Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar (DAO'lar)

İçerik

Giriş
DAO nedir ve nasıl çalışır?
DAO'lar ve asil-vekil sorunu
DAO Örnekleri
Ethereum ve “The DAO”
DAO'ların karşı karşıya kaldığı sorunlar nelerdir?
Son düşünceler

Giriş

Blockchainler, finansal sistemleri halihazırda radikal bir şekilde değiştiriyor. Fakat, güvene dayalı olmama ve değiştirilmezlik gibi özelliklerin faydaları yalnızca paraya yönelik uygulamalarla sınırlı değil.

Bu teknolojinin sekteye uğratabileceği bir diğer potansiyel aday ise yönetim. Blockchainler, merkezi bir birim tarafından koordine edilmeden otonom şekilde çalışabilen tamamen yeni türde organizasyon türlerini mümkün kılabilir. Makalemizde bu tür organizasyonların nasıl şekillenebileceğinden bahsedeceğiz.

DAO nedir ve nasıl çalışır?

DAO, Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonun (Decentralized Autonomous Organization) kısaltmasıdır. En basit tanımıyla DAO, bilgisayar kodları ve programlar tarafından yönetilen bir organizasyondur. Dolayısıyla otonom şekilde, merkezi bir otorite olmadan çalışma becerisine sahiptir.

Bir DAO, akıllı kontratların kullanımıyla dışarıdan gelen bilgilerle çalışabilir ve bu bilgilere dayanarak emirleri uygulamaya koyabilir– bunların tamamını insan katkısı olmadan yapar. DAO'lar genellikle bir tür token mekanizması aracılığıyla teşvik edilen bir paydaş topluluğu tarafından yürütülür.

DAO'nun kuralları ve işlem kayıtları blockchain üzerinde şeffaf şekilde kaydedilir. Kurallar çoğu zaman paydaşların oyları aracılığıyla belirlenir. DAO'larda karar almak için genellikle teklifler kullanılır. Eğer bir teklif paydaşların çoğunluğu tarafından kabul oyu alırsa (ya da ağ mutabakat kurallarında belirlenmiş diğer bir kural grubuna uygunsa) uygulamaya konur.

Bir DAO bazı yönlerden bir şirkete ya da ulus devlete benzerlik gösterir fakat bunlardan daha merkeziyetsiz şekilde çalışır. Geleneksel organizasyonlar hiyerarşik yapılarla çalışırken ve birçok bürokrasi katmanına sahipken, DAO'larda hiyerarşi bulunmaz. DAO'lar bunun yerine, organizasyonun çıkarlarının üyelerin çıkarlarıyla örtüşebilmesi için ekonomik mekanizmaları kullanır ve genellikle oyun teorisinden faydalanır.

DAO'nun üyeleri resmi bir sözleşme ile bağlı değildir. Bunun yerine ortak bir hedef ve mutabakat kurallarına dayanan ağ teşvikleriyle birbirlerine bağlanırlar. Bu kurallar tamamen şeffaftır ve organizasyonu yöneten açık kaynaklı yazılıma işlenmiştir. DAO'lar sınırlar ötesi faaliyet gösterdiği için farklı yasal uygulamalara tabi olabilir

İsminden de anlaşılabileceği gibi bir DAO merkeziyetsiz ve otonomdur. Merkeziyetsizlik özelliği karar verme ve uygulama yetkisinin tek bir birimin elinde olmamasından gelir. Ve kendi kendine çalışabildiği için de otonomdur.

DAO faaliyete geçtiğinde tek bir parti tarafından kontrol edilemez, bunun yerine katılımcılardan oluşan bir topluluk tarafından yönetilir. Protokolde belirtilen yönetim kuralları eğer iyi tasarlanmışsa, katılımcıları ağ için daha faydalı olacak sonuçlara doğru yönlendirmelidir.

Kısacası DAO'lar açık işbirliği için bir operasyon sistemi sunar. Bu operasyon sistemi bireylerin ve kurumların birbirlerini tanımak ya da birbirlerine güvende zorunda kalmadan iş birliği yapmasına imkan tanır.

DAO'lar ve asil-vekil sorunu

DAO'lar ekonomide asil-vekil ikilemi olarak bilinen bir sorunun üstesinden gelir. Bu sorun bir kişinin ya da birimin (“vekil”) başka bir kişinin ya da birimin (“asil”) yerine karar verme ve hareket etme yetkisine sahip olması durumunda ortaya çıkar. Eğer vekil kendi çıkarı yönünde hareket etme eğilimindeyse, asilin çıkarlarını göz ardı edebilir.

Bu durum vekilin, asilin nezdinde risk almasını mümkün kılar. Sorunu daha da büyük hale getiren ise asil ve vekil arasında bilgi asimetrisi olabilmesidir. Asil kendisinden faydalanıldığını hiçbir zaman bilemeyebilir ve çıkarlarının vekil tarafından korunduğundan emin olabilmesi mümkün değildir.

Bu sorunun yaygın örnekleri vatandaşları temsil eden seçilmiş yöneticilerde, yatırımcıları temsil eden borsacılarda ya da hissedarları temsil eden yöneticilerde görülebilir.

Blockchainlerin sunduğu daha yüksek seviyede şeffaflık sayesinde DAO'ların arkasında yer alan iyi tasarlanmış teşvik modelleri bu sorunu kısmen ortadan kaldırabilir. Organizasyon içindeki teşvikler eşit şekilde düzenlenir ve çok az bilgi asimetrisi bulunur (ya da hiç bulunmaz). Tüm işlemler blockchain üzerinde kaydedildiği için, DAO'ların operasyonları tamamen şeffaftır ve yolsuzluk yapılması teoride imkansız hale gelir.

DAO Örnekleri

Oldukça ilkel bir örnek olsa da Bitcoin ağı ilk DAO örneği olarak kabul edilebilir. Merkeziyetsiz şekilde çalışır, bir mutabakat protokolü tarafından koordine edilir ve katılımcıların arasında hiyerarşik bir düzen bulunmaz.

Organizasyonun kuralları Bitcoin protokolü tarafından belirlenirken, bitcoinler de para birimi olarak kullanıcılara ağı güvenli hale getirmeleri için teşvik sunar. Böylece farklı katılımcıların bir arada çalışarak Bitcoin'i bir merkeziyetsiz otonom organizasyon olarak koruması mümkün kılınır.

Bitcoin örneğinde ortak amaç, sistemi koordine eden merkezi bir birim olmadan değerin saklanabilmesi ve transfer edilebilmesidir. Peki DAO'lar başka neler için kullanılabilir?

Daha kompleks DAO'lar, yönetim, merkeziyetsiz yatırım fonları ya da sosyal medya platformları gibi farklı alanlarda kullanılabilir. DAO'lar aynı zamanda Nesnelerin İnternetine (IoT) bağlanmış cihazların işlevlerini de koordine edebilir.

Dahası bu inovasyonlar, Merkeziyetsiz Otonom Şirketler (DAC) adı bir DAO alt grubu ortaya çıkarmıştır. DAC'lar, geleneksel şirketlerin sunduklarına benzer hizmetler sunabilir (örneğin araç paylaşımı). Aralarındaki fark ise DAC'ların geleneksel şirketlerde bulunan kurumsal idari yapı olmadan çalışabilmesidir.

Örneğin, kendi kendinin sahibi olan ve bir DAC'ın parçası olarak araç paylaşımı hizmeti sunan bir otomobil, otonom şekilde çalışarak, insanlarla ve diğer cihazlarla işlemler gerçekleştirebilir. Hatta Blockchain oracle'larını kullanarak akıllı kontratları tetikleyebilir ve tamirciye gitmek gibi belirli görevleri kendi başına yerine getirebilir.

Ethereum ve “The DAO”

DAO'nun ilk örneklerinden biri olarak “The DAO” verilebilir. The DAO, Ethereum blockchaini üzerinde çalışan ve otonom bir yatırım fonu olarak hareket etmesi planlanan kompleks akıllı kontratlardan meydana geliyordu.

The DAO tokenları bir İlk Coin Arzı (ICO) ile satıldı ve bu merkeziyetsiz fon üzerinde mülkiyet ve oylama hakkı sundu. Fakat kullanıma açılmasından kısa süre sonra kripto para tarihinin en büyük siber saldırılarından birinde fonların yaklaşık üçte biri çekildi.

Bu olay sonucunda Ethereum bir hard fork ile iki zincire bölündü. Bir zincirde dolandırıcılık işlemleri tersine çevrildi ve zincir saldırıya uğramamış haline geri getirildi. Bu zincire şu anda Ethereum blockchaini adı veriliyor. Diğer zincirde ise “kod yasadır” prensibine uyularak dolandırıcılık işlemlerine dokunulmadı ve değiştirilmezlik ilkesi korundu. Bu blockchaine şu anda Ethereum Classic adı veriliyor.

Kripto para dünyasına girmek mi istiyorsunuz? Binance üzerinden Bitcoin alabilirsiniz!

DAO'ların karşı karşıya kaldığı sorunlar nelerdir?

Yasal

DAO'lara yönelik yasal çerçeve tam olarak belirsizdir. Farklı hükümetlerin bu yeni türde organizasyonlara yönelik ne tür düzenleyici çerçeveler yaratacağı henüz bilinmemektedir. Fakat, düzenlemeye yönelik kuralların belirsizliğini sürdürmesi DAO'ların benimsenmesi karşısında önemli bir engel teşkil edebilir.

Koordineli saldırılar

DAO'ların tercih edilen özellikleri (merkeziyetsizlik, değiştirilmezlik, güvene dayalı olmama) doğaları gereği performansa ve güvenliğe yönelik sıkıntılar yaratabilir. DAO formunda ortaya çıkabilecek potansiyel organizasyonlardan bazıları şüphesiz çok heyecan verici olsa da, geleneksel organizasyonlarda mevcut olmayan çok sayıda riskle DAO'larda karşı karşıya kalınabilir.

Merkezileşme noktaları

Merkeziyetsizliğin bir durum değil daha çok bir aralık olduğu ve farklı kullanım alanları için farklı merkeziyetsizlik seviyelerinin daha uygun olduğu söylenebilir. Bazı durumlarda tam otonomluk ya da merkeziyetsizlik anlamsız olabilir ya da mümkün bile olmayabilir.

DAO'lar eskiye kıyasla çok daha geniş bir katılımcı topluluğunun iş birliği yapmasına imkan tanıyabilir fakat protokolde belirlenmiş yönetim kuralları her zaman için bir merkeziyet noktası olacaktır. Merkezi organizasyonların çok daha verimli çalıştığı ama açık katılımın faydalarından yararlanamadığı argümanı ortaya atılabilir.

Son fikirler

DAO'lar organizasyonların geleneksel kurumlara olan bağımlılığını ortadan kaldırır. Katılımcıları koordine eden merkezi bir birimin kullanılması yerine yönetim kuralları otomatik hale getirilir ve bu kurallar katılımcıları ağ için en faydalı sonuca yönlendirir.

Bitcoin ağı basit bir DAO olarak kabul edilebilir ve mevcut diğer uygulamaların sayısı şu an için azdır. İyi bir DAO tasarlamanın anahtarı, katılımcı koordinasyonuna yönelik kompleks sorunları çözen etkili mutabakat kuralları ortaya koymaktır. DAO'ların uygulamaya konmasının karşısındaki asıl zorluk tamamen teknolojik temelli olmaktan ziyade sosyal temelli olabilir.

DAO'lar hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, Binance Research'ün DAO'ların Teorisi ve Uygulaması raporuna göz atabilirsiniz.