.
Kurucuların kimlikleri belirsiz mi?
Kripto dünyası, internetin mümkün kıldığı kimliğini gizli tutma (ya da takma isim kullanma) özgürlüğü ile derinden ilişkilidir. En nihayetinde, ilk kripto parayı yaratan kişi (ya da grup) Satoshi Nakamoto'nun kimliğini muhtemelen hiçbir zaman öğrenemeyeceğiz.
Fakat anonim kuruculara sahip ekipler, dikkate almanız gereken ek bir risk teşkil eder. Bu kişilerin dolandırıcı olduğu ortaya çıkarsa, büyük ihtimalle yaptırım uygulamak mümkün olmayacaktır. Zincir üstü analiz araçları gitgide daha sofistike hale gelse de kurucuların gerçek hayattaki kimliklerine bağlı itibarlarının söz konusu olması yine de büyük bir fark yaratır.
Anonim ekipler tarafından yönetilen tüm projelerin dolandırıcılık olmadığını belirtmek de önemlidir. Kimliği belirsiz ekiplere sahip meşru projelere birçok örnek verilebilir. Yine de projeleri değerlendirirken, ekibin anonim olmasının etkilerini de dikkate almanız gerekir.
O zaman özetle, anonim kuruculara sahip projeler kötü müdür? Hayır. Anonim kuruculara sahip projelere kötü niyetli davranışları nedeniyle yaptırım uygulamak daha mı zordur? Evet.
➟ Kripto para dünyasına girmek mi istiyorsunuz? Binance'ten Bitcoin satın alabilirsiniz!
Tokenlar nasıl dağıtıldı?
Bir DeFi projesini araştırırken dikkate alınması gereken önemli bir konu da token ekonomisidir. Dolandırıcıların para kazanma yollarından biri de çok büyük miktarda bir birikime sahipken tokenın fiyatını şişirmeleri ve daha sonra ellerindeki birikimi aniden satmalarıdır.
Örneğin, dolaşımdaki arzın %40-50-60'ı açık piyasada satılırsa ne olur? Tokenın fiyatı düşer ve token neredeyse tüm değerini kaybeder. Kurucuya büyük bir pay ayrılmış olması bazı kişilerce kendi başına bir tehlike sinyali olarak görülmese de yine de sorun teşkil edebilir.
Ayrılan payın yanı sıra tokenın nasıl dağıtıldığını da dikkate almanız gerekir. Dağıtım, yalnızca içeriden kişilerin katıldığı ve çok iyi bir fiyattan satın alım yapmalarının ardından projeyi sosyal medyada övdüğü özel bir ön satışla mı gerçekleşmiştir? İlk Coin Arzı (ICO) mı yapılmıştır? Bir kripto borsasının itibarını ortaya koyduğu bir İlk Borsa Arzı (IEO) mı yapılmıştır? Yoksa tokenlar, büyük bir satış baskısı yaratması olası bir airdrop aracılığıyla mı dağıtılmıştır?
Token dağıtım modelleri, dikkate alınması gereken küçük farklar içerir. Çoğu zaman, bu bilgiye ulaşmak bile zordur ki bu da kendi başına tehlike göstergesi olabilir. Fakat proje hakkında tam bir fikir sahibi olmak istiyorsanız, bu kesinlikle çok önemli bir bilgidir.
Projenin çıkış dolandırıcılığı olma olasılığı nedir?
Yield farming (ya da likidite madenciliği), DeFi tokenlarını çıkarmanın yeni bir yoludur. Birçok yeni DeFi projesi, proje için bazı faydalı dağıtım ölçütleri yaratabileceğinden bu dağıtım yöntemini kullanır. Buradaki ana fikir, kullanıcıların fonlarını akıllı kontratlara kilitlemesi ve bunun karşılığında, yeni çıkarılmış tokenlardan bir pay elde etmesidir.
Bunun nereye varacağını muhtemelen tahmin etmişsinizdir. Bazı projeler, likidite havuzundaki fonları doğrudan ele geçirir. Bazıları ise daha sofistike yöntemler kullanır ya da çok büyük çaplı bir ön madencilik yapar.
Buna ek olarak, yeni altcoinler genellikle ilk olarak Uniswap ya da Sushiswap gibi otomatik piyasa yapıcılarda (AMM) listelenir. AMM'deki piyasa çifti için likiditenin büyük kısmını proje ekibi sunuyorsa, aynı şekilde bu likiditeyi geri de çekebilir ve tokenları aniden piyasada satabilir. Bu da genellikle, token fiyatının sıfıra düşmesiyle sonuçlanır. Ortada satış yapacak bir piyasa kalmaz ve bu işleme genellikle rug pull adı verilir.
Son düşünceler
İster yield farming'in vahşi batısında yer almak ister yalnızca takas ve alım satım yapmak için merkeziyetsiz protokolleri kullanmak niyetinde olun, DeFi dolandırıcılıkları çok yaygındır. Umarız, rehberimizde sunduğumuz bu genel bilgiler kötü niyetli kişi ve projeleri belirlemenize yardımcı olur.