Generalnie rzecz ujmując kontrakty forward i futures są umowami, które pozwalają traderom, inwestorom oraz producentom towarów spekulować na temat ceny aktywów w przyszłości. Kontrakty te pełnią rolę dwustronnego zobowiązania, które umożliwia obrót instrumentem w przyszłości (zawierają datę wygaśnięcia), po cenie uzgodnionej w momencie zawarcia umowy.
Instrumentem finansowym każdego kontraktu forward lub kontraktu futures może być dowolne aktywo, wliczając w to m.in akcje, towary, waluty, odsetki, a nawet i obligacje.
Kontraktów futures w odróżnieniu do kontraktów forward, są ustandaryzowane w prawie (jako umowy prawne) i mogą stać się przedmiotem obrotu w określonych miejscach (giełdach kontraktów terminowych). Z tego powodu kontrakty futures podlegają szczególnemu zestawowi zasad, które mogą obejmować, na przykład, ich wielkość czy wysokość dziennych stop procentowych. W wielu przypadkach realizacja kontraktu futures jest gwarantowana przez Izbę Rozrachunkową, dzięki czemu strony transakcji są w stanie ograniczyć ryzyko handlowe.
Chociaż przykłady prymitywne formy rynków futures powstały w Europie już w XVII wieku, Centrum Handlu Ryżej Dōjima (Japonia) jest uważane za pierwszą giełdę kontraktów futures z prawdziwego zdarzenia. W XVIII-wiecznej Japonii większość płatności dokonywanych były przy użyciu ryżu, z tego powodu kontrakty futures zaczęły być wykorzystywane jako sposób na zabezpieczenie się przed ryzykiem związanym z niestabilnymi cenami ryżu.
Wraz z pojawieniem się elektronicznych systemów handlu popularność kontraktów futures uległa zdecydowanemu wzrostowi.
Funkcje kontraktów futures
W kontekście sektora finansowego kontrakty futures zazwyczaj spełniają następujące funkcje:
Hedging i zarządzanie ryzykiem: kontrakty futures mogą być wykorzystane do ograniczenia określonego ryzyka. Dla przykładu rolnik może sprzedawać kontrakty terminowe na swoje produkty, aby mieć pewność, że w przyszłości uzyska ono określoną cenę, pomimo niekorzystnych zdarzeń i wahań na rynku. Inny przykład: Polski inwestor będący posiadaczem obligacji Skarbu Państwa, może nabyć kontrakty futures PLNUSD na kwotę równą kwartalnej wartości kuponu (stopy procentowej) jako sposobu na zablokowanie wartości kuponu w PLN po wcześniej ustalonej stopie, a tym samym zabezpieczenie jego ekspozycji w USD .
Dźwignia finansowa (pot. lewar): kontrakty futures umożliwiają inwestorom tworzenie pozycji lewarowanych. Ponieważ kontrakty są rozliczane w dniu ich wygaśnięcia, inwestorzy są w stanie założyć dźwignię na swoje pozycje. Dla przykładu dźwignia 3:1 pozwala inwestorom wejść na pozycję trzy razy większą niż wynosi rzeczywiste saldo ich konta.
Shortowanie: kontrakty futures dają inwestorom możliwość zajmowania krótkich pozycji (tzw. shortów). W sytuacji, gdy inwestor zdecyduje się sprzedać kontrakty terminowe bez posiadania ich bazowego instrumentu, to zazwyczaj określa się to mianem „nagiej pozycji”.
Różnorodność aktywów: inwestorzy dzięki kontraktom futures są w stanie otworzyć pozycję na aktywa, którymi trudno jest handlować na miejscu. Transport i składowanie towarów takich jak np. ropa naftowa jest zdecydowanie kosztowy. Dzięki wykorzystaniu kontraktów terminowych inwestorzy i traderzy mogą spekulować na szerokiej gamie aktywów bez konieczności ich fizycznej wymiany (czyt. posiadania).
Price discovery: rynki kontraktów futures są skupiają zarówno sprzedawców jak i nabywców (tj. podaż i popyt) dla wielu typów aktywów, takich jak np. fizyczne towary. Dla przykładu cena ropy na rynkach kontraktów terminowych może opierać się na popycie na ten towar na rynku futures w czasie rzeczywistym, a nie np. na ruchu na stacjach benzynowych. Ponadto kontrakty futures są zazwyczaj przedmiotem obrotu w czasie tzw. extended trading hours, co pozwala na osiągnięcie jeszcze większej przejrzystości cen.
Mechanizmy rozliczania kontraktów
Data wygaśnięcia kontraktu terminowego jest ostatnim dniem działalności handlowej dla tego konkretnego kontraktu. Po wygaśnięciu kontraktu handel zostaje wstrzymany, a kontrakty rozliczane. Istnieją dwa główne mechanizmy rozliczania kontraktów terminowych:
Rozliczenie fizyczne: aktywa bazowe są wymieniane między dwiema stronami, które uzgodniły to w ramach umowy po ustalonej wcześniej cenie. Strona sprzedająca (ang. short; sold), ma obowiązek dostarczyć sprzedawane aktywo stronie kupującej (ang. Long; bought).
Rozliczenie gotówkowe: instrumenty bazowe kontraktu nie są wymieniane bezpośrednio. Zamiast tego jedna strona płaci drugiej kwotę, która odzwierciedla aktualną wartość tych aktywów. Typowym przykładem takiej formy rozliczenia jest kontrakt futures na ropę naftową, w którym zamiast beczek z ropą naftową wymianie podlega gotówka, ponieważ fizyczna wymiana tysięcy beczek byłaby dość skomplikowana.
Kontrakty futures rozliczane za pomocą gotówki są wygodniejsze, a zatem bardziej popularne niż kontrakty rozliczane fizycznie. Ma to miejsce nawet w przypadku płynnych aktywów lub instrumentów o stałym dochodzie, których własność może być przeniesiona w stosunkowo szybkim czasie (w porównaniu do aktywów fizycznych, takich jak np. baryłki ropy).
Co jednak ważne, kontrakty futures rozliczane w gotówce mogą prowadzić do manipulacji ceną instrumentów bazowych. Ten rodzaj manipulacji na rynku jest powszechnie nazywany „banging the close” - terminem opisującym nienormalne działania handlowe, które celowo zakłócają księgę zleceń (ang. orderbook) w sytuacji, gdy kontrakty terminowe zbliżają się do terminu ich wygaśnięcia.
Strategie wyjścia dla kontraktów terminowych
Po zawarciu kontraktu typu futures inwestor może podjąć się następujących działań:
Offsetować kontrakt: czyli zamknąć pozycję na kontrakcie futures poprzez utworzenie transakcji przeciwnej o tej samej wartości, jak wartość kontraktu. Jeśli więc trader shortuje 50 kontraktów futures, aby zrównoważyć swoją sytuację otworzy taką samą ilość pozycji typu long, neutralizując swoją początkową pozycję. Strategia kompensowania pozwala inwestorom zrealizować swoje zyski lub straty przed datą wygaśnięcia kontraktu.
Odnowić kontrakt: czyli otworzyć nową pozycję futures po skompensowaniu swojej początkowej pozycji, zasadniczo przedłużając datę jej wygaśnięcia. Dla przykładu, jeśli trader longuje 30 kontraktów terminowych, które wygasają w pierwszym tygodniu stycznia, ale chce przedłużyć swoje pozycję o sześć miesięcy, może odnowić swoją początkową pozycję i otworzyć nową o dokładnie takim samym rozmiarze, z datą wygaśnięcia ustawioną na pierwszy dzień lipca.
Rozliczyć kontrakt: pozostawienie kontraktu w takiej formie w jakiej jest, a więc nie offsetowanie ani nie odnawianie go. Innymi słowy kontrakt zostanie rozliczony w dniu jego wygaśnięcia. W tym momencie zaangażowane strony są prawnie zobowiązane do wymiany swoich aktywów (lub gotówki) zgodnie z obraną przez nich pozycją.
Wzorce cen kontraktów terminowych: contango i backwardation
Od momentu utworzenia kontraktu futures do czasu rozliczenia jego cena rynkowa ulega stałym zmianom, które skorelowane są ze zjawiskiem popytu i podaży.
Relacja między terminem zapadalności, a zmiennością cen kontraktów terminowych tworzy pewne wzorce cenowe, które są powszechnie określane jako contango (1) backwardation (3). Te wzorce cenowe są bezpośrednio związane z oczekiwaną ceną rynkową (2) aktywa w dniu wygaśnięcia kontraktu (4) - co przedstawia poniższa ilustracja.
Contango (1): sytuacja na rynku w której cena kontraktu futures jest wyższa niż jego oczekiwana przyszła cena spot.
Oczekiwana cena rynkowa (ang. Expected spot price) (2): przewidywana cena aktywa w momencie rozliczenia (wygaśnięcia) kontraktu. Należy zauważyć, że oczekiwana cena spot nie zawsze jest stała, tj. może się zmieniać w odpowiedzi na ruchy podaży i popytu na rynku.
Backwardation (3): sytuacja na rynku, w której cena kontraktu futures jest niższa niż jego oczekiwana przyszła cena spot.
Data wygaśnięcia (4): ostatni dzień działalności handlowej dla danego kontraktu futures, zanim nastąpi jego rozliczenie.
W odróżnieniu do warunków rynkowych występujących podczas contango, które wydają się być bardziej korzystne dla sprzedawców (pozycje typu short) niż kupujących (pozycje typu long), rynki na których występuje backwardation (a raczej warunki na nich) są zazwyczaj bardziej korzystne dla kupujących.
W scenariuszu contango kontrakty futures są notowane powyżej oczekiwanej ceny spot, co zazwyczaj spowodowane jest.. wygodą. Dla przykładu, trader kontraktami futures może zdecydować się na zapłacenie premii za towary fizyczne, które zostaną dostarczone w przyszłości, dzięki czemu nie musi martwić się koszta związane m.in z ich przechowywaniem i ubezpieczeniem (najpopularniejszym przykładem przy tej okazji jest złoto). Co więcej, firmy również są w stanie wykorzystywać kontrakty futures do blokowania swoich przyszłych wydatków na bazie przewidywalnych wartości, tj. kupując towary, które są niezbędne do ich obsługi (np. producent chleba kupujący kontrakty terminowe na pszenicę).
Z drugiej strony, backwardation ma miejsce wtedy, gdy kontrakty futures są notowane poniżej oczekiwanej ceny spot. W takim scenariuszu traderzy (a właściwie spekulanci) kupują kontrakty terminowe, mając nadzieję na zysk licząc na to, że cena wzrośnie zgodnie z oczekiwaniami. Dla przykładu, podmiot handlujący kontraktami terminowymi może nabyć dziś kontrakty na baryłki ropy w cenie 30 USD za sztukę, podczas gdy oczekiwana cena spot na następny rok wynosi 45 USD.
Zakończenie
Kontrakty terminowe dzięki swojemu unormowaniu i zabezpieczeniu w prawie są jednymi z najczęściej używanych narzędzi w branży finansowej, a mnogość funkcjonalności, jakie dają im posiadaczom sprawia, że nadają się do wielu zastosowań. Przed zainwestowaniem jakiejkolwiek sumy pieniędzy dobrze jest najpierw należycie zrozumieć podstawowe mechanizmy rządzące rynkiem kontraktów futures i poznać podstawowe prawa rynkowe.